چرا موسیقی باروک شناخته نشد؟/ مصائب باروک نواختن در ایران+ فیلم

به گزارش خبرنگار ایلنا؛ در اولین روزهای حضور لیام فنلی در تهران؛ به سراغ آنسامبل کارگاه موسیقی باروک رفتیم. آنسامبل به سرعت توانسته بود همراهی خوبی با این نوازنده بلژیکی داشته باشد و جزء به جزء بر سر بخش‌های مختلف قطعات بحث‌هایی شکل می‌گرفت تا به بهترین صدادهی برسند. دقت این آنسامبل برای اجرای دقیق موسیقی باروک از جمله ویژگی‌هایی ست که آن را تبدیل به گروهی منحصربفرد می‌کند. می‌توان انتظار داشت که آنچه در جدیدترین کنسرت این گروه شنیده می‌شود؛ مانند اجراهای پیشین؛ عینا صدادهی موسیقی باروک در همان دوره را دارد.

کنسرت این گروه طی شب‌های بیست و پنج، بیست و شش و بیست و هفت آذر در باغ موزه نگارستان برگزار می‌شود. در این برنامه یکی از کانتانت‌های Boismortier اجرا می‌شود که زمستان نام دارد. البته این آهنگساز مانند ویوالدی کانتانت برای 4 فصل دارد اما در این کنسرت تنها کانتانت زمستان اجرا می‌شود.

در ادامه گفت‌وگوی ایلنا با رضا عسگرزاده (نوازنده فلوت ریکوردر)، کریستف رضاعی (آواز تنور) و آیدین منعم (هارپسیکورد) را می‌خوانید. همچنین فیلمی از این گفت‌وگو و تمرین گروه نیز در ادامه قابل مشاهده و دریافت است.

آنسامبل کارگاه باروک چگونه شکل گرفت؟  

کریستف رضاعی : من با آیدین منعم که تشکیل دهنده‌ اصلی کارگاه موسیقی باروک است؛ دو سال پیش از طریق رضا عسگرزاده آشنا شدم. من آن زمان خیلی خوشحال شدم که جوان‌های با استعدادی در زمینه موسیقی باروک فعالیت می‌کنند چون این موسیقی همیشه برای من عزیز بود و نزدیک به 15 سال پیش با رضا عسگرزاده در این زمینه فعالیت‌هایی را داشتیم. اما به تدریج مشغله‌های دیگر موسیقی باعث شد که این موسیقی را کنار بگذاریم و بیشتر به گروه نور بپردازیم اما خوشبختانه پس از آن یک نیروی جوان جلو آمد و باعث حیات دوباره این موسیقی شد.

آیدین منعم: اولین جرقه تشکیل آنسامبل کارگاه موسیقی باروک؛ زمستان سال 92 با آیدین احمدی‌نژاد اتفاق افتاد. ازسوی دیگر فرهود بیگلربیگی و پوریا کیانی با ما تلفیق شدند و ما کارگاه موسیقی باروک را تشکیل دادیم. از آنجا که ما به شدت به دنبال افراد با تجربه بودیم و می‌دانستیم که آقای رضاعی و عسگرزاده خیلی قبل‌تر از ما این کار را در ایران شروع کردند؛ به سراغ آنها رفتیم. اولین کنسرت ما شهریور 93 به صورت سازی برگزار شد و آبان ماه آقای رضاعی در کنسرت دوم ما حضور پیدا کردند و آواز باروک نیز به آنسامبل اضافه شد.

کارگاه موسیقی باروک تنها گروهی‌ست که در ایران موسیقی باروک را به این شکل اجرا می‌کند. درباره تجربه اولین بودن در ایران بگوید.  

کریستف رضاعی: ممکن است که برخی آنسامبل‌ها موسیقی دوران باروک را بنوازند اما آسامبل کارگاه باروک اصول نوازندگی، اجرایی را مطابق با آن دوره رعایت کنیم و حتی در زمینه کوک و ساز نیز همه چیز مطابق است با آنچه در زمان باروک شنیده می‌شد. این جریان سالهاست که در اروپا راه افتاده و الان بسیار جا افتاده است. در کارگاه موسیقی باروک از تارهای روده استفاده می‌شود، کوک ما دقیقا مطابق با کوک سبک‌های مختلف باروک است. یا به طور مثال این ساز هارپسیکورد که آیدین منعم می‌نوازد در ایران وجود ندارد و شیوه‌ای خاص برای نوازندگی نیاز دارد.

آیدین منعم: هرچند که ما در کارگاه سعی داریم اصول اجرا را رعایت کنیم اما معروف است که در اجرای موسیقی دوره رنسانس و باروک؛ نقش نوازنده گاهی به اندازه آهنگساز مهم است چراکه آهنگساز هرآنچه می‌خواسته؛ در پارتیتور ننوشته است و جای تفسیر و اضافه کردن تزیین بسیار باز است. جذابیت این موسیقی در این است که برخلاف موسیقی مدرن که همه چیز در پارتیتور به صورت جزء به جزء آورده شده؛ آزادی عمل بیشتری برای نوازنده گذاشته شده است و همین است که این جنبش رشد بسیار زیادی در جهان داشته.

