گزارشی از سوگواره «رکعت به رکعت عاشقی»:
بیش از ۵۰۰ عنوان تعزیه داریم که هنوز اجرا نشده‌اند
سوگواره «رکعت به رکعت عاشقی» به کارگردانی سیاوش طهمورث شامگاه ۳۱ شهریور ماه با اجرای تعزیه مجلس «شهادت مسلم بن عقیل(ع)» درمحوطه باز بنیاد فرهنگی روایت فتح آغاز شد.
به گزارش ایلنا، سوگواره «رکعت به رکعت عاشقی» تولید نمایشی «گروه هنرهای نمایشی روایت فتح» است که در دهه اول محرم توسط سیاوش طهمورث و با شیوه‌ای نو به صورت تلفیقی و ترکیبی متشکل از پرده‌خوانی و شبیه‌خوانی، با حضور جمعی از هنرمندان شاخص و سرشناس عرصه تعزیه برگزار می‌شود.
تعزیه خوانان این سوگواره در ششمین شب خود مجلس تعزیه «شهادت حضرت علی اکبر(ع)» را اجرا کردند. در روزی که مصادف شد با تشییع جنازه شهید محسن حججی در پایان این تعزیه، گروه تعزیه خوانان برنامه خود را به شهید محسن حججی تقدیم کردند.
در طی شب‌های برگزاری این سوگواره، تعزیه های اجرا شده با استقبال جمع فراوانی از هنرمندان و مردم علاقمند به تعزیه مواجه شده است. تعزیه ریشه در تاریخ ما دارد و اجرای مجالسی که عمدتا در ایام دهه اول محرم برگزار می شود سال‌هاست که تکرار می شود ولی علیرغم این، می بینیم که تعزیه مورد توجه مردم بخصوص هنرمندان قرار دارد.
برای جذب مخاطب جوان، نمایش‌ها را به روز کردم
شاید کمتر کسی انتظار این را داشت که سیاوش طهمورث مجلس تعزیه برپا کند و با ساختاری تازه روح دیگری به تعزیه ببخشد. کارگردان سوگواره «رکعت به رکعت عاشقی» درباره ویژگی های این تعزیه بیان کرد: «کارهای سنتی و آیینی و تمام نمایش هایی که به اعتقادات، فرهنگ و دانش ما مربوط است را نمی توان مانند 400 سال پیش اجرا کنیم. نمایش ها را باید با زمان حال پیش ببریم تا مخاطب جوان جذب آن شود. »
وی ادامه داد: «برای اینکه یک حرکت جدید انجام داده باشم تا هنرهای آیینی را نگه دارم، هنر پرده خوانی و تعزیه خوانی را با هم تلفیق کردم که هر دو از ائمه تعریف می کنند. می خواهم یک راه جدید پیدا کنم تا بتوانم مخاطب های بیشتری از نسل جوان جذب کنم و تاثیرات مذهبی را روی جوانان بیشتر کنم.»
وی درباره محیطی که تئاتر «رکعت به رکعت عاشقی» در آن اجرا می شود گفت:« تمام این فضا و سکو را خودم درست کرده ام و شاید به خاطر اینکه اولین دفعه است کم و کاستی هایی داشته باشد. این فضای باز و درخت ها خیلی به اجرا کمک می کنند زیرا حالت نمایشی دارند.»
علیرغم تاخیر در اطلاع رسانی به مردم اما هر شب شاهد حضور جمع زیادی از تماشاگران در هنگام برپایی مجالس تعزیه بودیم «اطلاع رسانی به مردم خوب بوده است و از طریق تمام سایت ها اعلام شده است حتی در سطح شهر پوستر و بنر پخش کرده اند ولی شاید به خاطر اینکه دیر شروع به اطلاع رسانی کردیم مردم کمتر مطلع شدند، حداقل بیست روز قبل تر باید شروع به انجام این می کردیم، حتی مکان هم مکان شناخته شده ای نیست ولی باز برای اجرا خوب است.»
وی درباره اینکه چگونه ایده این تئاتر به ذهن وی رسیده تصریح کرد: «وقتی کسی به صورت حرفه ای در بازیگری حضور داشته باشد تعهداتش او را به فکر می اندازد مخصوصا اگر ریشه مذهبی داشته باشد حتما به این مسائل فکر میکند برای من هم همین اتفاق پیش آمد.»
یکی از اهداف طهمورث مورد توجه قرار دادن تعزیه به جوانان بوده است «از جوانان می‌خواهم که حتی برای تجربه هم که شده این نمایش را نگاه کنند.»
بیش از 500 عنوان تعزیه داریم که هنوز اجرا نشده‌اند
در چهارمین شب از سوگواره «رکعت به رکعت عاشقی» در حالیکه بسیاری ازعلاقمندان به تعزیه منتظر آمدن مرشد «محمد احدی» برای نقالی بودند، ناگهان «داوود فتحعلی بیگی» به همراه شبیه خوانان به روی صحنه آمد و مراسم نقالی را برگزار کرد.
داوود فتحعلی بیگی که در بین اهالی تئاتر به عنوان پژوهشگر نمایش ها شناخته می شود، حضور ناگهانی اش بر روی صحنه باعث استقبال بسیاری از هنرمندان حاظر در این سوگواره شد.
همچنین داوود فتحعلی بیگی در پایان نقالی خود؛ درباره نمایش «رکعت به رکعت عاشقی» گفت: تا به حال بعضی از هنرمندان آثاری داشته اند که تعزیه هم درآن اجرا شده است ولی این اقدام در نوع خود قابل ارزیابی و ارزش گذاری است.
وی درباره کم کاری نمایش های مذهبی در طی سال بیان کرد: کمتر هنرمندی یافت می شود که به مقوله دفاع مقدس و عاشورا علاقه نداشته باشد، بوده اند هنرمندانی که در موضوع دفاع مقدس آثاری قابل توجه خلق کرده اند ولی به خاطر نبودن بعضی شرایط کارشان خیلی مورد استقبال قرار نگرفته است ولی این به معنای بد بودن آن کار نیست.
وی افزود: امروزه خیلی از ساز و کارها عوض شده است به عنوان مثال حتی اگر بهترین تئاتر را هم برای اجرا داشته باشی اگر از عوامل تبلیغاتی مانند چهره ها در تئاتر استفاده نشود آن نمایش تماشاگر چندانی نخواهد داشت، زیرا مردم به خاطر آنها به سالن می روند تا خودِ تئاتر! در سالن ها برای یک بازیگر تئاتر با هفتاد سال تجربه کمتر از کسی که با سن جوان تر در سینما فعالیت می کند دست می زنند، منظورم این است اگر این سازو کارهای امروز نباشد ممکن است تئاترها کلا مورد استقبال قرار نگیرد.
وی بااشاره به شبیه خوان های قدیمی بیان کرد: شبیه خوان های قدیمی برای ایامی که سوگواری نیست تعزیه هایی اجرا می کردند که محتوای آن شهادت نبوده است مانند یوسف و زلیخا که نمایش های عشقی بوده است، در دوره ای که هیچ کدام از این وسایل های ارتباط جمعی امروز نبوده است. اگر سازو کار جدید نمایش ها را در قالب یک نمایش موزیکال روی صحنه بیاورند مردم حتما استقبال می کنند، بیش از 500 عنوان تعزیه داریم که خیلی از آنها هنوز اجرا نشده اند. حمایت هایی برای انجام این کار باید شود تا بتوانند اجرا شوند.
صدای طبل مرا به دوران کودکی می‌برد
محمد علی ساربان تماشاگر هرشب تعزیه است. دقایقی پیش از اینکه صدای طبل ها به صدا درآیند ساربان در جایگاه تماشاگران نشسته است و دل به مجلس تعزیه یاران امام حسین(ع) می دهد. در یکی از این شب ها از او درباره نمایش «رکعت به رکعت عاشقی» و ویژگی های آن پرسیدیم؛ ساربان گفت :« در شب هایی که به تماشای این تعزیه نشستم از آن لذت بردم. با دو دیدگاه به این نمایش نگاه کردم، اولی دیدگاه تکنیکی است، من به عنوان یک تراژدی به حادثه ای که اتفاق افتاده است نگاه میکنم، ولی در بخش های مختلف به عنوان یک حادثه مذهبی به آن نگاه می کنم که دارای ابعاد مختلفی از لحاظ اجرایی است که برای من خیلی جاذبه دارد.»
