خشایار پارسا در گفت‌وگو با ایلنا مطرح کرد؛
"محبعلی بخشی" اصلا خواننده موسیقی ایرانی نیست/ موسیقی ایرانی به تکرار رسیده/ نمی‌خواستیم از قالب صدای شجریان تقلید کنیم
پارسا (نوازنده، آهنگساز و مدرس موسیقی) می‌گوید: یکی از مشکلات موسیقی ما این است که بخش‌هایی از آن به تکرار رسیده و ما در برخی چهارچوب‌ها گیر کرده‌ایم ما هم برای رهایی از این وضعیت؛ فضای موسیقی‌های غربی را مورد توجه قرار داده‌ایم، درحالیکه ربطی به فرهنگ ما ندارند. اما استمرار این اتفاق باعث شده اصل ماجرا که همان موسیقی ایرانی است، به هم بریزد.
ادامه تیترها: آلبوم «تصنیف و ترانه» در تمام پلتفرم‌های معتبر خارجی موجود است/
به گزارش خبرنگار ایلنا، یکی از اتفاقات خوبی که در ایام کرونایی رخ داده، تولید و ارائه آلبوم «تصنیف و ترانه» تازه‌ترین اثر از گروه موسیقی «همنوازان فاخته» به سرپرستی خشایار پارساست که طی روزهای گذشته عرضه شده است. این آلبوم قرار بود با حضور چند تن از بزرگان موسیقی ایران و منتقدان رونمایی شود، اما به دلیل بحران کرونا به صورت دیجیتال و آنلاین در فضای مجازی داخل و خارج ایران قرار داده شد.
خشایار پارسا که آهنگسازی آلبوم «تصنیف و ترانه» را به عهده داشته، پیش‌تر درباره این اثر گفته است: در موسیقی ایران ۲ گونه اثر با کلام به صورت موزون (متریک) موجود است که یکی مربوط به دوران قاجار و دیگری پهلوی است. این اثر با نگرش و تأمل بر این ۲ گونه یعنی تصنیف قاجاری و ترانه پهلوی اجرا شده است.
خشایار پارسا که در سال‌های گذشته، طی همکاری با اعضای گروهش آلبوم دیگری را با محوریت موسیقی دوره تیموری و مکتب منتظمیه عرضه کرده، درباره لزوم تولید آلبوم در عرصه موسیقی و جزییات مجموعه موسیقایی «تصنیف و ترانه» توضیحاتی ارائه کرد و از دیگر فعالیت‌های گروهش گفت.
در سال‌های اخیر تولید آلبوم‌های فیزیکال و حتی دیجیتال به طرز چشمگیری کاهش یافته و این در حالی است که شما و اعضای گروه «همنوازان فاخته» به تازگی آلبوم «تصنیف و ترانه» را عرضه کرده‌اید. درباره تاثیر آلبوم بر مانایی آثار موسیقایی بگویید.
در ابتدا باید بگویم که تولید آلبوم در ایران به لحاظ اقتصادی هیچ توجیهی ندارد. سال‌هاست که این وضعیت برای هنرمندان، بخصوص فعالان موسیقی‌های جدی‌تر وجود دارد. آنها در زمینه تولید آلبوم به لحاظ مالی سودی نمی‌برند و این موضوع برایشان هیچ آورده اقتصادی ندارد و به همین دلیل است که تولیداتمان طی سال‌های اخیر کاهش یافته است. در این میان تعدادی چهره در عرصه موسیقی فعالیت می‌کنند و به‌طور معمول آلبوم‌هایشان می‌فروشد. البته باید یادآور شد آنها نیز در زمینه تولید آلبوم‌های فیزیکی فروش آنچنان بالایی ندارند.
اینگونه به نظر می‌رسد که مردم و علاقمندان سبک‌های مختلف حتی موسیقی پاپ و گونه‌های عامه‌پسند نیز مانند گذشته علاقه چندانی به جمع‌آوری آثار منتشر شده، ندارند.
می‌توان گفت این فرهنگ به نوعی در میان مردم کشور جا افتاده است. واقعیت این است که محصولات فرهنگی در سبد زندگی مردم جایی ندارند و خانواده‌ها برای این مقوله هزینه نمی‌کنند و هرچه گذشته این عدم توجه بیشتر شده است. در دنیای امروز مردم به سختی و به ندرت به سینما و تئاتر می‌روند و کمتر پیش می‌آید آلبوم موسیقی بخرند یا مثلا برای خرید فیلم یا حق تماشای آن هزینه‌ای بپردازند.
