مدیر پایگاه میراث جهانی تخت جمشید به ایلنا خبر داد؛
گلسنگها در تخت جمشید پابرجا هستند/ ادامه روند صدور مجوز چاه‌ها و فرونشست زمین/ پیشنهادی برای اجرای کنسرت نداریم
به جرات می‌توان گفت تخت جمشید یکی از جذاب‌ترین میراث جهانی ایران است که بازدید آن در نوروز حال و هوای دیگری دارد. در این میان کارگاه‌های مرمتی در کاخ آپادانا و صد ستون برای آشنایی بیشتر بازدید کنندگان را روند مرمت برپاست اما گلسنگها همچنان مهمان ناخوانده این میراث باستانی هستند.
به گزارش خبرنگار ایلنا، همه ایرانی‌ها تخت جمشید را می‌شناسند. نخت جمشید یا پارسه نام یکی از شهرهای باستانی ایران است که طی سالیان، پیوسته پایتخت باشکوه و تشریفاتی پادشاهی ایران در زمان امپراتوری هخامنشیان بود. در این شهر باستانی کاخی به نام تخت جمشید وجود دارد که در دوران زمامداری داریوش بزرگ، خشایارشا و اردشیر اول بنا شده‌است و به مدت حدود ۲۰۰ سال آباد بود. در نخستین روز سال نو، گروه‌های زیادی از کشورهای گوناگون به نمایندگی از ساتراپی‌ها یا استانداری‌ها با پیشکش‌هایی متنوع در تخت جمشید جمع می‌شدند و هدایای خود را به شاه پیشکش می‌کردند.
شاید از این جهت است که دیدن تخت جمشید در نوروز رنگ و بوی دیگری دارد. این مکان تاریخی از سال ۱۹۷۹ به عنوان یکی از آثار ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت و اهمیت آن برای ایرانی‌ها بیش از گذشته شد.
حمید فدایی (مدیر پایگاه میراث جهانی تخت جمشید) در خصوص وضعیت مرمت و شرایط فعلی تخت جمشید گفت: مرمت‌ها در تخت جمشید با همکاری تیم مرمت و حفاظت در حال انجام است. با توجه به آنکه آهنگ این مرمت‌ها در زمستان کند می‌شود اما این روزها کارگاه‌های مرمتی را برای بازدید گردشگران نوروزی برپا کرده‌ایم.
او با اشاره به انجام چندین مرمت بسیار مهم در تخت جمشید از مرمت دو بخش بسیار مهم خبر داد و گفت: دو مرمت در منطقه فاروق انجام دادیم. طی چند ماه گذشته یکی از آتشدان‌های سنگی مربوط به محوطه اصلی تاریخی باغ بدره که دارای زیبایی‌های خاص خود است را مرمت کردیم. چراکه این آتشدان پیش از این، طی سال‌های گذشته به دلیل خیال‌های واهی که ممکن است گنجی در آن پنهان شده باشد توسط قاچاقچیان اشیای عتیقه آسیب دیده بود. مرمت این آتشدان سنگی توسط استاد کاران مرمت تخت جمشید در بخش حفاظت و مرمت تخت جمشید انجام شد.د بخش‌هایی از پیکره این آتشدان جدا شده بود که آن را مرمت و به نوعی این آتشدان را نجات دادیم. البته در منطقه فاروق شاهد آثار سنگی دیگری از جمله یک استودان نیز هستیم. این استودان نیز به دلیل حضور سوداگران عتیقه آسیب دیده بود. این استودان یک اثر سنگی منحصر به فرد است که دچار آسیب شده بود و توسط مرمتگران مرمت شد.
به گفته فدایی، قبل از نوروز در مجموعه تخت جمشید در کاخ آپادانا و کاخ صد ستون تعدادی از کارگاه‌های مرمت اضطراری برپا شد که این کارگاه‌های مرمتی در طول ایام نوروز ۹۸ نیز دایر خواهند بود تا مخاطبان و بازدیدکنندگان در جریان روند مرمت تخت جمشید قرار گیرند و اطلاعات و آگاهی‌هایی در این خصوص به دست آورند.
