ظرفیت‌های فیلم کوتاه و موانع آن/ گریه کنیم یا بخندیم؟!
کرونا، نبود فرصت اکران، بی‌پولی و بی‌توجهی دولت به ساخت فیلم کوتاه ازجمله مشکلات این روزهای فیلمسازان عرصه فیلم کوتاه است. مشکلاتی که هرساله به بهانه جشنواره فیلم کوتاه تهران مطرح و با پایان یافتن آن به بایگانی سپرده می‌شود.
به گزارش خبرنگار ایلنا، تجربه‌گران و سینماگران زیادی این روزها فارغ از اینکه دغدغه‌ی ورود به سینمای حرفه‌ای را داشته باشند یا خیر، به سراغ ساخت فیلم کوتاه می‌روند. این گروه بر این باورند فیلم کوتاه مانند یک شعر کوتاه و یا داستان‌های کوتاه چند کلمه‌ای دارای شخصیت مستقل و اثربخشی متفاوتی است. فیلم کوتاه دارای فضا و پتانسیلی است که می‌تواند در لحظه مخاطب را غافلگیر کند و درست مانند یک ترانه کوتاه چند خطی یقه مخاطب را در همان چند دقیقه بگیرد و درست همین ویژگی خاص ساخت فیلم کوتاه باعث شده این مدیوم از فیلمسازی از فیلم بلند جدا شده و دنیای سینما نسبت به هویت مستقل آن و جهانک‌های داستانی‌ای که خلق می‌کند، بی‌تفاوت نباشد.
سی‌وهفتمین جشنواره فیلم کوتاه تهران این روزها به روزهای پایانی خودش آنهم در سایه ویروس کرونا نزدیک می‌شود. این همه‌گیری اجازه نداد جشنواره‌ای که محل حضور پرشور علاقمندان و هنرمندان فیلمسازی در عرصه فیلم کوتاه است؛ همچون گذشته مجالی برای دورهمی سالانه باشد. با این حال برگزاری نشست‌های آنلاین با سینماگران مطرحی همچون داریوش خنجی (فیلمبردار آثار وودی آلن و دیوید فنیچر) فرصتی بود تا در روزهای قرنطینه و فاصله‌گذاری اجتماعی بازهم بحث درباره فیلم کوتاه بر سر زبان‌ها بیفتد.
آیا اساسا باید این مدیوم را مستقل از سینمای بلند بدانیم یا فیلم کوتاه فرصتی برای شروع فیلمسازی است که درنهایت به ساخت فیلم سینمایی منجر می‌شود؟ جایگاه فیلم کوتاه در عرصه سیاستگذاری فرهنگی کجاست و چقدر از سوی دولت برای ساخت آثار حمایت می‌شود؟ برخی فعالان حوزه فیلم کوتاه به این سوالات پاسخ داده‌اند.
بهروز شعیبی (کارگردان سینما) درباره اهمیت این مدیوم می‌گوید: سال‌هاست سینمای کوتاه با تمام کمبودها و کم‌لطفی‌ها بر پایه انگیزه، شور و اشتیاق فیلمسازان اعتبار و موفقیتهای چشم‌گیری داشته است و توانسته برای سینمای ما در جهان اعتبار کسب کند. حال که می‌بینیم چنین ظرفیت فعالی در سینما داریم، باید حمایت مادی و معنوی خود را از آن افزایش دهیم. تجربه نیز نشان داده مسیر سینمای کوتاه ما مسیر درست و پیش رونده‌ای است و همین که با سیاست‌گذاری‌های دستوری مانع پیشرفت‌اش نشویم، بزرگترین خدمت را به آن کرده‌ایم.
فیلم کوتاه چطور دیده شود؟
اکران مهمترین دغدغه اهالی این حوزه است. فرصت نمایش در چند جشنواره، اکران در پلتفرم‌های VOD یا نمایش در هنر و تجربه تنها عایدی فیلمسازان کوتاه از ظرفیت اکران در سینمای ایران است. به اعتقاد علیرضا ثانی‌فر (بازیگر سینما) این خلاء پرشدنی نیست: باتوجه به انبوه تولیدات سالانه تنها جایی که امکان اکران فیلمهای کوتاه است گروه هنر و تجربه است که آنهم جوابگوی این حجم از تولیدات نیست. در جشنواره فیلم کوتاه تهران هم به دلیل فشردگی نمایش آثار و زیاد بودن فیلم‌ها فرصت زیادی برای تماشای تمامی آثار وجود ندارد. می‌ماند اکران آنلاین و استفاده از ظرفیت پلتفرم‌های VOD که تلاش می‌کند خلاء نمایش فیلم کوتاه را تا حدودی پر کند. هرچند فیلمهای کوتاه از زمان تولید تا نمایش در پلتفرم‌ها گاهی تا دو سال منتظر می‌مانند اما درنهایت همین که بتوان آثار کوتاه را در جایی تماشا کرد، یک اتفاق خوب برای رشد سینمای کوتاه است.