اینکه مردم برای خرید آلبوم و دیگر محصولات فرهنگی هزینه نمی‌کنند در دهه‌های قبل وجود نداشت.
بله دقیقا همینطور است. به یاد دارم که استادان ما طی آن سال‌ها در زمینه تولید آلبوم بسیار فعال بودند. به‌طور معمول آلبوم‌های هنرمندانی چون آقای شجریان یا آقایان طلایی و پیرنیاکان و دیگر بزرگان ما فروش بالایی داشت و اصلا یکی از منابع کسب درآمد آنها و دیگر عوامل تولید و فروش آلبوم بود. متاسفانه در حال حاضر جای چنین بخشی خالی است.
شاید یکی از دلایل استقبال مردم از آلبوم‌ها عدم وجود شبکه‌های متعدد ماهواره‌ای و اینترنتی بود. از طرفی در دسترسی آسان به محصولات از طریق دانلود وجود نداشت.
بله همینطور است.
برای تولید و ارائه آلبوم «تصنیف و ترانه» تا چه حد مورد حمایت قرار گرفتید؟
واقعیت این است که حمایتی در کار نبوده است.
پس هزینه ضبط و تولید و انتشار اثر چگونه تامین شده است؟
من در شهر تنکابن با نام «فاخته» آموزشگاهی دارم که به اتفاق دیگر همراهان آموزشگاه بخشی از درآمدمان را هر سال به کارهای فرهنگی اختصاص می‌دهیم. بخشی از آن کارهای فرهنگی اجرای کنسرت است و به هرحال برگزاری کنسرت نیز گاه با ضرر همراه است. بخش دیگر از امور فرهنگی‌مان نیز مربوط به تولید و ارائه آلبوم است.
آلبوم «تصنیف و ترانه» نیز طی همین روند تولید شد؟
بله. هزینه‌های این مجموعه نیز از درآمد‌های آموزشگاه بوده است، همانطور که پیش‌تر نیز کلیپی را بر همین اساس منتشر کردیم و بودجه تولید آن نیز از درآمد آموزشگاه تامین شده بود. البته طی ماه‌های گذشته، از بهمن‌ماه پارسال تاکنون فعالیت‌های فرهنگی ما به دلیل بحران بیماری کرونا تحت تاثیر قرار گرفته است. به هر صورت درآمد آموزشگاه به ما کمک کرد تا آلبوم «تصنیف و ترانه» را براساس ایده‌آل‌هایمان تولید و منشر کنیم.
اینگونه به نظر می‌رسد که گروه «همنوازان فاخته» قصد دارد در زمینه تولید محتوا همچنان فعال باشد. به جز آلبوم «تصنیف و ترانه» اثر دیگری را در دست تولید دارید؟
در حال حاضر دو آلبوم دیگر را نیز در دست انتشار داریم. اما نسبت به این موضوع نگرانی‌هایی وجود دارد زیرا عرضه آنها کار بسیار مشکلی است.
یکی از این مشکلات وجود بیماری کرونا است. شاید اگر آلبوم «تصنیف و ترانه» رونمایی می‌شد، بازخوردهای بهتری در پی داشت.
حرفتان درست است. حساب کنید آلبوم «تصنیف و ترانه» از اسفندماه سال گذشته آماده انتشار بوده، اما این اتفاق را به امید پایان یافتن بیماری کرونا به تعویق انداختیم تا پس از آن مراسم رونمایی برگزار کنیم. از طرفی چند نفر از اساتید قول داده بودند در مراسم حضور یابند و درباره آلبوم صحبت کنند که این اتفاق میسر نشد. خیلی امیدوار بودیم در مراسم مذکور دویست، سیصد آلبوم فیزیکی بفروشیم تا به این ترتیب بخشی از هزینه‌ها بازگردد که متاسفانه با وجود آنکه برای مهیا شدن شرایط بسیار صبر کردیم، این امکان فراهم نشد.