وی به روزهای کودکی اش اشاره کرد و افزود: «مسائلی هست که برای ائمه رخ داده است که مردم را تحت تاثیر قرار خواهد داد. این تعزیه برای من یک شکل نوستالژیک هم دارد تعزیه مرا یاد روزهای دور که در قزوین بودم می اندازد، صدای طبل مرا به روزهای کودکی که به سرعت از محله های قزوین می گذشتم تا تعزیه را ببینم می‌برد.»
وی با اشاره به دلایل محدود شدن تعزیه‌ها و مراسمات مذهبی از این جنس به ماه محرم توضیح داد: «این نوع نمایش یک نمایش مناسبتی است یعنی باید در زمان خود اجرا شود تا تاثیر خودش را بگذارد در زمان محرم و صفر تمام خیابان ها، مغازه ها و حتی خانه ها سیاه پوش شده اند و در سراسر شهر شعارهای مذهبی نوشته شده است و این جنبه عمومی و حالت فراخوان دارد. به همین دلیل است که تاثیرگذاری تعزیه در ماه محرم بیشتر است و در ماه های دیگر که ماه شادی و زندگی ما است سعی می‌کنند که حرمت تعزیه و محرم را نگه دارند و آنها را بیجا خرج نکنند.»
تعزیه پدر نمایش ایرانی است
در شب اول، زمانی که مجلس تعزیه «شهادت مسلم بن عقیل (ع)» اجرا می شد بهرام ابراهیمی را در بین تماشاگران دیدم. از این بازیگر سینما، تئاتر و تلویزیون درباره نمایش «رکعت به رکعت عاشقی»پرسیدم؛ ابراهیمی گفت : «این نمایش ترکیبی از روایت، نقالی، تعزیه و پرده خوانی است. درواقع سه هنر سنتی ایرانی را ترکیب کرده است، این نمایش برای من تکراری بود زیرا هرکدام را جدا جدا می شناختم، ولی برای پسرم خیلی جذاب بود. فکر می کنم نمایش آیینی سنتی ایرانی، برای نسل جوان تجربه بسیار جالبی باشد.»
وی با اشاره به سن بالای تعزیه خوان ها افزود: «این نمایش در مجموع ده گانه ای است که سال ها است که اجرا می شود و تنها ناراحتی من این است که اگر این نسل تعزیه خوانی که با سنین بالا روی صحنه دیدیم روزی در کنار ما نباشند این هنرها کارشان به کجا خواهد کشید، آیا هنر تعزیه خوانی باقی خواهد ماند یا نه؟»
ابراهیمی درباره ساختار کلی تئاتر«رکعت به رکعت عاشقی» گفت: «سیاوش طهمورث آدم کاربلدی است و نمایش ایرانی را خیلی خوب می شناسد. هنر پرده خوانی، نقالی و تعزیه هنرهای مستقلی هستند که او به خوبی با آنها آشنا است، طهمورث در این کار قدیمی است و نمایش های قبلی که من از او دیده ام خیلی خوب بوده اند، دیشب هم با وجود مشکلاتی که در اجرا دیده می شد بازهم آنها قابل درک بودند زیرا اولین اجرای این نمایش بود.»
تعزیه فقط مختص ایرانیان است. در جاهای دیگر مانند سوریه و عراق سالها پیش اجرا شده است اما آیا می توان تعزیه را یک تراژدی ایرانی بدانیم؟ «این نمایش را تا آخر تماشا کردم. تعزیه را باید از منظر یک تراژدی ایرانی که مردمان شیعه ایران به خاطر عشقشان به امام حسین برگزار می کنند، همچنین باید سعی شود تا تعزیه را جهانی کرد ولی پایه ای وجود ندارد که به آن بچسبد و آنقدر سماجت کند. فکر می کنم اگر روزی طهمورث نباشد کسی نیست که این شکل های نمایشی را به هم وصل کند.»
