شناسایی ۱۵۰ محوطه تاریخی در نیشابور/ وضعیت حفاظتی آثار مناسب نیست

به گزارش ایلنا، حسن نامی (سرپرست هیئت بررسی باستان شناسی حوزه جغرافیایی جنوب و جنوب غرب نیشابور) با اشاره به شناسایی ۱۵۰محوطه تاریخی در نیشابور، گفت: طرح انجام بررسی جنوب و جنوب غرب نیشابور در حالی مطرح شد که نیشابور با توجه به اهمیت ارتباطی و تاریخی خاص خود بیش از این نیز مورد توجه قرار گرفته و مطالعات باستان شناسی در این محوطه جغرافیایی بسیار با سابقه است.

وی تصریح کرد: اما فعالیت‌های باستان شناسی انجام شده در این جغرافیا بیشتر معطوف به شهر نیشابور و سامانه‌های باستان شناسانه اطراف آن بوده و شامل کاوش در محوطه‌های باستانی  چون کهن شهر ، شادیاخ، شهرک فیروزه، سه تپه و تپه برج  بوده است.

این عضو هیئت علمی دانشگاه نیشابور خاطرنشان ساخت: بررسی‌های باستان شناسی انجام شده درنیشابور با هدف درک منظر فرهنگی این بخش از نیشابور انجام گرفت.

او در بیان اهداف این برنامه گفت:  یکی از مهم‌ترین اهداف این بررسی، پر کردن خلأ مطالعاتی است که در حوزه جنوب و جنوب غرب نیشابور وجود داشت.

این باستان شناس گفت: اطلاعات از محوطه‌های باستانی و بناهای تاریخی حوزه جنوب و جنوب غرب نیشابور تا بیش از انجام این بررسی، محدود به تعداد معدودی از این آثار باستانی می‌شد که توسط اداره میراث فرهنگی نیشابور و استان خراسان رضوی شناسایی شده و معدودی از آنها هم در فهرست آثار میراث فرهنگی ثبت شده بود.

سرپرست هیئت بررسی باستان شناسی اظهار داشت: حوزه تعریف شده برای این بررسی با وجود اینکه بیشتر تقسیم بندی جغرافیایی ای آن را شامل می‌شود، عبارت است از؛ حوزه آبریز جنوب رودخانه کال شور که در تقسیم بندی‌های سیاسی امروز بخش میان جلگه را در بر گرفته و شامل سه دهستان غزالی، عشق آباد و بالهرات می‌شود.

رییس دانشکده ادبیات و علوم انسانی و عضو هیئت علمی گروه باستان دانشگاه نیشابور در بیان اهمیت این بررسی افزود:  در تحلیل باستان شناسانه منظر فرهنگی این حوزه بایستی در نظر داشته باشیم که ساختارهای زمین شناسی جنوب نیشابور به گونه‌ای است که منابع آب رودخانه‌ای در ورود به دشت‌های میان کوهی نیشابور شور می‌شوند و بنابراین پراکندگی آثار در منظر فرهنگی نیشابور ارتباط کمی با رودخانه کال شور و انشعابات جنوبی آن دارد.

او گفت :  از سویی نیز بخش‌های عمده این منظر فرهنگی به واسطه شن‌های روان و کشاورزی صنعتی و نیمه صنعتی، تغییر یافته که این تغییرات مانع از شناسایی محوطه‌های باستانی در این بخش‌ها می‌شود.

نامی خاطرنشان کرد: با این وجود سی محوطه در این گستره که گاهنگاری آنها دوران پیش از تاریخ تا دوران اسلامی متأخر است، مورد شناسایی قرار گرفت که مطالعات بر روی آنها بعد از اتمام عملیات میدانی، آغاز خواهد شد.

وی اظهار داشت: بررسی‌های انجام شده در این حوزه منجر به شناسایی ۱۴۵ اثر فرهنگی از دوره‌های مختلف شد که این آثار دامنه گسترده‌ای از گاهنگاری را از دوران پیش از تاریخ تا اسلامی متأخر را در بر می‌گیرد.

او تصریح کرد: همچنین آثار شناسایی شده انواع گوناگونی اعم از بناها، قبرستان‌های تاریخی، قنات‌ها و محوطه‌های باستانی را در بر می‌گیرد.

این باستان شناس با بیان اینکه بیشتر بناهای تاریخی شناسایی شده در این پروژه شامل سازه‌های آبی است( چرا که بیشتر در راستای مدیریت و بهره گیری از منابع آبی ساخته شده‌اند)گفت: یخچال، آب انبار، حوض انبار و آسیاب گونه‌های متفاوتی از این سازه‌ها هستند و بیشتر این آثار با توجه به شیب زمین و دسترسی آنها به منابع آب ساخته شده‌اند.

سرپرست هیئت بررسی باستان شناسی  افزود: علاوه بر این آثار، آثار معماری دیگری همچون کاروان سرا، قلعه و آثار برجای مانده از خانه‌های اربابی که مربوط به دوران متأخر بود، نیز شناسایی  و ثبت شدند.

سنگ قبرهای صد ساله در قبرستان‌های تاریخی نیشابور

 او در ادامه با اشاره به اینکه بخش دیگری از آثار شناسایی شده دراین پروژه گورستان‌هاست گفت:  قبرستان‌های تاریخی حوزه جنوب و جنوب غرب نیشابور شامل سنگ قبرهایی است که قدمتی بیش از صد سال را در بر می‌گیرند و بر اساس متن آنها می‌توان به اطلاعاتی از اقوام ساکن در روستاهای این منطقه دست یافت.

به گفته این باستان شناس، وجود قنات‌ها، به عنوان یادمان‌های فرهنگی از پیشینه مهندسی آب در ایران در این پهنه فرهنگی نیز به گونه‌ای قابل توجه بود که در بررسی و مطالعه منظر فرهنگی این حوزه نمی‌توان از آنها صرف نظر کرد.

او افزود: بعضی از محوطه‌های شناسایی شده در حوزه فرهنگی جنوب و جنوب غرب نیشابور در مکان‌هایی قرار گرفته‌اند که هیچ منبع آب دیگری به جز قنات برای آن‌ها قابل تصور نیست.

نامی اظهار داشت: اگرچه گاهنگاری این آثار به خودی خود یک چالش جدی است اما قنات‌ها به خودی خود میراث ارزشمندی در جهت تغییر جغرافیا برای دستیابی به محیط زیستی قابل اسکان برای انسان است و نمی‌توان آن را از تحلیل‌های باستان شناسی جدا کرد.

سرپرست هیئت بررسی باستان شناسی، ابراز امیدواری کرد که درادامه با مطالعه چشم انداز فرهنگی و جغرافیایی این حوزه بتوان ارتباط آنها با محوطه‌های باستانی و تاریخ احتمالی آنها را مشخص کرد.

او با بیان اینکه محوطه‌های باستانی نیز از دیگر آثاری هستند که در طی این بررسی شناسایی شده‌اند افزود: محوطه‌های باستانی جنوب و جنوب غرب نیشابور بیشتر محوطه‌های مسطحی هستند که پراکندگی آنها بیشتر در مکان‌هایی است که دسترسی به منابع آبی مقدور است.

نامی تصریح کرد: نکته ای که باید در مطالعه پراکندگی‌های این محوطه‌ها در نظر گرفت این است که در تحلیل الگوهای استقرار و مکان گزینی این محوطه‌ها نمی‌توان تنها به در نظر گرفتن یک یا دو عامل محیطی اکتفا کرد بلکه عوامل مختلف ارتباطی به همراه عواملی دیگری همچون منابع آبی (قنات‌ها و چشمه‌ها ) و حتی منابع معدنی‌ای همچون مس را در نظر گرفت.

یافته‌های صنعتی نشان فعالیت‌های صنعتی در منطقه

 او گفت: یافته‌های صنعتی همچون جوش کوره، سرباره و همین طور قطعات شیشه از انواع یافته‌های فرهنگی‌ای است که بر روی سطح بعضی از محوطه‌ها یافت شد که یافته‌های اینچنینی می‌توان نشانه‌ای از انجام فعالیت‌های صنعتی در این منطقه باشد. نامی در ادامه با انتقاد از وضعیت حفاظتی محوطه‌های شناسایی شده اظهار داشت: متأسفانه آثار فرهنگی شناسایی شده به لجاظ حفاظتی در وضعیت مناسبی نیستند و کمتر آثاری را می‌توان نام برد که از دستبرد و آسیب حفاران قاچاق در امان مانده باشد.

وی با بیان اینکه هیئت باستان شناسی یکی از مسئولیت‌های خود رادر این پروژه  آگاه سازی افکر عمومی نسبت به ماهیت این آثار می‌دانست و در این راستا نیز تلاش‌هایی را در حین انجام مطالعاتی میدانی انجام داد افزود: اما قطعا حفاظت از آثار و مواریث فرهنگی، آگاه سازی‌های بیشتری را از سوی رسانه‌ها و متولیان فرهنگی کشور می‌طلبد.

سرپرست هیئت بررسی باستان شناسی با ابراز خرسندی از اینکه در مواردی حضور افراد و ساکنان فرهیخته در این حوزه فرهنگی باعث حفظ آثاری با ماهیت تاریخی شده گفت: بعنوان نمونه هیئت امنای امام زاده سید عبدا... فدیشه در راستای تلاش‌هایی که در جهت حفط اموال فرهنگی منقول این امامزاده انجام داده اعلام آمادگی کرد تا نسبت به تأسیس یک موزه در محل امام زاده اقدام کند که امید واریم این اقدام با همکاری مسئولان مربوط در اداره میراث فرهنگی شهرستان نیشابور و سایر متولیان استانی و کشوری انجام گیرد.

 نامی در پایان با بیان اینکه این برنامه با مجوز پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری انجام گرفت و تمام اعتبار آن از طرف دانشگاه نیشابور تامین شد خاطر نشان کرد: برنامه بررسی و شناسایی آثار تاریخی حوزه جنوب و جنوب غرب نیشابور با حضور باستان شناسانی از دانشگاه نیشابور، اداره میراث فرهنگی شهرستان نیشابور، دانشجویان کارشناسی ارشد و دکتری دانشگاه تهران و دانشگاه اصفهان انجام گرفت و به زودی نتایج آن از طریق گزارشات، مقالات علمی در اختیار متولیان مربوطه فرهنگی و مجامع دانشگاهی قرار خواهد گرفت.