دومین کاخ تخت جمشید از حیث وسعت بنای شکوهمندی است در مشرق حیاط آپادانا که تالار مرکزی آن صد ستون سنگی (ده ردیف ۱۰ ردیفه) داشته است و از این روی آن را صد ستون خوانده‌اند. اشمیت آن را تالار تخت نامید زیرا وی یک صد ستون دیگر اما بسیار کوچکتر در میان دستگاه خزانه کشف کرده بود اما چون نام صد ستون بسیار مشهور و از قدیم الایام معمول بود به همان نام شناخته می‌شود. صد ستون نام تخت جمشید در دوره ساسانی نیز بود.
مدیر پایگاه میراث جهانی تخت جمشید معتقد است: به دلیل آنچه که طی سال‌های گذشته در فاروق شاهد بودیم، معتقد هستیم در اطلاع رسانی عمومی باید بیش از گذشته تلاش کرد. هدف‌مان آن است که آگاهی مردم را نسبت به میراث فرهنگی که تکرار نشدنی است افزایش دهیم. باید قدر این میراث را بدانیم و حفاظت را در حد نهایت آنچه که باید باشد انجام دهیم.
فدایی با اشاره به آنکه طی چهار دهه گذشته چهره تخت جمشید نسبت به سده‌های گذشته تفاوت پیدا کرده است، یادآور شد: در بیشتر مواقع، بازدیدکنندگان تصور می‌کنند آنچه که امروز می‌بینند حاصل چند سال گذشته است؛ اما اینگونه نیست. باید اطلاعات مرمتی را در اختیار بازدیدکنندگان قرار داد تا بتوانند قضاوت بهتری در این خصوص داشته باشند. اگر عکس‌هایی که از دوره قاجار بر جای مانده را ببینید شاهد وضعیت نابسامان تخت جمشید خواهید بود. بعد از حفاری‌هایی که در دهه‌های گذشته انجام شد تا به امروز شاهد روند حفاظت و مرمت تخت جمشید بودیم که چهره آن را بسیار تغییر داد.
گلسنگها مهمان ناخوانده تخت جمشید
سال‌هاست درخصوص مهمانان ناخوانده تخت جمشید صحبت می‌شود. شاید بتوان از گلسنگها به عنوان مهمترین آفتی یاد کرد که طی سال‌های اخیر به جان میراث جهانی تخت جمشید افتاده و درصدد محو کردن نقش برجسته‌های این بنای عظیم ایران باستان برآمده.
صاحب‌نظران اعتقاد دارند که افزایش رطوبت در خاک و هوای محوطه‌های باستانی در کنار فقدان مراقبت‌های کارشناسی و علمی موجب رشد گلسنگ بر سنگ‌های تاریخی و در نتیجه تخریب آن می‌شود.
از آنجایی که گلسنگها تبدیل به مهمانان دائمی تخت جمشید شده‌اند، فدایی درخصوص چگونگی حفاظت تخت جمشید از این گلسنگها گفت: وضعیت گلسنگها نیز همچنان مورد بررسی است و همکاری‌های پژوهشی در این خصوص در جریان است. گلسنگها را فراموش نکرده‌ایم و آنها را مورد پایش قرار داده‌ایم. به خصوص طی ماه گذشته از سازمان پژوهش‌های علمی صنعتی کشور که همکاری‌هایی با مجموعه تخت جمشید دارند برای بررسی این مهم در تخت جمشید حضور یافتند.
هرچند مدیر پایگاه میراث جهانی تخت جمشید بر انجام تحقیق‌ها و پایش در خصوص گلسنگها خبر داد اما این مهم تنها در مرحله مطالعه و بررسی قرار دارد و هنوز هیچ کار عملیاتی و اجرایی خواصی که بتواند مانع افزایش گلسنگها و نفوظ آنها به درون مجموعه تخت جمشید شود، انجام نشده است.