در نهایت تصمیم گرفتید آلبوم را بدون برگزاری مراسم عرضه کنید؟
اگر از تولید آثار هنری مدت زمان زیادی بگذرد، تفکر سازندگان و اجراکنندگان آن تغییر خواهد کرد و عوض خواهد شد. مطمئنا اینکه آلبومی که سال گذشته تولید شده سه سال بعد عرضه شود، اتفاق خوبی نیست؛ زیرا طی این فاصله تفکر من سازنده نسبت به چند سال قبل تغییر کرده است. بنا به همین دلایل تصمیم گرفتیم آلبوم «تصنیف و ترانه» را در شرایط فعلی به بازار عرضه کنیم. البته بخشی از نسخه‌ها به صورت دیجیتال در دنیای مجازی منتشر شده و طی این روند از تمام پلتفرم‌های خارج از ایران نیز بهره برده‌ایم. می‌توان گفت در حال حاضر آلبوم «تصنیف و ترانه» در تمام پلتفرم‌های معتبر وجود دارد و قابل عرضه است. مخاطبان ایرانی نیز می‌توانند آلبوم را از سایت بیپ‌تونز تهیه کنند.
با نسخه‌های فیزیکی آلبوم «تصنیف و ترانه» چه کردید؟
آلبوم‌های فیزیکال را در منطقه خودمان یعنی در شمال کشور پخش کرده‌ایم، تا به این ترتیب بخشی از هنرجویان و شاگردان نوازندگان آلبوم و دیگر علاقمندان آنها را تهیه کنند. بخش فروش تهران را به پس از بحران کرونا موکول کرده‌ایم تا اگر امکانش باشد در آن مقطع مراسم رونمایی را نیز برگزار کنیم و با حضور اساتید درباره آن صحبت شود.
این امکان وجود نداشت مراسم را به صورت آنلاین برگزار کنید؟
در زمینه برگزاری مراسم آنلاین پیشنهادهایی داشته‌ایم و باید ببینیم شرایط چگونه پیش خواهد رفت. منتظر پایان ماه‌های محرم و صفر هستیم و اگر تا آن مقطع امکان برگزاری آنلاین مراسم رونمایی فراهم نشود، شاید با حضور چند نفر از اساتید برای نقد و بررسی اثر جلسه‌ای برگزار کنیم.
آقای محبعلی بخشی به عنوان خواننده، پیش از همکاری با شما تا چه حد در زمینه موسیقی ایرانی فعالیت کرده است.
می‌توان گفت در آلبوم «تصنیف و ترانه» از خواننده‌ای استفاده کرده‌ایم که اصلا خواننده موسیقی ایرانی نیست. ایشان خواننده موسیقی کلاسیک غربی هستند و اولین آلبوم موسیقی کلاسیک غربی در ایران توسط ایشان ارائه شده است که طی آن آوازهای ناپولی ایتالیا را با یک پیانو نواخته‌اند.
دلیل انتخاب محبعلی بخشی به عنوان خواننده چه بود؟
ما در دوره‌ای با آقای بخشی موسیقی ایرانی را تمرین کردیم، زیرا به دنبال این بودیم که از اشاعه آن رنگ صدای تکراری موجود جلوگیری کنیم. چند سالی به اتفاق اعضای گروه با آقای بخشی تمرین کردیم و به اجرای کنسرت‌هایی پرداختیم تا ایشان برای فعالیت‌های جدی‌تر در زمینه موسیقی کلاسیک ایرانی آماده شود. اگر توجه کنید اغلب خوانندگان در نحوه خواندن به نوعی از استاد محمدرضا شجریان تقلید می‌کنند و ما می‌خواستیم از این قالب بیرون بیاییم و آثاری نو ارائه کنیم.
با توجه به اینکه آقای بخشی در زمینه موسیقی کلاسیک غربی فعالیت کرده، همکاری با ایشان در بخش موسیقی ایرانی به لحاظ آوازی مشکلی ایجاد نکرد؟
آنچه که اهمیت داشت توجه به فواصل موسیقی ایرانی بود. آقای بخشی آن فواصل را به سختی اجرا می‌کرد، زیرا به طور کلی فواصل در موسیقی ما متغیر است و خوانندگان غیر ایرانی به این مقوله عادت ندارند. در نهایت آقای بخشی بر اساس تمرینات و اجراهایی که داشتیم به آنچه مد نظرمان بود، رسید. یکی از ویژگی‌های صدای محبعلی بخشی نوع تحریرهای اوست که با تحریرهای دیگر خوانندگان بسیار متفاوت است. می‌توان گفت تحریرهای محبعلی بخشی را ایرانی کرده‌ایم و حال آن تحریرها به ایشان اختصاص دارد و خاص خودش است.
