در گفت‌وگو با محمد اطبایی مطرح شد؛
جشنواره‌های جهانی دنبال فیلم خوب هستند نه فیلم ایرانی/حضور دولتی‌ها در بازارها و جشنواره‌های جهانی مثبت نبوده‌است
اطبایی معتقد است این تصور که جشنواره‌های جهانی به دنبال فیلم‌های ایران هستند و هر جشنواره حتما می‌خواهد یک فیلم ایرانی در جشنواره خود داشته باشد، کاملا غلط است.
به گزارش خبرنگار ایلنا، محمد اطبایی بیش از ۳۰ سال است که به عنوان پخش‌کننده بین‌المللی سینمای ایران در جهان فعال است و در طی این مدت حدود صد‌ها فیلم سینمای ایران را به جشنواره‌های مختلف جهانی معرفی کرده است. با او درباره چهره امروز سینمای ایران در دنیا و وضعیت پخش فیلم‌های ایرانی گفتگو کرده‌ایم.
شما حدود ۳۰ سال است که در حوزه پخش فیلم‌های سینمایی ایران در بازارهای جهانی و جشنواره‌های بین‌المللی حضور دارید. امروز بعد از ۳۰ سال در یک جمع‌بندی کدام دوره را به عنوان دوران طلایی حضور سینمای ایران در دنیا انتخاب می‌کنید؟
موفقیت فیلم‌های ایرانی در دنیا در ۳۰ سال گذشته به فاکتورهای مختلفی ارتباط دارد. در ابتدای حضور سینمای ایران در جشنواره‌های جهانی بعد از انقلاب در دهه ۶۰ خورشیدی سینمای دنیا خیلی اطلاع دقیقی از آثار ایرانی نداشت. به همین دلیل برای معرفی سینمای ایران به دنیا باید فعالیت فشرده و سنگین و حرفهای می‌شد که بخش بین‌الملل بنیاد سینمایی فارابی در آن مقطع این مسئولیت را به خوبی انجام داد و از سال ۱۳۶۷ تا ۱۳۷۷ را می‌توان به عنوان دهه طلایی حضور موفق سینمای ایران در جهان معرفی کرد. در آن مقطع بنیاد سینمایی فارابی به عنوان تنها نهادی بود که در عرصه بین الملل فعالیت می‌کرد و در بخش خصوصی و سایر نهادهای رسمی و دولتی فعالیتی نداشتند بلکه آثار سایر نهاد‌ها نیز توسط فارابی معرفی و عرضه می‌شد از همان زمان سیدمحمد بهشتی (مدیرعامل بنیاد سینمایی فارابی) معتقد بود که باید به جایی برسیم که فعالیت بخش خصوصی گسترش پیدا کند و به نوعی بنیاد سینمایی فارابی فعالیت‌هایش در حوزه سینما کاهش یافته یا حتی تعطیل شود اما متاسفانه بعد از دهه طلایی برخی از نهادهای دولتی با دیدن حجم موفقیت سینمای ایران در دنیا تصمیم گرفتند تا خودشان رسما به عرصه معرفی سینمایی ایران در دنیا ورود پیدا کنند و همین مساله باعث شد از انتهای دهه ۷۰ تا امروز ما شاهد رقابت موازی نهادهای مختلف دولتی با خود و همچنین بخش خصوصی باشیم و بخش زیادی از بودجه‌های عمومی در این رقابت از بین می‌رود.
شما معتقدید حضور نهادهای دولتی در بازارهای جهانی به سینمای ایران ضربه زده است؟
نهادهای دولتی از آنجا که از بودجه‌های خوبی برخوردار هستند تلاش کردند با استفاده بودجه‌های عمومی فیلم‌های مختلفی بخرند و تصمیم‌گیری درباره آن‌ها را در اختیار خود قرار دهند و ما شاهد بودیم که صداوسیما، حوزه هنری، بنیاد مستضعفان و کانون پرورش فکری نهادهایی از این دست به صورت مستقیم وارد شدند و حتی برخی از آن‌ها مانند صداوسیما یک موسسه جداگانه برای این امر تاسیس شد درحالیکه فاقد تجربه، دانش و آگاهی برای نحوه و شکل حضور در جشنواره‌ها و بازارهای جهانی بودند. نگاهی به عملکرد این نهاد‌ها نشان می‌دهد همه تلاش آن‌ها برای این بود که بخش خصوصی در حوزه عرضه بین‌المللی فیلم‌های سینمایی نتواند قدرتمند ظاهر شود. از سوی دیگر هیچ اراده‌ای از طرف مدیران میانی این نهاد‌ها برای تربیت نیروی متخصص در این بخش وجود نداشت. حتی مدیران بالادستی با وجود آنکه در شعار و حرف از تقویت بخش خصوصی سخن می‌گفتند اما در عمل هیچ گامی برای این سخن خود برنداشتند زیرا معتقد بودند حوزه عرضه بین‌المللی فیلم‌های ایرانی بخش حساسی است و باید به نوعی تحت کنترل نهادهای دولتی قرار داشته باشند.