فدائی معتقد است: رویش گلسنگها اتفاقی نیستند که طی یکی دو سال گذشته ظاهر شده باشد تا ما هم بتوانیم طی یکی دوسال آنها را از بین ببریم. رویش آنها در تخت جمشید یک فرایند مدت دار بوده و باید این فرایند مدت دار را بشناسیم تا بتوانیم با آن مقابله و راهکارهای حفاظتی ارائه دهیم. در واقع می‌توان گفت اخذ راهکارهای حفاظتی منوط به شناخت است. فعلا با توجه به شناختی که نسبت به آن داریم حضور این گلسنگها در تخت جمشید، خیلی نگران‌کننده نیست.
فرونشست زمین در محدوده تخت جمشید
اردیبهشت سال ۹۷ بود که مطالعات سازمان زمین شناسی استان فارس از فرونشست‌های چند باره زمین در دشت مرودشت حکایت داشت. محدوده تخت جمشید نیز از این پدیده در امان نماند و آنهم نه یک سانتی متر بلکه ۱۰ سانتی متر فرونشست داشت.
بعضی از کارشناسان معتقدند که این فرونشست‌های زمین از حدود سال ۸۷ در زمین‌های اطراف مجموعه جهانی تخت جمشید و نقش رستم دیده شده بود به گونه‌ای که هشدارهای لازم را برای رسیدگی به این موضوع دادند. اما از آنجایی که به این هشدارها توجه نشد، شاهد صدور مجوزهای پیاپی برای حفر چاه‌های عمیق بودیم که تا امروز ادامه یافت.
فدایی با اشاره به آنکه سال‌هاست در محدوده تخت جمشید و مرودشت شاهد صدور مجوز حفر چاه‌های عمیق هستیم، گفت: صدور یا عدم صدور مجوز حفر چاه در منطقه در دست میراث فرهنگی نیست بنابراین نمی‌توانیم مانع آن شویم. البته ما همواره پیشنهاد عدم صدور حفر این چاه‌ها را به مسئولان مربوطه اعلام کرده‌ایم. مکاتبات و پیگیری‌هایی در این خصوص انجام داده‌ایم تا صدور مجوز برای حفر چاه کمتر شود. این پیگیری‌ها به خصوص در مناطقی که فکر می‌کنیم ممکن است حفر چاه سبب بروز مشکل برای میراث شود بیشتر است. محدوده عرصه تخت جمشید تحت کنترل ماست اما در محدوده حریم یک و حریم ۲ موضوع خاص‌تر است. کنترل‌هایمان در بخش‌های حرایم تخت جمشید وجود دارد. البته آماری از تعداد چاه‌های حفر شده طی سال گذشته را ندارم.
او در خصوص جدی بودن نشست زمین تخت جمشید گفت: در کنار مسایلی که دنبال می‌کنیم و درصدد کاهش صدور مجوزهای حفر چاه در منطقه هستیم، به نظر می‌رسد که با تغییراتی که در اقلیم شاهد هستیم و با افزایش بارش‌ها و پایان خشکسالی در منطقه، شاهد شرایط امیدبخش در منطقه باشیم. بارش باران می‌تواند در آینده زمین را ترمیم کند. چراکه زمین در محدوده تخت جمشید نیاز دارد تا خود را بازسازی کند بخشی از این بازسازی‌ها به شرایط اقلیمی بازمی‌گردد.
نور و موسیقی در تخت جمشید
تخت جمشید هر سال نوروز رنگ و لعاب جذابی به خود می‌گیرد و این مهم با نورپردازی که در زمان‌های خاصی با موسیقی نیز همراه است انجام می‌شود. البته رییس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری چندی پیش از انجام نورپردازی سه‌بعدی در این میراث تاریخی خبر داده بود.
مدیر پایگاه میراث جهانی تخت جمشید در خصوص نورپردازی تخت جمشید برای نوروز گفت: نورهایی در تختگاه داریم با این وجود طرحی برای نورپردازی دیواره تختگاه به خصوص در محدوده ورودی و پلکان‌های ورودی آماده شده که بخشی از این نورپردازی برای نوروز ۹۸ عملیاتی خواهد شد تا به نوعی نوروزی متفاوت در حوزه نورپردازی تخت‌جمشید را شاهد باشیم.