تعزیه در روستاها و شهرهای کوچک به صورت خودجوش اجرا می شود. در کلان شهر تهران باید پشتوانه ای برای اجرای آن باشد. ابراهیمی تصریح کرد: «توقع نداشتم که گروه هنرهای نمایشی روایت فتح بتواند همچین نمایشی اجرا کند، زیرا آنها بیشتر کارهای جبهه و جنگ انجام می دهند. ولی درکل نمایش جذابی بود و شب خوبی را گذراندم، هم نمایش دیدیم هم اشکال نمایش ایرانی را که شاید نسل جوان تر اصلا آن را نمی شناسند با آن آشنا شدند.»
تعزیه در ایام محرم رونق دارد. ابراهیمی با اشاره به ادامه دار شدن تعزیه بیان کرد:« به گمانم این نمایش باید در تمام طول سال ادامه داشته باشد، تعزیه فقط برای عذاداری نیست زیرا تعزیه های کمیک هم وجود دارد، تعزیه پدر نمایش ایرانی است.»
نمایش‌های آیینی جایگاه هنری ایران را ارتقا می‌دهد
«ابوالفضل همراه» از جمله هنرمندانی بود که در چهارمین شب از سوگواره «رکعت به رکعت عاشقی» در بین هنرمندانی بود که برای تماشای تعزیه «وهب نصرانی» به محوطه باز« بنیاد فرهنگی روایت فتح» آمده بودند. از ابوالفضل همراه درباره ضرورت پرداختن به هنر آیینی و تعزیه پرسیدیم « اول از همه از تمام کسانی که برای این تعزیه که با محتوای عاشورایی تهیه شده است و ارتباط خوبی با مخاطبین برقرار می کند خسته نباشید می گویم. پرداختن به هنر آیینی و تعزیه ازجمله اتفاقات خوب برای مقابله با استفاده از متون خارجی می تواند باشد، همچنین برای مقابله با این جریان و اتفاق که به نظرم مسئولین و نهادها بازهم باید از این هنر حمایت کنند تا روز به روز رونق پیدا کند.»
خلاقیت و نوآوری موضوع دیگری بود که «همراه» به آن اعتقاد داشت:« یکی از نکاتی که هنرمندان باید به آن توجه کنند این است که درست است که نمایش آیینی و سنتی باتوجه به ساختاری که داشته است باید حفظ شود اما چیزی که نباید جلوی آن را گرفت ایجاد خلاقیت و نوآوری است، باید سعی کنیم به روز باشیم و به نحوی نمایش ها را ارائه دهیم که با نسل جوان بیشترین ارتباط را برقرار کند. کاری که دیدم به سبک آیینی و سنتی خیلی وفادار بود و به نظرم جا دارد در کنار آثاری که می بینیم یک سری کارهای بیشتری که با نسل جوان ارتباط برقرار کند تولید شود.»
ابوالفضل همراه اعتقاد دارد که یکی از اتفاقات خوبی که در سال های اخیر توسط اداره کل هنرهای نمایشی و نهادهای موازی اتفاق افتاده است، توجه بیشتری به هنر سنتی و آیینی کشور بوده است « هرچه بیشتر این هنر را تکریم کنند و اهمیت بیشتری به آن داده شود می تواند جایگاه هنری و نمایشی ما را ارتقا دهد. در دوره زمانه ای هستیم که جوانانی که در عرصه کارهای نمایشی فعالیت می کنند به خصوص دانشجوها بیشتر به دنبال کارهای خارجی اند، متون خارجی محتوا و معنی کشورشان را دارد، وقتی این نکات را در نظر بگیریم می بینیم تعزیه حتی بر زندگی هم می تواند تاثیر بگذارد.»
تعزیه می‌تواند در ایتالیا هم اجرا شود
اما آنچه مورد توجه عموم مردم در میان مهمانان ویژه این سوگواره نمایشی شده است، حضور مهمانانی است که بدون دعوت پا در بنیاد روایت فتح گذاشته و به تماشای تعزیه می‌نشینند. تمایز این مهمانان با دیگران در ملیتشان است. تا کنون مهمنان خارجی بسیاری از کشورهای هلند، ژاپن، چین، فرانسه و ایتالیا ازاین سوگواره نمایشی دیدن کرده‌اند.