باید از درون موفقیت‌های جشنواره‌ای به موفقیت‌های اقتصادی می‌رسیدیم
به‌صورت مشخص و جزئی اینگونه عملکرد نهادهای دولتی چه ضربه‌ای به چهره و تصویر سینمای ایران در دنیا زد؟
اتفاقی که افتاد این بود که ما در آن دوران طلایی درختی را کاشتیم که ثمره آن این بود که بعد از حدود ۱۰ سال سینمای ایران در جشنواره‌های مختلف و حوزه‌های فرهنگی به اوج موفقیت خود رسید و طبیعی بود که اگر آن روند ادامه پیدا می‌کرد باید امروز ما نه تنها به موفقیت‌های اقتصادی فکر می‌کردیم بلکه به بخش زیادی از این موفقیت‌ها نیز رسیده بودیم و می‌توانستیم از درون موفقیت‌های فرهنگی در بازارهای جهانی به موفقیت‌های بزرگ اقتصادی برسیم و می‌توانستیم از ایستگاهی به نام جشنواره‌های سینمایی به هدف نهایی که اکران‌های گسترده و نمایش در تلویزیون‌های جهانی و شبکه‌های مختلف اینترنتی در دنیا برسیم اما حضور پررنگ نهادهای دولتی با بودجه‌های زیاد و رقابتی که آن‌ها بین خود به وجود آوردند و سودای تکرار موفقیت‌های بین المللی نهادهایی همچون فارابی، این بخش مغفول ماند و ما نتوانستیم به آن موفقیت اقتصادی بزرگ دست پیدا کنیم.
برای نهادهای دولتی و عمومی به دلیل بودجه‌های زیادی که دارند کسب درآمد و سود اقتصادی اهمیتی ندارد و فقط چشم به ویترین حضور در جشنواره‌های جهانی و همچنین موفقیت‌هایی از این دست داشتند. حتی فارابی نیز به فعالیت خود مانند گذشته ادامه می‌دهد نتیجه این مساله این شد که نیروی متخصص در بخش پخش بین‌المللی فیلم‌های سینمایی شکل نگرفت و به‌جای آنکه به دنبال تثبیت سینمای ایران در بازاهای اقتصادی جهانی باشیم فقط شاهد حضور در جشنواره‌های مختلف آن هم به صورت پشت سر هم بودیم و متر و معیار موفقیت فقط حضور در جشنواره‌های مختلف بود. این مساله حتی به بدنه سینما سرایت کرد و عملکرد این مدیران به تولیدات ضربه زد. مثلا ما نهادی داریم که بیشترین فعالیتش در حوزه تولید فیلم کوتاه است. این نهاد به فیلم‌سازهای خود می‌گفت شرط حمایت از اثر بعدی آن‌ها این است که فیلم قبلی‌شان در جشنواره‌های مختلف حضور داشته و جایزه گرفته باشد تا ما بتوانیم از اثر بعدی شما حمایت کنیم. امروز با انقلاب دیجیتالی که رخ داده تولید فیلم افزایش پیدا کرد و حضور پررنگ و عملکرد غلط نهادهای دولتی باعث شد که ما امروز شاهد یک سینمای استثنایی باشیم که حدود ۹۰ درصد تولیدکنندگان آثار داعیه حضور در جشنواره‌های مختلف جهانی دارند. درحالیکه در بقیه نقاط دنیا فقط بین ۱۰ الی ۲۰ درصد از تولیدات سینمایی متقاضی حضور در جشنواره‌های سینمایی هستند.
جشنواره‌های جهانی دنبال فیلم خوب هستند نه فیلم ایرانی
امروز این ذهنیت به وجود‌آمده که همه جشنواره‌های دنیا به دنبال فیلم‌های ایرانی هستند آیا چنین نگاهی درست است؟
این جملاتی که بعضا می‌شنویم که مثلا هیچ جشنواره‌ای در جهان نیست که بدون آثار ایرانی برگزار شود، جشنواره‌های جهانی به دنبال این هستند که حتما یک فیلم از سینمای ایران در جشنواره خود نمایش بدهند، اگر سالی در جشنواره کن یا برلین فیلم ایرانی نباشد پس سینمای ایران ضعیف شده است و حرفهای دیگری از این دست هیچ سندیتی ندارد و کاملا غلط است.
