مسئولان به کتاب گویا توجه نمی‌کنند
سابقه‌ی کتاب گویا در دنیا به بیش از هفتادسال پیش برمی‌گردد. بدیهی است، نمی‌شود از مسئولانی که چندان در بستر زمان حرکت نمی‌کنند و بر موج تکنولوژی سوار نیستند، انتظار داشت برای پیشرفت کار در این حوزه گام مثبتی بردارند.
این روزها با وجود دگرگون شدن زندگی اجتماعی، عادات روزمره هم دچار تغییرات اساسی شده است. عادت کتابخوانی در بسیاری اقشار در حال فراموشی است. وجود شبکه‌های اجتماعی و سریال‌های متفاوت و دیگر سرگرمی‌هایی که امروز بشر را به خود مشغول داشته است، او را از توجه به روح خود که غذای آن کتاب است، دور کرده.
در این بین بحث کتابهای گویا مطرح می‌شود که می‌تواند تأثیر مثبتی بر آشتی دادن مردم با کتاب داشته باشد. کتاب گویا را می‌توان در مترو و اتوبوس شنید. اما متأسفانه آنچنان که باید و شاید این محصول فرهنگی در کشور شناخته شده نیست و دولت هم روی آن به درستی کار نمی‌کند و هرچه در این خصوص اتفاق افتاده کارهایی است که شرکت‌های خصوصی انجام داده‌اند.
با فاطمه محمدی (مدیر موسسه نوین کتاب گویا) گفتگویی کرده‌ایم درباره وضعیت کتاب گویا که در ادامه می‌خوانید.
کتاب گویا فرصتی مغتنم برای افزایش سرانه‌‌ی مطالعه
فاطمه محمدی (مدیر موسسه نوین کتاب گویا) درباره‌ی تاریخچه‌ی موسسه و آثار آن، به خبرنگار ایلنا گفت: موسسه نوین کتاب گویا سال 1386، به عنوان اولین موسسه‌ای که به طور اختصاصی به تولید کتاب گویا می‌پردازد؛ فعالیت خود را شروع کرد. از آن زمان تاکنون این موسسه به کار تولید و انتشار کتاب گویا مشغول بوده است.
او ادامه داد: با وجود مشکلات خاصی که در کشور ما وجود دارد ، از جمله نبود قانون کپی رایت؛ خلاء این محصول فرهنگی در کشورمان به شدت محسوس بود و لازم بود در این زمینه اقدامات جدی صورت گیرد. البته پیش از این فعالیت‌های جسته و گریخته‌ای در این زمینه وجود داشته و کارهایی انجام شده بود، اما به دلایل بسیاری پیوسته نبوده و حوزه محدودی داشته است. ما با بررسی فعالیت‌های انجام شده، بر آن شدیم تا با استفاده از نیروی متخصص و بهره‌گیری از کلیه امکانات و ابزارهای حرفه‌ای و تخصصی، و با رعایت حقوق مؤلف، مترجم، گوینده و ناشر نسبت به تولید محصولی با کیفیت مطلوب اقدام کنیم و در اختیار علاقه‌مندان قرار دهیم. کتاب گویا در جامعه دیگر یک امر تفننی نیست و تبدیل به یک نیاز شده است که با کمی توجه و هدف‌گذاری درست، می‌توان آن را تبدیل به فرصتی بسیار مغتنم برای افزایش سرانه مطالعه در جامعه کرد.
محمدی با اشاره به یکی از حساس‌ترین بخش‌های این کار بیان کرد: یکی از حساس‌ترین بخش‌های تولید کتاب گویا، انتخاب عناوین کتاب است. از یک سو به این دلیل که محدودیت‌هایی در توافق با ناشر داریم و از طرف دیگر تولید کتاب گویا کار ساده‌ای نیست و وقت و انرژی زیادی را می‌طلبد؛ انتخاب عنوان مناسب، از ضرورت‌های اولیه‌ی این کار است. تیمی برای انتخاب عناوین کتاب وجود دارد که کارشناسی کرده و کتاب‌ها را انتخاب می‌کنند.