می‌توان گفت شما و اعضای گروه «همنوازان فاخته» در نحوه فعالیت‌ها و تولیدتان مسیری مشخص را پیش گرفته‌اید و به موسیقی مقاطع مختلف تاریخی ایران نگاهی تخصصی دارید. مثلا در آلبومی که چند سال پیش به صورت آنسامبل با صدای مهدی امامی منتشر کردید، موسیقی دوره تیموریان و مکتب منتظمیه را مدنظر داشتید. در آلبوم «تصنیف و ترانه» نیز به تصنیف ادوار قاجار و پهلوی پرداخته‌اید. چرا تا این حد به مقطع‌بندی‌های تاریخی و موسیقی‌های مرتبط با آنها توجه دارید؟
بر اساس نشست‌ها، جلسات و تعاملاتی که طی این سال‌ها با دوستان و همکاران در اینباره داشتیم، می‌توانم بگویم یکی از مشکلات موسیقی ما این است که بخش‌هایی از آن به تکرار رسیده و ما اصطلاحا در برخی چهارچوب‌ها گیر کرده‌ایم. طی این روند برای رهایی از چهارچوب‌های موجود، متاسفانه فضای موسیقی‌های غربی و سبک‌های اجرایی مرتبط به آنها را مورد توجه قرار داده‌ایم، در حالی که ربطی به فرهنگ ما ندارند. استمرار این اتفاق به نوعی باعث شده اصل ماجرا که همان موسیقی ایرانی است به هم بریزد و ما نیز همواره این موضوع را مد نظر داریم و یکی از دلایل پرداختن به موسیقی مقاطع مختلف تاریخی همین موضوع است.
در این میان برای ارائه آثار نوتر، خلاقیت چه جایگاهی دارد؟
نوآوری خطی مستقیم نیست و گاه با چرخش‌هایی همراه است. در بسیاری از مواقع با بازگشت به گذشته می‌توان اتفاقات بهتری را رقم زد. مانند اتفاقاتی که اواخر دهه چهل توسط مرکز حفظ و اشاعه موسیقی (مرکز و حفظ و پژوهش موسیقی فعلی) رقم خورد، یا اتفاقی که در اوائل دوره پهلوی در زمینه موسیقی رخ داد. می‌خواهم بگویم با بازگشت به ادوار گذشته و شناخت مقطع مورد نظر و ارائه موسیقی آن دوره با نگاهی نوتر می‌توان از تکرار و ارائه آثار تکراری جلوگیری کرد. به طور کلی تلاشمان این است در زمینه تولیداتمان، شناختمان را نسبت به موسیقی گذشته ایران بالا ببریم و همان موسیقی‌ها را با نگاه و منظری امروزی ارائه دهیم و به مرور بر اساس همان فرم‌ها و در همان شرایط آهنگسازی کنیم، بلکه شاید از روند تکرارهای موجود فاصله بگیریم و خارج شویم.
پرداختن به موسیقی‌های مقاطع تاریخی مختلف، کار دشواری است، زیرا در این زمینه منابع مکتوب و معتبر کمی وجود دارد. شما و دیگر اعضای گروه این خلاء را چگونه پرمی‌کنید؟ آیا اتاق فکر دارید؟
بله اتاق فکر داریم و هر کدام از اعضا برای بررسی بخش‌های مختلف مورد نظرمان، مسئولیتی دارند. به اضافه اینکه چند نفر از اساتید بزرگ و پژوهشگران قدیمی حال حاضر موسیقی، ازجمله دکتر ساسان فاطمی و دکتر هومان اسعدی نیز به ما کمک می‌کنند. ایده‌هایی که این اساتید در دوران تحصیل به ما دادند و منابعی که طی آن دوران به ما معرفی کردند، بسیار به ما کمک کرده و می‌کند. افرادی چون آقای درویشی و دیگر بزرگان در برخی مقاطع ایده‌های بسیار خوبی به ما داده‌اند و همچنان با آنها به صورت تلفنی یا حضوری در تماس هستیم. آنها خطوط فکری مشخصی دارند که به ما کمک می‌کند و ما نیز سعی‌مان این است از داشته‌های‌شان بهره می‌بریم. در کل همانطور که گفتید متاسفانه در زمینه موسیقی‌های مقاطع مختلف تاریخی منابع بسیار کمی وجود دارد و همان معدود منابع نیز با سختی و مرارت‌های بسیار به دست می‌‌آیند. باید به این موضوع نیز توجه کنیم که اغلب افراد برداشت‌های شخصی خود را به عنوان منبع منتشر می‌کنند.