امروز برای حضور در جشنواره‌ها و بازارهای جهانی دیگر فیلم خوب ساختن فایده‌ای ندارد بلکه باید فیلم خیلی خوبی بسازیم که دارای ویژگی‌های منحصر به فردی باشد که بتواند موفق شود و اگر فیلم خوبی ساخته شده باشد آن‌ها نمی‌توانند آن فیلم را نادیده بگیرند به همین دلیل امروز وقتی شاهد هستیم که دو فیلم «همه می‌دانند» ساخته اصغر فرهادی و «سه رخ» ساخته جعفر پناهی در جشنواره فیلم کن حضور دارند، می‌توانیم مطمئن باشیم که این دو اثر فیلم‌های قابل قبولی هستند زیرا این جشنواره‌ها به فکر اعتبار خود هستند. البته ممکن است که نگاه سیاسی نیز داشته باشد ولی تفکر غالب در این جشنواره‌ها تفکر هنری و سینمایی است و حتی حرف سیاسی مدنظر آن‌ها نیز باید در یک قالب هنری خوب بیان شده باشد و شاید در دوره‌ای برخی فیلم‌ها با بیان حرفهای تند و اپوزیسیون توانسته باشند راه به جایی ببرند اما امروز دیگر دوره آن فیلم‌ها تمام شده است.
دهه شصت فقط ۳۰۰ جشنواره بود، امروز بیش از ۱۰ هزار جشنواره سینمایی داریم
با گسترش فضای مجازی و رسانه‌ها ما هر روز شاهد خبرهایی هستیم که در آن یک فیلم ایرانی در یک جشنواره جایزه گرفته است و کمتر خبری درباره یک فیلم است که در انتهای آن به جوایز بی‌شمار آن فیلم در کشورهای مختلف اشاره نکرده باشد اما زمانی که اهالی فرهنگ و هنر آن کشور‌ها و یا عامه مردم صحبت می‌کنیم و یا گزارش‌هایی درباره اطلاعات مردم دیگر کشور‌ها درباره سینمای ایران به دست ما می‌رسد، مشاهده می‌کنیم مثلا تنها سینماگرانی که از ایران در دنیا شناخته شده هستند بسیار انگشت‌شمار هستند و فقط مثلا مجیدی، کیارستمی، فرهادی را می‌شناسند. پس نقش جشنواره‌ها در معرفی سینمای ایران چیست؟
متاسفانه بیش از یک دهه است که شیوه اطلاع‌رسانی فیلمسازان و همچنین عملکرد اهالی رسانه درباره موفقیت‌های بسیاری از آثار سینمای ایران در حوزه‌های کوتاه، بلند و مستند اغراق‌آمیز شده است. و محتوای بسیاری از خبرها پیرامون حضور سینمای ایران در جشنواره‌های خارجی هیچ تناسبی با واقعیتی که در آن جشنواره رخ داده ندارد. یعنی مثلا من به عنوان یک فیلمساز اثرم را به جشنواره خارجی نمی‌دهم و موفقیت نیز کسب می‌کنم. اما این موفقیت را چنان به‌صورت گسترده در فضای مجازی و رسانه‌ها پوشش می‌دهند که افکار عمومی تصور می‌کند انگار یک موفقیت بسیار بزرگ برای سینمای ایران به دست آمده است. در این زمینه مقصر اول صاحبان آثار و پخش‌کننده‌های آن‌ها هستند و مقصر دوم اهالی رسانه هستند که بسیاری از آن‌ها تصور می‌کنند هر جایزه‌ای در هر جشنواره خارجی یک موفقیت بسیار بزرگ است. درحالیکه نباید فقط به بازنشر اخبار دریافتی اکتفا کند و باید درباره آن جایزه تحقیق کند. گاهی نیز فیلم‌های بسیار خوب ما در جشنواره‌های معتبر جوایزی می‌گیرند و اما بازتاب خوبی را به دنبال ندارد. اینکه مثلا یک فیلم کوتاه در یک جشنواره آنلاینی که به‌صورت ماهانه برگزار می‌شود یک جایزه به دست می‌آورد این موفقیت بزرگی نیست و شاید این خبررسانی برای آن فیلمساز امتیازی به دنبال داشته باشد اما برای سینمای ایران سودی ندارد. زمانی که بنیاد سینمایی فارابی در دهه ۶۰ فعالیت بین‌الملل خودش را آغاز کرد حدود ۳۰۰ جشنواره سینمایی در بخش‌های مختلف در دنیا وجود داشت. امروز بیش از ۱۰ هزار جشنواره فیلم در سراسر دنیا در یک سال برگزار می‌شود و به هر حال اگر کسی تلاش کند می‌تواند در یکی از این جشنواره‌ها فیلم خود را نمایش دهد.