چرا برخلاف اینکه موسیقی باروک در تمام جهان انقدر گسترده شده اما در ایران تنها یک گروه به اجرای آن می‌پردازد؟ مهجور ماندن سبک باروک از کجا آمده است؟

رضا عسگرزاده: من فکر می‌کنم عدم شناخت موسیقی باروک در ایران باعث شده که این موسیقی مهجور باشد. از طرف دیگر رسیدگی به سازهای دوران باروک بسیار هزینه‌بر است. به طور مثال نگهداری از فلوت چوبی یا هارپسیکورد بسیار سخت است و هر لحظه امکان ترک خوردن دارد. یک هارپسیکورد در اروپا ساخته می‌شود و وقتی به ایران می‌آید؛ احتمالا ترکیدن یا تَرَک خوردن ساز بالا می‌رود. ساز ما هم دو تَرَک دارد و ما سعی کردیم جلوی آن را بگیریم. نوازنده‌ای که در یک جهان اول ساز می‌زند دیگر چنین دغدغه‌هایی ندارد. در اروپا آب و هوا با این ساز می‌خواند و تعمیرکارهای بسیاری برای ساز وجود دارد. ما الان سیم مورد نیاز برای هارپسیکوردمان را نمی‌توانیم در تهران تهیه کنیم. به همین دلیل بسیاری از مسائل در کارگاه موسیقی باروک با آزمون و خطا پیش می‌رود اما خیلی کارها هم نمی‌شود انجام داد. به طور مثال اگر ما بخواهیم هارپسیکورد را تعمیر کنیم و به اروپا بفرستیم؛ یعنی علاوه بر هزینه تعمیر باید نزدیک به 5 میلیون تومان برای رفت و برگشت این ساز هزینه کنیم. ما به طور معمول وقتی کنسرت می‌دهیم فقط خوشحالیم که کنسرت دادیم و اگر فکر می‌کنید پولی در جیب ما می‌رود کاملا در اشتباهید؛ چراکه بعضی وقت‌ها مجبوریم خودمان هم هزینه مضاعفی پرداخت کنیم.

فکر می‌کنید چگونه می‌توان امکان معرفی بیشتر موسیقی دوران باروک را فراهم کرد؟ از سوی دیگر آنسامبل باروک چه هدف‌گذاری مشخصی برای آینده دارد و در ارائه این موسیقی برای مردم و آشنا کردنشان تاثیرگذار خواهد بود؟ 

آیدین منعم: سیستم آموزشی در دانشگاه‌ها هم بسیار در شناخته شدن و گسترش این موسیقی تاثیرگذار است. بخشی از مخاطبان ما را دانشجویان تشکیل می‌دهند. برخی از اساتید جوان دانشگاه؛ اصول اجرایی موسیقی باروک و رنسانس را تدریس می‌کنند و رساله‌های قدیمی را می‌خوانند. این جریان در دانشگاه می‌تواند کمک کند. ما گروهی قدیمی از اساتید را در دانشگاه داریم که اصلا به این مسئله اهمیت نمی‌دهند اما اساتید جوانی که در خارج از ایران تحصیل کردند؛ به این مسئله در ایران هم می‌پردازند. خروجی کلاس‌های این اساتید در دانشگاه‌ها بسیار علاقمند اضافه می‌کند و تاثیر زیادی دارد.

کریستف رضاعی: ما با سفر آیدین احمدی‌نژاد به اتریش؛ صدای باس در آنسامبل نداریم. شانس بزرگی که داشتیم؛ حضور لیام فنلی در این اجرا بود و فکر می‌کنم یکی از اهدافمان حضور نوازندگان خارجی در ایران است تا ضمن اجرای موسیقی و معرفی ساز خود؛ شاید امکان تدریس نیز برای آنها وجود داشته باشد و علاقمندان در کلاس‌هایشان حضور پیدا کنند.

آیدین منعم: یکی از دلایلی که ما نام گروه را کارگاه موسیقی باروک گذاشتیم؛ این بود که از ابتدا می‌دانستیم کار کارگاهی پیش می‌رود و ما خودمان نیاز به تجربه کردن داریم. بر همین اساس اجراهایمان هم در هر اجرا روی سبک خاصی از موسیقی باروک بوده است. درواقع ما هدفمان این بود که ضمن تحلیل و بررسی موسیقی آهنگسازان باروک؛ اجرای دقیق آن را هم داشته باشیم.

در کنسرت پیش رو بخش اول به اجرای تکنوازی سازی متفاوت اختصاص دارد. درباره ساز ویولا داگامبا و نقش آن در آنسامبل بگویید.

کریستف رضاعی: این ساز قرن 15 در اسپانیا ساخته شد و به سرعت در کشورهای ایتالیا، انگلستان و فرانسه پخش شد. ویولا داگامبا 6 یا 7 سیم دارد. ساز پرده دارد و گرفتن آن هم به صورت متفاوتی است و بین پا قرار می‌گیرد که شبیه به ویولنسل باروک است. در واقع یک خانواده سازی مانند خانواده ویولن‌ها دارند که در اندازه‌های مختلف صدادهی مختلفی دارند و این صدای باس خانوده ویل‌هاست.

آیدین منعم: ویولا داگامبا یکی از سازهایی‌ست که به عنوان بخش باس در آنسامبل استفاده می‌شده و زمانی رایج‌ترین ساز بوده است چراکه به واسطه 7 سیمی که دارد؛ رنج صوتی زیادی را ایجاد می‌کند. رنگ صوتی این ساز بسیار جذاب و تیره است. شاید حجم صدای ویولنسل را نداشته باشد.

رضا عسگرزاده: این ساز بسیار می‌تواند نقش موثری در اجرای ما داشته باشد. یک ویولن داگامبا در نقش باس در آنسامبل ما؛ نقش 6 نوازنده را ایفا می‌کند.

در پایان فیلمی از تکنوازی ویولا داگامبا را می‌بینید: