دلیل عقب‌ماندگی کمانچه، کمانچه‌نوازان هستند/ کمانچه‌نوازان امروزی ردیف‌های صبا و تجویدی را بلد نیستند

به گزارش خبرنگار ایلنا، ابونصر فارابی که در سده چهارم هجری می زیسته در کتاب موسیقی الکبیر  از کمانچه نام برده است. ساز کمانچه در دوران صفویه و قاجار یکی از سازهای اصلی موسیقی ایرانی بوده و البته طی دهه‌ها و سال‌ها به تدریج کامل شده با این‌حال برخی از فعالان موسیقی درباره‌اش نظر مثبتی ندارند. 

برخی معتقدند ساز کمانچه به تدریج تحت تاثیر ویولون قرار گرفته و همین موضوع باعث شده نسبت به دیگر سازهای ایرانی مورد توجه نباشد. امروز افراد معدودی کمانچه را به شیوه گذشتگان می‌نوازند که این رویه به فراموشی سبک قدما منجر خواهد شد.

صمد برقی (نوازنده ویولن و کمانچه) که همزمان سرپرستی ارکستر «صبا» و گروه موسیقی «خنیاگران خیام» را به عهده دارد، درباره تاثیر ویولون بر تکامل ساز کمانچه و مشکلات آن با ایلنا  گفتگو کرد و به تشریح دلایل کاستی‌های موجود پرداخت.

دلیل عقب‌ماندگی کمانچه، کمانچه‌نوازان هستند

 برقی از سوءتفاهمی سخن می‌گوید که موجب شده ویلون سد راه کمانچه قرار بگیرد حال آنکه دلیل عقب‌ماندگی کمانچه، خود کمانچه‌نوازان هستند. او درباره توجه موسیقی‌دانان نسل امروز به شیوه نوازندگی قدمای کمانچه گفت: ما هیچوقت کمانچه‌نوازی در سطح و اندازه زنده‌یادان پرویز یاحقی و حبیب‌الله بدیعی نداشته‌ایم. می‌توان گفت تنها افرادی که در این سال‌ها تا حدودی می‌تواند با این بزرگان برابری کنند، استاد علی‌اصغر بهاری و آقای اردشیر کامکار هستند.

سرپرست و موسسه ارکستر «صبا» درباره شیوه نوازندگی کمانچه‌نوازان امروز نیز اذعان داشت: واقعا نمی‌توان شیوه و آثار بسیاری از نوازندگان فعلی را در کنار آثار بزرگانی چون استاد اسدالله ملک و یاحقی و بدیعی قرار داد.

ردیف میرزا عبدالله برای سه‌تار مناسب است

وی با اشاره به اینکه اساس ساز کمانچه؛ موسیقی دستگاهی ایرانی است، درباره وجود منابع مکتوب و موثق این ساز توضیح داد: در حال حاضر اگر کسی بخواهد، رپرتوار کمانچه را درست اجرا کند باید به سراغ کتاب‌های ویلون ایرانی برود. یعنی عملا در این زمینه ضعف داریم.

برقی درباره آموزش و یادگیری ردیف‌ها برای ساز کمانچه گفت: مشکل دیگری که وجود دارد درباره اطلاع و اشراف نسبت به ردیف‌ها و نحوه استفاده از آنهاست. مثلا ردیف میرزا عبدالله بیشتر برای سه‌تار مناسب است تا کمانچه و بسیاری تصورشان این است که در کمانچه هم باید به سراغ این ردیف بروند که درست نیست.

کمانچه‌نوازان امروزی ردیف‌های استاد صبا و تجویدی را بلد نیستند

بسیاری از ردیف‌های بدیعی متعلق به تجویدی است

این نوازنده ویولن و کمانچه در ادامه افزود: جای تأسف دارد که طیف بسیاری از کمانچه‌نوازان، ردیف‌های استاد صبا و تجویدی و دیگر ردیف‌های مختص به سازهای زهی را نزده‌اند و می‌توانند آنها را به دیگران نیز انتقال دهند که این مشکل نیز کم و کیف ساز کمانچه را تحت تاثیر قرار داده است.