او ادامه داد: در ایام نوروز شاهد اجرای برنامه نور و صدا نیز در تخت جمشید خواهیم بود چنانکه سعی ما بر آن است تا در ظرفیت‌های برنامه نوروز موسیقی و نورپردازی را بگنجانید.
فدایی در خصوص احتمال اجرای کنسرت در تخت جمشید گفت: برنامه و پیشنهادی برای اجرای کنسرت در تخت جمشید نداریم. امیدوار هستم بتوانیم در آینده به این حوزه بپردازیم.
کاوش‌های جدید
مدیر پایگاه میراث جهانی تخت جمشید درخصوص برنامه‌های کاوش‌های جدید در سال ۹۸ در این مجموعه میراث جهانی گفت: برنامه‌های کاوش در سال ۹۸ برقرار خواهد بود. فصل دوم آواربرداری در محدوده کاخ‌های برزن را در برنامه قرار داده‌ایم. نیم فصلی را هم به بررسی تل آجری اختصاص داده‌ایم. تلاش‌مان هم بر آن است تا یک فصل کاوش برای آبراهه‌های تخت جمشید در نظر بگیریم.
مسیر نوروزی بازدیدکنندگان
به گفته فدایی، در نوروز سال گذشته شاهد بازدید روزانه ۵۰ هزار گردشگر از مجموعه تخت جمشید بودیم. در این میان ساماندهی که برای تعریف مسیر بازدید گردشگران در تخت جمشید انجام شده به این منظور است که فرسایش‌های ناشی از حضور بازدیدکنندگان کاهش یابد.
او دراین خصوص گفت: کف فرش‌های چوبی را در محدوده‌هایی که برای بازدید در نظر گرفته‌ایم تکمیل کردیم. از این رو می‌توان گفت مسیر بازدید گردشگران کاملا مشخص است و اجازه ورود به همه بخش‌های تخت جمشید را ندارند. البته این بدان معنا نیست که نمی‌توانند از آن آثار دیدن کنند بلکه می‌توانند این آثار را از دور ببینند اما اجازه حضور در میان کاخ‌ها و ستون‌ها را ندارند. به طور معمول بازدید از فضای داخلی برخی از کاخ‌ها مانند کاخ تچر در طول سال به روی بازدید کنندگان بسته است و اجازه بازدید برای گردشگران وجود ندارند. قطعاً در ایام نوروز نیز اجازه بازدید از این کاخ داده نمی‌شود. اما نقوش برجسته، کتیبه‌ها و ستون‌های آن دیده می‌شود.
این باستان‌شناس خاطرنشان کرد: هر تعداد بازدیدکننده‌ای که برای دیدن تخت جمشید می‌آید پذیرا خواهیم بود چراکه محوطه بسیار بزرگ است و بازدیدکنندگان پخش می‌شوند. یکی از محدودیت‌های ما برای بازدید از موزه تخت جمشید است چراکه فضای باریک و تنگی دارد و نمی‌توان بیش از اندازه اجازه بازدید داد. درعین حال۱۵۰ نفر از راهنمایان گردشگری به صورت افتخاری در ایام نوروز در تخت جمشید حضور خواهند داشت تا بتوانیم راهنمایی درخور برای بازدیدکنندگان داشته باشیم. این راهنمایان در تخت جمشید، نقش رستم و نقش رجب مستقر می‌شوند.
مرمت‌های اصولی یا غیراصولی
چندی پیش عکسی در فضای مجازی منتشر شد که روی پایه ستون‌های کاخ آپادانا به بهانه مرمت کیسه زباله کشیده شده بود و این عمل را با توجه به بودجه حفاظت و مرمت تخت جمشید مذمت کرده بود. فدایی درخصوص این ماجرا و انتشار آن عکس و موضوعاتی که درخصوص مرمت غیراصولی و کشیدن کیسه زباله روی ستون تخت جمشید منتشر شده بود، گفت: آن مسئله تمام شده و آن موضوع حل شد. کیفیت حفاظت نیز قابل ارائه به بازدیدکنندگان است. چراکه کیفیتی استاندارد را در نظر گرفته‌ایم.
مرمت مقبره داریوش
از آنجایی که بازدید از تخت جمشید معمولا با بازدید از نقش رستم نیز همراه است، بررسی وضعیت مرمت این میراث را نیز مورد بررسی قرار دادیم. چنانکه به گفته فدایی، در نقش رستم پایگاه‌های مرمت از یکسال گذشته تاکنون فعال شده و یکی از آرامگاه‌ها که همان آرامگاه خشایارشا است پوشش داده شده. برنامه حفاظت این مجموعه نوشته شده و کار مستندنگاری تمام آرامگاه‌ها از دو سال قبل شروع شد. همچنین طی سال ۹۷ خروجی بسیاری از مستندنگاری‌ها منتشر شد. در واقع می‌توان گفت برای نخستین بار مستندات بسیار دقیقی از مجموعه نقش رستم و آرامگاه‌های موجود در آن تهیه شده.
او یادآور شد: از آنجایی که ثبت جهانی نقش رستم در فرآیند کاری ما قرار دارد، این مستند نگاری‌های بسیار دقیق را در برنامه قرار داده‌ایم. کار حفاظت اضطراری را در خصوص آرامگاه خشایارشاه آغاز کرده‌ایم و حفاظت از سایر آرامگاه‌ها در برنامه آینده قرار گرفته است.
نقش رستم نام مجموعه‌ای باستانی در روستای زنگی‌آباد واقع در شمال شهرستان مرودشت استان فارس ایران است که در فاصلهٔ ۶ کیلومتری از تخت جمشید قرار دارد. این محوطهٔ باستانی یادمان‌هایی از عیلامیان، هخامنشیان و ساسانیان را در خود جای داده است و از حدود سال ۱۲۰۰ پیش از میلاد تا ۶۲۵ میلادی همواره مورد توجه بوده است زیرا آرامگاه چهار تن از پادشاهان هخامنشی داریوش بزرگ، خشایارشا، اردشیر یکم و داریوش دوم، نقش برجسته‌های متعددی از وقایع مهم دوران ساسانیان، بنای کعبه زرتشت و نقش‌برجستهٔ ویران شده‌ای از دوران عیلامیان در این مکان قرار دارند و در دورهٔ ساسانی، محوطهٔ نقش رستم از نظر دینی و ملی نیز اهمیت بسیار داشته است.
منظر بصری تخت جمشید و نقش رستم
به گفته این باستان‌شناس، داربست‌های موجود در نقش رستم و تخت جمشید آغاز کار حفاظت و مرمت هستند بنابراین همچنان پابرجا خواهند بود. مشکلی با داربست‌ها به خصوص در بخشی که در آرامگاه خشایار قراردادیم نداریم چراکه فرایند حفاظت در مرحله‌ای است که تجهیز کارگاه را سپری کرده و به استاندارد لازم رسیده بر روی این داربست‌ها و پلکان‌هاست که کار اضطراری آغاز خواهد شد و کار جدی حفاظتی در سال آینده روی همین داربست‌ها باید انجام شود. این بخشی از کار حفاظت است. این فرایند طی چند سال گذشته ادامه خواهد داشت. تا بتوانیم کار جدی روی نمای آرامگاه خشایار انجام دهیم. سپس داربست‌ها روی آرامگاه دیگر برپا خواهد شد.
نورپردازی نقش رستم یکی از برنامه‌های جدی است که طرح و جزئیات این کار در اختیار متولیان امر قرار گرفت. فدایی دراین خصوص گفت: قرار است برای جذاب‌تر شدن مجموعه برای بازدیدکنندگان، نورهای متفاوت روی نقوش برجسته نقش رستم در نظر گرفته شده. همچنین بر اساس طرح نورپردازی‌های جدید کوه نقش رستم از فاصله دور قابل رویت خواهد بود. البته این طرح بعد از نوروز و در سال ۹۸ اجرایی خواهد شد.