او در پاسخ به این سوال که تولید هر کتاب معمولاً چقدر زمان می‌برد، گفت: اگر بخواهیم فقط زمان تولید مستر یا نسخه مادر اثر را در نظر بگیریم، در مورد کارهای مختلف بسیار متغیر است و می‌تواند بین یکی دو ماه تا دوسال در نوسان باشد. اینکه تیم دست‌اندرکار تولید یک اثر چه کسانی باشند، تاثیر قابل توجهی در زمان مورد نیاز برای تولید خواهد داشت. کارهایی که احتیاج به آهنگسازی دارند، معمولاً نیاز به زمان بیشتری هم دارند. یکی از مواردی که بر روند طولانی شدن انتشار کتابهای صوتی تأثیر زیادی دارد، مراحل صدور مجوز است. درست است که کتاب‌هایی که ما برای تبدیل کردن به کتاب گویا استفاده می‌کنیم، کتاب‌هایی هستند که مجوز انتشار خود را پیشتر از اداره کتاب دریافت کرده‌اند، اما پس از اتمام کار، سی‌دی اثر باید برای معاونت هنری وزارت ارشاد فرستاده شود. روند صدور مجوز در بهترین حالت دست‌کم دوماه طول می کشد اما مواردی هم بوده که تا هشت ماه هم منتظر صدور مجوز بوده‌ایم. طولانی شدن روند مجوز می‌تواند بسیار آسیب‌زننده باشد. تاکنون ایراد فنی از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به کارها وارد نشده است. اما موارد جزئی، مانند آنچه در حوزه کتاب شاهدش هستیم، اینجا با حساسیت هایی بیشتر و پروسه‌های طولانی‌تر برای اصلاح وجود دارد.
روند صدور مجوز به کار آسیب می‌زند
محمدی با اشاره به اینکه موسسه نوین کتاب گویا کتاب‌هایی با مضامین مختلف را منتشر می‌کند؛ گفت: ما تقریبا در همه‌ی ژانرها کار کرده‌ایم. ادبیات ایرانی، ادبیات خارجی، ادبیات کودک، کتاب‌هایی در حوزه‌ی مدیریت، روانشناسی و... اما باید بگویم تبدیل کتابهای حوزه ادبیات به کتاب گویا کار مشکلتری است چراکه در کتابهای ادبی- شعر یا داستان یا رمان-از طرفی درست خوانی متون اهمیت خاصی دارد و از طرف دیگر انتقال حس درست نویسنده به مخاطب بسیار حائز اهمیت است. برای رسیدن به این منظور تعاملِ گروهی بیشتری نیاز است. در صورتی که نویسنده یا مترجم کتاب در دسترس باشند، معمولا به گونه‌ای برنامه‌ریزی می‌کنیم تا نویسنده یا مترجم حتما در محل ضبط حضور داشته باشد تا انتقال مفهوم به درستی صورت بگیرد. کارهایی که فرم نمایشی دارند هم به همین شکل.
او با بیان اینکه روند دریافت مجوز گاهی بسیار طولانی است؛ افزود: وقتی برای صدور مجوز، حدود هشت ماه طول بکشد بسیار به کار ضربه می‌زند. ما برای آثار قبل از دریافت مجوز هزینه می‌کنیم و صدور مجوز آخرین مرحله است. باتوجه به محدودیت‌های مالی که برای هر واحد خصوصی مانند موسسه ما وجود دارد، این مسئله معضل بزرگی است.
مدیر موسسه نوین کتاب گویا در پاسخ به این سوال که استقبال از کتاب گویا در جامعه چگونه است، بیان کرد: فکر می‌کنم اسقبال بد نیست. هرچند که عزم جمعی چندانی برای معرفی این محصول فرهنگی وجود نداشته و هر تلاشی که صورت گرفته، تنها از جانب موسسه‌های خصوصی، مثل موسسه نوین کتاب گویا بوده. طبیعتاً توانِ موسسات خصوصی محدود است. اگر یک عزم جمعی و گروهی از جانب مسئولین وجود داشته باشد، اوضاع بسیار بهتر خواهد بود.
محمدی درباره‌ی موانع و مشکلات، در انتشار کتاب گویا گفت: اصلی‌ترین مشکل، همانطور که می‌توان حدس زد، نبودِ قانون کپی رایت است که باعث می‌شود افرادی خیلی راحت کارها را کپی کنند و آثاری که مدت‌ها روی آن کار شده و برایشان زحمت کشیده شده، به راحتی دست به دست بچرخد. این یکی از آسیب‌هایی است که نبود قانون کپی رایت بر کار انتشار کتاب گویا وارد می‌کند.