سوژه را کجا بیابیم؟
ناگفته پیداست که فیلم کوتاه موضوعات خود را در اتفاقات پیرامون ما جستجو می‌کنند. اگر در این عرصه جا برای شاعرانگی و فانتزی‌های خیالبافانه هرگز تنگ نیست اما به تجربه بیشتر فیلمسازان کوتاه علاقه به بازنمایی محیط پیرامون خود دارند. آنها دوربین را گاه به بیرونی‌ترین پوسته‌ی اجتماع برده و آنها را ثبت و ضبط می‌کنند و گاه حول نتایج رویدادهای اجتماعی چرخیده تا علل آن را در سطح پنهان‌تر واکاوی کند. اما یکی از بسیط‌ترین سوژه‌های فیلم کوتاه برای همین یکسال اخیر کروناست که بسیاری از جوانان را به تجربه گرایی در این حوزه علاقمند کرده است. این پدیده هم برای فیلم کوتاه سوژه به ارمغان آورده و هم فضای تولید تا نمایش آن را به شدت دستخوش اثرات خود کرده است. از این روست که فیلم کوتاه ظرفیت بسیار خوبی برای ساخت فیلم در زمینه کرونا به حساب می‌آید.
سیدسعید رحمانی (فیلمنامه‌نویس سینمای ایران) درباره نقش فیلم کوتاه در آگاه‌سازی برای موضوع روزی چون کرونا می‌گوید: هنرهای نمایشی بر سه رکن سرگرمی، آگاهی‌رسانی و ارتقای سطح دانش مخاطبان استوار است. فیلمهای کوتاه تلنگر هستند چراکه در مدت زمانی کوتاه نتیجه‌گیری و آگاهی بخشی می‌کنند. بنابراین این فیلم‌ها قابلیت اطلاع‌رسانی درباره ویروس کرونا را نیز دارند. در بعضی موارد نیز عمق تاثیرگذاری آنها بیشتر از اطلاع‌رسانی مستقیم است چراکه ممکن است مخاطب با تماشای داستانی پنج دقیقه‌ای به همان نتیجه و دانشی برسد که از گوش دادن به یک سخنرانی دوساعته کسب می‌کند.
زیبا کرمعلی (بازیگر) هم که به تازگی ساخت فیلم کوتاه را آغاز کرده، درباره این موضوع که آیا فیلم کوتاه ظرفیت به تصویر کشیدن اتفاقات پیرامون کرونا را دارد؟ می‌گوید: هنر سینما ظرفیت به تصویر کشیدن هر چیزی را دارد. چه فیلم کوتاه و چه فیلم بلند تفاوتی نمی‌کند. هر دغدغه و ایده‌ای ظرفیت شکل دادن یک اثر درخشان را دارد. کما اینکه در سالهای گذشته هم نمونه فیلمهای خارجی موفق با موضوع اپیدمی و پاندمی ساخته شده‌اند. احتمالا این بحران هم در آینده بستر شکل گیری آثار زیادی خواهد شد که شاهد خواهیم بود.
فرانک مرادی (فیلمساز عرصه فیلم کوتاه) معتقد به ضرورت ثبت همه‌گیری کرونا در قالب فیلم کوتاه است: کرونا را نباید از زندگی عادی جدا دانست. این ویروس الان جزوی از زندگی همه ما شده است. وقتی این را بپذیریم که این بیماری هم جزوی از زندگی است آنوقت می‌توانیم آن را در درام‌ها خلق کنیم. در فیلمسازی نباید روی اصل موضوع که ویروس کرونا است متمرکز شد. کرونا رفتار و سبک زندگی ما را تغییر داده است و نشان دادن همین تغییرات و نحوه تعاملات ما با جهان اطرافمون داستان‌های دراماتیکی را خلق می‌کند که می‌تواند مقدمه ساخت فیلم هم باشد. در واقع کرونا نباید هدف اصلی ما در نمایش باشد. این ویروس در لایه‌های مختلف زندگی انسان‌ها نفوذ کرده است و تاثیر خودش را گذاشته است و نمایش غیرمستقیم این تاثیرات یکی از کارکردهای فیلم کوتاه است.