یک زوج ایتالیایی که درشب پنجم، به تماشای مجلس تعزیه «شهادت غلام ترک» نشسته بودند زمانی که از آنها درباره تعزیه و درک این نمایش پرسیدم گفتند:« رنگ‌های پوشش بازیگران این نمایشی برای ما جلب توجه کرد. چرا که تراژدی‌های ایتالیایی نیز برای بیان عواطف و احساسات به همراه تمایز زشتی و پلیدی از پاکی و درستی همین رنگ‌ها را به کار می‌برند.»
این زن و شوهر توریست ایتالیایی که صحبت‌های خود را به کمک هم کامل می‌کردند با اشاره به عناصر جذابیت‌های هنر تعزیه گفتند:« همزمانی کاربرد و استفاده موزیکال از ترکیب نوعی آواز، حرف زدن و موسیقی در این نمایش برایمان جذاب و جالب توجه بود. با اینکه ما نمی‌فهمیدیم که بازیگران به هم چه می‌گویند. اما تقابل رفت و برگشت سخنان آهنگین میان بازیگران با موسیقی برایمان قابل درک بود.»
مهمانان ایتالیایی سوگواره نمایشی«رکعت به رکعت عاشقی» ادامه دادند: «مردم ایتالیا شناخت کاملی از مسلمانان بویژه شعیان ندارند. ما با سفر به ایران این مذهب را که کمی می‌شناختیم بهتر درک کردیم. ما امام حسین(ع) را می‌شناختیم. چرا که به تاریخ اسلام علاقه داریم و آن را مطالعه می‌کنیم. اما در مورد تعزیه تنها تصوری در حد شنیده‌های خود داشتیم. یکی از دلایل سفر ما به ایران در این موقع سال همزمانی آن با محرم است. چرا که می‌دانستیم تعزیه در محرم بیشتر اجرا می‌شود و علاقه بسیاری به تماشای آن داشتیم.»
این زوج اهل ایتالیا با منحصر به فرد شمردن تعزیه در میان هنرهای نمایشی ضمن بیان نقطه اشتراک ان با تئاتر کشور خود گفتند:« تعزیه در نوع نمایشی خود را در هیچ کجای دنیا ندیده بودیم. این هنر منطبق با فرهنگ باستانی ما در ایتالیا است. چرا که چنین نمایشی در حوزه تئاتر، وجه اشتراک بسیاری با تئاتر ایتالیا دارد. در نتیجه ما اگر بخواهیم تعزیه را به عنوان یک هنر نمایشی در کشور خود توسعه دهیم، ظرفیت آن را داریم. بی شک اگر دوستان هنری ما و عموم مردم آشنا با هنر تئاتر در ایتالیا به تماشای تعزیه بنشینند، لذت خواهند برد و به آن علاقه‌مند می‌شوند.»
مهمانان ایتالیایی در پایان افزودند: نوع پوشش بازیگر‌ها و طرح ملایم و تند رنگ‌ها برای به تصویر کشیدن خوب و بد را می‌توانستیم تشخیص دهیم. این فنون و کاربرد رنگ در طراحی لباس تئاتر ایتالیایی هم مشهود است.
تاکنون 6 مجلس تعزیه در سوگواره «رکعت به رکعت عاشقی» برگزار شده است. پنج شنبه 6 مهرماه در هفتمین شب، مجلس تعزیه مجلس تعزیه«شهادت حضرت قاسم (ع)» اجرا خواهد شد و باز گرداگرد صحنه در حضور شبیه خوانان و صدای سنج و طبل هیاهوی قیام عاشورا شبیه سازی می شود؛ انبوهی از تماشاگران اعم ازهنرمند، ورزشکار، سیاسیون و حتی توریست های خارجی جمع می شوند تا یاد و خاطره امام حسین(ع) و یاران باوفایش را در مجالس تعزیه زنده نگه دارند.