مزیت کتاب گویا، آشتی با کتاب است
وی افزود: سال 1386 وقتی پیشنهاد تولید کتاب گویا را به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دادم، کسی از مسئولین در مورد کتاب گویا اطلاعی نداشت. این در حالی است که سابقه‌ی کتاب گویا در دنیا به بیش از هفتادسال پیش برمی‌گردد. بدیهی است، نمی‌شود از مسئولانی که چندان در بستر زمان حرکت نمی‌کنند و بر موج تکنولوژی سوار نیستند، انتظار داشت برای پیشرفت کار در این حوزه گام مثبتی بردارند. ما تا همین امسال، برای شرکت در نمایشگاه کتاب با مشکلات عجیب و غریبی مواجه بودیم. اما خدا را شکر امسال مسئولین رویکرد مهربانانه تری نسبت به کتاب گویا نشان دادند و همین امر اتفاق بسیار خوبی برای معرفی این حوزه بود.
محمدی با بیان اینکه ما سعی کردیم تا جایی که می‌توانیم کتاب گویا را بشناسانیم؛ گفت: کتاب گویا می‌تواند در توسعه قشر کتابخوان تأثیر مثبتی داشته باشد. مهم‌ترین مزیت استفاده از کتاب گویا را شاید بتوان آشتی با کتاب دانست. افراد زیادی هستند که اساسا کتابخوان نیستند و خواندن کتاب در برنامه روزانه و ماهانه و حتی سالانه‌شان هم نیست. اما همین افراد وقتی می‌بینند که می‌توانند به کتاب گوش دهند، آن را فرصتی برای مطالعه می‌بینند. کتاب گویا می‌تواند این افراد را با کتاب آشتی دهد.
او با اشاره به کتابهای گویایی که با کیفیت بد منتشر و به راحتی پخش می‌شوند، بیان کرد: این کتاب‌ها از جهتی می‌تواند مفید باشد و جای مطالعه را بگیرد. هر کتاب گویا در کیفیت‌های متفاوت، می‌تواند حاوی محتوای خوبی باشد. اما کتاب‌هایی که با کیفیت بد به راحتی منتشر می‌شوند، آسیب‌هایی هم دارند که یکی از بزرگترین آسیب‌های آن این است که سطح سلیقه‌ی مردم را پایین می‌آورد. متأسفانه پایین آمدن سطح ذائقه عموم در همه‌ی حوزه‌های هنری رخ داده است. اما وقتی کتاب گویای خوب و حرفه‌ای مجوزدار منتشر شود و به دست مردم برسد، نگاهشان و رویکردشان نسبت به کتاب گویا تغییر می‌کند.
کتاب گویا باید همپای کتاب کاغذی پیش برود
وی در پاسخ به این سوال که آینده‌ی کتاب گویا را چطور می‌بینید و آیا ممکن است روزی بتواند با کتاب کاغذی رقابت کند، بیان کرد: خدا نکند که روزی کتاب گویا جای کتاب کاغذی را بگیرد. ممکن است توجه به کتاب گویا یا کتاب دیجیتال بیشتر شود، اما هیچ‌گاه جای کتاب کاغذی را نخواهد گرفت. چرا که کتاب کاغذی مادر هر نوع دیگری از کتاب است، چه کتاب دیجیتال و چه کتاب صوتی. اما کتاب گویا جای پیشرفت زیادی دارد. کتاب گویا از آن دسته امکاناتی است که در سال‌های اخیر با پیشرفت وسایل شنیداری در خدمت ترویج فرهنگ مطالعه برای عموم افراد قرار گرفته است، امکانی فوق‌العاده برای مطالعه بیشتر و در عین حال صرفه‌جویی در وقت. در حال حاضر در بسیاری از کشورها، نسخه شنیداری کتاب همزمان با نسخه کاغذی به بازار می‌آید. قطعا ما هم به این سمت حرکت می‌کنیم. اما این دلیل نمی‌شود که یکی بتواند جای دیگری را بگیرد. کتاب کاغذی، دیجیتال و گویا باید همپای هم پیش بروند تا طیف مخاطبان کتاب گسترده تر شود. به این ترتیب شاید شاهد این باشیم که سرانه پایین مطالعه در کشورمان، کمی بهبود پیدا کند.