فیلم کوتاه و بی‌پولی!
فارغ از اکران و سوژه‌یابی، فیلمسازی در حوزه فیلم کوتاه با چه سختی‌هایی روبروست و دولت چقدر می‌تواند به رونق ساخت فیلم کوتاه کمک کند؟ طبعا نبود منابع مالی مهمترین سد راه فیلم کوتاه است.
پویا نبی (کارگردان فیلم کوتاه) می‌گوید: واقعیت این است با توجه به تورم افسارگسیخته در اقتصاد سال ۹۹ که همه چیز را سه و حتی به چهار برابر رسانده فیلم کوتاه هم هزینه تولیدش چندین برابر شده، به طوری که اگر بخواهیم یک فیلم کوتاه در ۶ الی ۷ جلسه کاری و به کارگیری تعدادی متخصص در پشت و جلوی دوربین تولید کنیم امروز با زیر ۷۰ میلیون تومان عملا شدنی نیست و حتی اطلاع دارم تعدادی از فیلمهای جشنواره کوتاه تهران با رقم‌های بالای صد میلیون تومان ساخته شدند و این در حالی است که انجمن سینمای جوانان ایران به عنوان تنها متولی تولید و عرضه فیلم کوتاه به یک رقم نهایت ۴۵ میلیون تومان آن هم در چهار قسط اکتفا می‌کند گویی که متوجه شرایط اقتصادی کشور و این تورم افسارگسیخته نیستند.
علیرضا ثانی‌فر با اشاره به حامیان دولتی فیلم کوتاه در سالهای اخیر، منابع مالی رسیده به این حوزه را به دو بخش تقسیم می‌کند: تولید فیلم کوتاه دو نوع دارد. یا از سوی انجمن سینمای جوان حمایت می‌شوند یا با سرمایه شخصی به سراغ ساخت فیلم می‌روند. واقعیت این است که به دلیل شرایط اقتصادی کشور حمایت‌های انجمن سینمای جوان بخش کوچکی از فیلم‌ها را می‌تواند پوشش دهد و بقیه بودجه فیلم‌ها را بچه‌ها با سختی جمع می‌کنند. فکر می‌کنم اگر ساز و کاری توسط انجمن سینمای جوان اندیشیده شود که با جذب اسپانسر بتوان بودجه بیشتری به کارها تزریق کرد، خروجی آثار هم مطلوب‌تر خواهد بود. اگر قرار است به سینمای کوتاه نگاه حرفه‌ای داشته باشیم باید سازوکار اکران فیلمهای کوتاه و درآمدزایی از آن شکل بگیرد. امروز ساخت فیلم کوتاه با پول‌های اندک که گروه‌های فیلمسازی جمع می‌کنند، ساخته می‌شود. گاهی برخی از بچه‌های فیلم کوتاه در طول سال کار می‌کنند و پول‌هایشان را جمع می‌کنند تا بتوانند فیلم بسازند. با این شیوه‌ها توقع از سینمای کوتاه برای رشد و حرفه‌ای شدن کمی دور از انتظار است. اما اگر از لحاظ کسب درآمد به جایی برسند که دیگر دغدغه‌ای غیر از ساخت فیلم نداشته باشند آنوقت شاهد رشد کیفی آثار خواهیم بود و انگیزه فیلمسازان برای ادامه مسیر هم بیشتر می‌شود.
به نظر می‌رسد سینمای کوتاه برخلاف راحتی در ساخت و سهل‌الوصول بودن آن یک مدیوم جدی و مورد وثوق هنرمندان عرصه هنر هفتم است. سینمای ایران بیشتر از آنکه به خاطر ساخته‌های بلند خود در عرصه بین‌المللی مطرح باشد با درخشش جوانان فیلم کوتاه توانسته هنر فیلمسازی ایران را به جهان معرفی کند. ظرفیت فیلم کوتاه در دیپلماسی فرهنگی و معرفی فرهنگ و هنر ایران هم بسیار بالاست و باید از سوی دولت حمایت‌های جدی از فیلمسازان در این عرصه صورت بگیرد.
گزارش: علی نعیمی