وی درباره دلایل این اتفاق گفت: یکی از بزرگترین دلایل بروز این کاستی و عدم توجه به ردیف‌های سازهای زهی که از بزرگان ما به‌جا مانده، تفکر حاکم بر موسیقی امروز است. متاسفانه افرادی در رأس امور قرار دارند که می‌گویند، کمانچه‌نوازان، ردیف میرزا عبدالله، حسینقلی و حتی ردیف استاد شهنازی را بزنند حال آنکه کمتر کسی سراغ ردیف استاد ملک می‌رود و ردیف هنرمندی چون تجویدی که از بقیه ردیف‌ها پربارتر است، مورد توجه نیست. موضوع جالب اینکه، اگر آثار استاد بدیعی را گوش دهید، خواهید دید بسیاری از ردیف‌های او متعلق به تجویدی است. 

ردیف‌های مهم توسط اساتید دانشگاه‌ها جدی گرفته نمی‌شود

سرپرست و موسس گروه موسیقی «خنیاگران خیام» درباره شیوه تدریس در آموزشگاه‌ها و دانشگاه‌ها و توجه به متدهای درست آموزشی توسط استادان و مدرسان، گفت: باعث تاسف است که نه تنها در آموزشگاه‌های هنری بلکه در دانشگاه‌های درجه یک نیز به شیوه درست آموزش کمانچه اهمیتی داده نمی‌شود و تدریس ردیف‌های مهم به هیچ عنوان ازسوی اساتید، جدی گرفته نمی‌شود به همین دلیل و به دلیل تصمیمات نادرست و شیوه‌های آموزشی غلط توسط همان استادان در راس، به جرات می‌توان گفت بسیاری از استعداد های ما می سوزند و از بین خواهند رفت رفت و در صورت ادامه این روند شاهد گستردگی بیشتر و اتفاقات بدتری نیز خواهیم بود.

ردیف میرزا عبدالله چیزی مانند ضرب و تقسیم است

 برقی که خود مدرس موسیقی است و در زمینه دو ساز ویولن و کمانچه به تربیت شاگردان بسیاری پرداخته، درباره شیوه و متد آموزشی خود و روالی که برای آموزش شاگردانش در نظر دارد، همچنین توجهش به ردیف میرزا عبدالله، گفت: به عنوان معلم موسیقی برای اینکه ملودی دستگاه‌ها در ذهن هنرجویان بماند و شکلی درست به خود بگیرد، با همان ردیف میرزا عبدالله نیز موافقم اما ردیف میرزا عبدالله در حد دوم راهنمایی است و آن پیچیدگی‌ها و ظرایف عجیب و غریب ردیف‌هایی چون ردیف استاد صبا و تجویدی را ندارد.

وی درباره ردیف میرزا عبدالله و اهمیت یادگیری آن توسط هنرجویان و نوازندگان مبتدی، گفت: ردیف میرزا عبدالله چیزی مانند ضرب و تقسیم است و هنرجو باید آن را یاد بگیرد تا بوسیله آن چهارچوب گوشه‌ها در ذهنش بماند. این ردیف برای سازهای کششی فاقد جزییات و ریزه‌کاری‌هاست و قطعا لازمه موفقیت نوازنده سازهای کششی، اشراف بر ظرافت‌ها و ریزه‌کاری‌هاست.

نوازنده سازهای کششی باید به ردیف‌های آوازمحور نیز بپردازد

برقی در پایان، درباره اهمیت ردیف‌های قدمای موسیقی ایرانی و یادگیری آن توسط نوازندگان گفت: یکی از اتفاقات مهم برای نوازندگان سازهای کششی، توجه به جزئیات، ظرافت‌ها، ریزه‌کاری‌ها و لزوم یادگیری ردیف‌های بزرگان موسیقی کشور است. نوازنده سازهای کششی باید تحریرهای ردیف‌ استاد صبا را دنبال کند و ردیف استاد تجویدی دوره عالی آن نوازنده محسوب می‌شود. حتی نوازنده سازهای کششی باید بیشتر به ردیف‌های آوازمحور بپردازد.