بررسی جایگاه داستان انقلاب اسلامی در ادبیات سیاسی ایران در یک کتاب

محمد حنیف (نویسنده و پژوهشگر ادبی) در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا، در توضیحی درباره محتوای کتاب «داستان سیاسی داستان انقلاب (سیری در ادبیات داستانی سیاسی ایران و جهان)» گفت: کتاب «داستان سیاسی، داستان انقلاب»، اثری است در گروه موضوعی ادبیات انقلاب اسلامی، از جمله مهم‌ترین اهدف نویسنده از نوشتن این اثر عبارتند از: نشان دادن سیر تحول ادبیات داستانی سیاسی در ایران و جهان، ارائه تعریفی جامع از داستان انقلاب اسلامی، معرفی مهم‌ترین داستان نویسان سیاسی و آثار با اهمیت در این حوزه و بررسی جایگاه داستان انقلاب اسلامی در ادبیات سیاسی ایران است.

او در پاسخ به این سوال که وجه تمایز و احتمالا نکته جدید این کتاب نسبت به آثار مشابه حوزه مذکور چیست، بیان کرد: آنچه این کتاب را از آثار مشابه متمایز می‌کند، عبارت است از: بررسی تاریخچه و سیر تحول ادبیات داستانی سیاسی در دانشگاه‌های جهان و گونه‌بندی و زیرگونه‌های داستان انقلاب و داستان سیاسی و همچنین بررسی آراء و نظرات صاحب‌نظران در باره داستان انقلاب، داستان مذهبی و داستان انقلاب اسلامی است. علاوه بر پرداختن به موضوعات فوق که دو محور اولیه آن برای اولین بار در تاریخ ادبیات داستانی سیاسی ایران صورت می‌گیرد، برخی موضوعات فرعی دیگر همچون درونمایه‌های اصلی داستان انقلاب و تفاوت نگاه داستان نویسان به موضوعات سیاسی و... را نیز در این اثر بررسی شده است.

حنیف سپس تعریف داستان سیاسی، داستان انقلاب و داستان انقلاب اسلامی را مهم‌ترین سوالی دانست که کتاب «داستان سیاسی داستان انقلاب» در صدد پاسخ به آن‌هاست و اظهار داشت: اصلیترین سوالی که این کتاب در پی پاسخ دادن به آن است، تعریف داستان سیاسی، داستان انقلاب و داستان انقلاب اسلامی و تعامل این گونه‌های ادبی با یکدیگر است. در واقع این اثر شامل سه فصل با عنوان‌های تعامل ادبیات داستانی، سیر تحول ادبیات داستانی سیاسی در سال‌های پیش از انقلاب اسلامی و ادبیات داستانی سیاسی در سال‌های پس از انقلاب اسلامی است. در بخش نتیجه‌گیری نیز ضمن بررسی داستان انقلاب و داستان انقلاب اسلامی و نگرش‌های متفاوت به انقلاب و سیر تحول این نگاه در سالهای بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، تمامی این گونه‌های داستانی ذیل داستان سیاسی تقسیم بندی شده‌اند.

نویسنده کتاب «داستان سیاسی داستان انقلاب» در تعریف داستان سیاسی و معرفی نماد‌ها و المان‌های مشترک در این سبک داستانی نیز یادآور شد: همه نوشته‌هایی که از رابطه قدرت سخن می‌گویند، به گونه‌ای سیاسی هستند و داستان سیاسی، داستانی است که زندگی شخصیت یا شخصیت‌های اصلی داستان و‌گاه راوی آن با قدرت سیاسی حاکم پیوند خورده باشد، این پیوند می‌تواند در له یا علیه قدرت حاکمه باشد. به هر حال، مفهوم کلیدی در علوم سیاسی، قدرت و در داستان، روایت است. بر این اساس هرگاه روایت به روابط میان حاکم و محکوم یا صاحب قدرت و تابعان قدرت بپردازد، داستان سیاسی خلق می‌شود.‌ گاه نیز داستان به درگیری‌های میان دو یا چند عامل قدرت نظام‌مند و سازمان‌یافته با اهداف سیاسی توجه می‌کند که در این صورت نیز داستان سیاسی خلق شده است.

وی افزود: تأکید بر قدرت سازمان یافته از این جهت در تعریف داستان سیاسی مهم است که عموماً در هر داستانی درگیری میان دو نیروی متخاصم وجود دارد و اساس هر حرکت داستانی نیز بر کشمکش میان قدرت‌های مختلفی است که در داستان ظهور پیدا می‌کنند، اما وقتی نیروهای درگیر سازمان یافته باشند و در عین حال انگیزه حرکت و اقدامات آن‌ها نیز سیاسی تعبیر شود، آنگاه می‌توان ادعا کرد که داستان سیاسی خلق شده است. در این تعریف داستان‌هایی که درباره جنگ، مفاهیم سیاسی و انقلاب نوشته شده‌اند، در زمره داستان‌های سیاسی قلمداد می‌شوند.

این نویسنده همچنین درباره دسته‌بندی داستان‌ها و رابطه‌شان با داستان انقلاب یادآور شد: داستان‌های انقلاب خصوصا در ایران، بخش قابل توجهی از داستان‌های سیاسی را تشکیل می‌دهند، در نگاه اول نیز چنین به نظر می‌رسد که منظور از داستان سیاسی در ایران، داستان‌های مربوط به انقلاب باشد، درحالی‌که چنین نیست و داستان‌های انقلاب، تنها بخشی از داستان‌های سیاسی محسوب می‌شوند. به عبارت دیگر هر داستانی که درباره انقلاب نوشته شده است داستان سیاسی محسوب می‌شود، اما هر داستان سیاسی، داستان انقلاب نیست.

چاپ اول کتاب «داستان سیاسی داستان انقلاب (سیری در ادبیات داستانی سیاسی ایران و جهان)» نوشته محمد در ۷۳۵ صفحه توسط پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی منتشر شده است.