سینمای کوتاه ایران در دوران طلایی و سینمای مستند در دوران رکود قرار دارد
امروز وضعیت سینمای ایران در دنیا چگونه است و چه تصویری از سینمای ایران در جشنواره‌های جهانی و بازارهای بین‌المللی وجود دارد؟
سینمای بلند ایران امروز در حال گذار است و در حال تغییر نسل است و نسل جوان حدود یک دهه است که وارد سینمای ایران شده و موفقیت‌های خوبی کسب کرده است و متاسفانه نسل گذشته از آن نقطه موفقیت فاصله گرفته است. امروز در حوزه سینما انیمیشن در حال طی کردن تجربیاتی هستیم که ثمره آن چند سال آینده مشخص می‌شود. در بخش سینمای مستند متاسفانه شاهد یک رکود هستیم و سینمای مستند دوران خوبی را طی نمی‌کند و در بخش فیلم کوتاه سینمای ایران در حال طی کردن دوران طلایی خود است و فیلم‌های کوتاه امروز ما موفقیت‌های بسیار خوبی در دنیا پیدا کردند. مثلا سال گذشته ما در جشنواره کن دو فیلم کوتاه در بخش رقابتی داشتیم و امسال نیز دو فیلم دیگر در بخش رقابتی جشنواره فیلم کن از سینمای کوتاه ایران حضور دارند.
وضعیت پخش‌کننده‌های بین‌المللی در بخش خصوصی امروز چگونه است؟
قطعا ما به نیروی متخصص جوان در این حوزه نیاز داریم و باید تلاش کنیم تا نیروهای علاقه‌مند را آموزش بدهیم. خودِ من با همکاری یکی از موسسات و همراهی نگار اسکندرفر از سال گذشته دوره‌های کوتاه‌مدتی را برای بخش بین‌المللی فیلم‌ها برگزار کردم. خوشبختانه امروز تعدادی از دانش‌آموختگان آن مقطع به عنوان پخش‌کنندگان مستقل در بخش خصوصی در حال فعالیت هستند.
برگزاری یک بازار خوب بین‌المللی نیاز به هشت ماه ثبات مدیریت و برنامه‌ریزی دارد
هر جشنواره‌ای که برگزار می‌شود دارای یک بازار عرضه فیلم‌های سینمایی است تنها بازار سینمای ایران بازاری است که در جریان جشنواره جهانی فیلم فجر برگزار می‌شود. شما چه ارزیابی‌ای از این بازار دارید؟
امروز ما نه تنها در تهران بلکه در سایر شهرهای مهم نیازمند برگزاری رویدادهای مختلف سینمایی و جشنواره‌های بین‌المللی هستیم و برگزاری این جشنواره‌ها نه تنها بی‌فایده نیست بلکه سود زیادی دارد و کسانی که معتقدند این جشنواره‌ها فقط هزینه به دنبال دارد تصور اشتباهی دارند. برگزاری جشنواره‌های جهانی ایجاد فضای نشاط‌انگیز را برای اهالی سینما و علاقه‌مندان به دنبال دارد و فرصتی را برای گفت‌وگو و تبادل نظر بین سینمادوستان ایرانی و سینماگران خارجی ایجاد می‌کند البته برگزاری یک رویداد بین‌المللی خوب و موفقیت‌آمیز در ایران با دشواری‌ها و سختی‌های زیادی روبه‌رو است. هرچند در این جشنواره انتخاب فیلم‌ها باتوجه به عرف و معیارهای ایران بسیار خوب صورت گرفته است و مهمان‌های خوبی نیز دعوت شدند. اما متاسفانه در بخش بازار علی‌رغم زحمات زیادی که کشیده شده ایرادهای بزرگی نیز وجود دارد که مهم‌ترین آن کیفیت مهمانان خارجی حاضر در بازار است و علت اصلی آن این است که از همه ظرفیت‌های سینمایی ایران برای برگزاری یک بازار بین‌المللی حرفهای استفاده نشده است و مساله دیگر اینکه ما برای برگزاری یک جشنواره و بازار نیاز به یک ثبات مدیریت داریم زیرا ما امروز در رقابت با جشنواره‌های مختلف زیادی قرار داریم و باید برای برگزاری مطلوب یک بازار خوب برای سینمای ایران از حدود هشت ماه قبل از آغاز آن رویداد نسبت به جذب خریدار و مهمان اقدام کنیم.
گفتگو: علی زادمهر