اینکه برخی برداشت‌های شخصی خود را به عنوان منبع معرفی می‌کنند، به چه معناست؟
مثلا فلان شخص نسبت به موسیقی دوره قاجار حس خاصی داشته و همان حس را به عنوان مقوله‌ای قطعی عرضه می‌کند و همین کارها بخش پژوهش موسیقی را دچار آسیب می‌کند. بسیاری از منابع موجود معتبر نیستند.
با همه دشواری‌ها گروه‌تان پس از چند سال فعالیت امضای خاص خود را دارد. اینکه در پس هر آلبوم تحقیق و پژوهش وجود دارد به ماندگاری اثر کمک خواهد کرد. آیا قرار است گروه «همنوازان فاخته» همین مسیر را ادامه دهد؟
بله درست است. تولید آثار بر اساس منابع معتبر و بر مبنای تحقیق و پژوهش ماندگار خواهد شد و من و دیگر اعضای گروهم مسیری که تا به حال آمده‌ایم را بر اساس همان خط فکری که داریم، ادامه خواهیم داد.
با وجود تجاربتان در مقوله تدریس تا چه حد با شیوه آموزش آنلاین موافقید؟
از اسفندماه سال گذشته در زمینه آموزش به شیوه آنلاین فعال هستیم و چنین بخشی را در برنامه‌هایمان داریم. البته درباره کم و کیف این روش نمی‌توانم بگویم به طور صدرصد در ایران موفق بوده‌ایم. بخش‌هایی از این کاستی مربوط به ضعیف بودن سخت‌افزارها و نرم‌افزارهای مرتبط با اینترنت کشور است و همانطور که می‌دانید سرعت اینترنت در کشور ضعیف است. بخش دیگر کاستی‌ها مربوط به فرهنگ مردم ایران در زمینه استفاده از امکانات آنلاین است که مدرسان و هنرجویان نیز از آن مستثنی نیستند. البته باید گفت نسل‌های جدید بیشتر از نسل‌های گذشته با اینترنت و سیستم آنلاین و مجازی ارتباط دارند. درحالیکه مثلا هم‌نسلان من و چند دهه قبل از من به نوعی با شیوه‌های مجازی و آنلاین غریبه‌اند و با این رویه ارتباط برقرار نمی‌کنند. در هر صورت برخی کلاس‌ها را به اجبار با شیوه آنلاین برگزار می‌کنیم و با اینکه مدتی است آموزشگاه دایر است، حدود بیست درصد از کلاس‌های به صورت آنلاین برگزار می‌شوند. برخی از هنرجویان نیز کلا به آموزشگاه نمی‌‌آیند و کلاس‌های مربوط به آنها برگزار نمی‌شود. کلا رویه مذکور را به صورت کژدار مریز ادامه می‌دهند تا بحران کرونا به پایان رسد.
نظرتان درباره کنسرت‌های آنلاین چیست؟ آیا تجربه‌ای داشته‌اید؟
طی ماه‌های گذشته هم در زمینه موسیقی پاپ و هم در زمینه موسیقی ایرانی، چند کنسرت آنلاین برگزار کرده‌ایم، اما نمی‌توانم بگویم موفق عمل کرده‌ایم زیرا مخاطبان زیادی نداشته‌ایم. تا آنجایی که می‌دانم نه فقط ما بلکه دیگر فعالانی که در تالار وحدت و سالن‌های دیگر پایتخت کنسرت آنلاین برگزار کرده‌اند مخاطبان زیادی نداشته‌اند. یکی دیگر از بدی‌های کنسرت آنلاین این است که گروه اجراکننده آن انرژی لازم را از مخاطبان نمی‌گیرند زیرا آنها در سالن حضور ندارند.
