علامه جعفری؛ فیلسوفی ادیب

به گزارش ایلنا؛ مراسم رونمایی از کتاب «چهار شاعر» علامه محمدتقی جعفری همزمان با هفدهمین سالگرد ارتحال ایشان شامگاه روز گذشته یکشنبه ۱۰ آبان ماه با حضور محمود صلاحی رئیس (سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران)، لاله افتخاری (نماینده مجلس شورای اسلامی)، علیرضا جعفری (فرزند علامه جعفری) و دکتر نصری، منصور احمدلو و مهدی محمدی در فرهنگسرای فردوس برگزار شد.

محمود صلاحی، طی سخنان کوتاهی در این برنامه اظهار داشت: خوشحالم که چنین مراسمی در سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران برگزار می‌شود. استاد علامه جعفری ویژگی‌های مهم زیادی داشتند. ما فیلسوفی به این بزرگی یا بی‌نظیری و کم‌نظیری نداشته‌ایم. شهید مطهری در وصف ایشان می‌گوید که ما حرف به مردم تحویل می‌دهیم و علامه، روح را. گرچه صحبت‌های علامه جعفری بسیار علمی و سنگین بود، ولی هرکس که پای سخنان ایشان می‌نشست، به اندازه فهم خود، برداشتی از آن داشت.

رئیس سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران نادیده گرفتن آثار علما را ظلم بزرگی دانست و افزود: ما باید در آثار علامه جعفری تتبع کنیم؛ ظلم بزرگ به علما آن است که سراغ آثارشان نرویم یا در نوشته‌هایشان به حد کافی تتبع نکنیم.

صلاحی در پایان گفت: من از برگزارکنندگان این مراسم به خصوص فرزند علامه جعفری و مدیر فرهنگی هنری منطقه ۵ تشکر می‌کنم. امیدوارم برپایی چنین مراسمی، راهی باشد برای معرفی آثار علامه جعفری به اقشار مختلف جامعه، زیرا ایشان در نوع خود کم‌نظیر و بی‌نظیر بودند. علامه افتخاری است برای ایرانیان و جهانیان.

تلاش برای حفظ دست‌نوشته‌های علامه جعفری

بیژن پورمند، مدیر فرهنگی هنری منطقه ۵ و رئیس فرهنگسرای فردوس گفت: در سال ۱۳۷۸ منزل مرحوم علامه جعفری به عنوان کتابخانه علامه جعفری جزء یکی از مراکز منطقه ۵ قرار گرفت. ما تلاش می‌کنیم که آثار ایشان را در همه کتابخانه‌های سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران قرار دهیم تا مردم از آن‌ها بهتر استفاده کنند. خاطرم هست زمانی که به خدمت فرزند ایشان رسیدم، شاهد دغدغه‌شان برای از بین نرفتن دست نوشته‌های پدر بودم.

رئیس فرهنگسرای فردوس تأکید کرد: توجه و اشاعه اندیشه علمای این مرز و بوم از مهم‌ترین وظایف مراکز فرهنگی هنری است و لذا تمام تلاشمان را برای حفظ این آثار خواهیم کرد. امیدوارم از این به بعد نیز، با چنین برنامه‌های مناسبی در خدمت همشهریانمان باشیم.

 پس از پخش نماهنگی از صدا و گفته‌های علامه جعفری، علیرضا جعفری با قرائت اشعاری، سخنان خود را شروع کرد و اظهار داشت: کتاب «چهار شاعر» از مجموعه آثار ششم علامه است که در آن درباره خیام، نظامی، سعدی و حافظ نوشته شده. این کتاب بعد از تفسیر معنوی، جایگاه ویژه‌ای نزد علامه داشت. در این کتاب بخش چاپ‌نشده‌ای نیز با نام «خلوت انس» آمده است.

 وی تصریح کرد: بسیاری از متفکران برای بیان مقاصد خود از شعر استفاده می‌کردند. علامه علاقه زیادی به شعر داشتند و در مقاله‌ای با عنوان «رسالت شعر و شاعری»، رسالت شعر را از بین بردن واقعیات نمی‌داند. بلکه رسالت شعر را به فعلیت درآوردن استعدادهای نهفته انسان می‌داند تا بتوان از این طریق با ابعاد عالی عالم آشنا شد. اگر هدف از شعر گفتن چیزی، جز این باشد، به هدف اصلی آن نرسیده‌ایم.

علیرضا جعفری در ادامه افزود: مرحوم علامه نسبت به شعر خیلی حساس بود. ایشان از‌‌‌ همان زمانی که در نجف حضور داشتند، با اشعار و دیوان‌های شعری زیادی آشنا بودند. حتی یک بار کسی تعریف می‌کرد که ما با علامه بحثی داشتیم و حدس زدیم که ایشان حدود ۱۳۰ هزار بیت عالی حفظ هستند.

علامه جعفری در فلسفه معاصر جایگاه ویژه دارد

دکتر نصری، استاد دانشگاه علامه طباطبایی، دیگر سخنران این برنامه بود و در باب مقام و اهمیت شخصیت فکری علامه گفت: علامه جعفری از جمله فیلسوفان و متفکران ناشناخته در حوزه‌ها و دانشگاه‌های ماست. البته در سال‌های اخیر، در دانشگاه‌ها توجه خاصی به ایشان شده و رساله‌های گوناگونی در سطح ارشد و دکتری درباره‌یشان نوشته شده است.

وی تصریح کرد: جایگاهی که علامه در فلسفه و تفکر معاصر دارد، ویژه است. او به طرح مسائل جدید و نو می‌پردازد. عموما در تاریخ تفکر اسلامی، تصور بر آن است که بعد از ملاصدرا شخص عالم دیگری با چنان حرف‌های دقیقی نداریم. در حالی که افرادی مانند مرحوم حائری، شهید مطهری و علامه جعفری، گام‌های نویی در این عرصه برداشته‌اند. طرح مسائل جدید در عالم فکر و فلسفه علامه، آنقدر زیاد است که اگر بتوانیم حتی بخش‌هایی از آن را مطرح کنیم، به عظمت فکری او بیشتر پی خواهیم برد. برای نمونه جبر و اختیار از مباحث قدیمی فلسفه است. ولی ابتکاراتی که ایشان در این بحث دارند، هیچ یک از معاصران ندارند.

نصری که از تنظیم‌کنندگان کتاب «چهار شاعر» است، در ادامه گفت: آنچه امروز در فلسفه غرب اهمیت و رواج دارد، مباحث فلسفه زندگی است که فیلسوفان تحلیلی در ۳ دهه اخیر، در حال طرح و بحث درباره آن هستند. در حالی که ما در سال‌های ۵۰ که در خدمت علامه بودیم، ایشان یک دوره بحث فلسفه و هدف زندگی را مطرح کردند. البته آن زمان بیان چنین مباحثی اصلاً رایج نبود. امروز ما به خوبی می‌توانیم آثار علامه جعفری را با مهم‌ترین فیلسوفان غربی بررسی و مقایسه کنیم. در این مقایسه‌هاست که متوجه می‌شویم، علامه چه آرا و ابتکارات مهمی داشته‌اند.

وی با اشاره به این نکته که گاهی در حوزه‌های مختلف، یک جریان فکری غالب و رایج می‌شود، افزود: علامه جعفری بحث‌های مهمی در باب تمدن و تمدن‌شناسی دارد. اگر امروز بخواهیم در باب تمدن اسلامی سخن بگوییم، این مساله نیاز به تئوری دارد. علامه در این حوزه کارهای اساسی و مهم زیادی دارد. امروز حوزه فلسفه هنری هم اهمیت زیادی دارد. اگر به آرا و اندیشه‌های متفکران گذشته توجه داشته باشیم، مباحث عدیده‌ای در این حوزه می‌یابیم. ولی علامه در بین چهره‌های معاصر، در این باره رساله بسیار دقیق و مهمی دارد.

نصری درباره کتاب «چهار شاعر» گفت: بحثی که ایشان در باب نظامی دارد، بسیار مهم است. ایشان یک موضوع خاص را در باب نظامی مشخص کرده‌اند و خواسته‌اند که آن را شرح دهند. علامه بنا داشته است که به تحلیل و تفسیر نیایش‌های نظامی بپردازد و حکمت‌های موجود در این مجموعه اشعار را بررسی کند. پس علامه نخواسته که همه افکار نظامی را بررسی کند.

وی درباره نظر علامه جعفری در باب خیام گفت: در مسائل هرمنوتیکی معمولاً ۳ رویکرد «متن‌محور»، «مولف‌محور» و «خواننده‌محور» وجود دارد. کسانی که در حوزه خیام کار کرده‌اند، معمولاً گرایش‌های خواننده‌محور داشته‌اند. برخی خیام را یک عارف تمام‌عیار معرفی کرده‌اند. علامه تلاش می‌کند خیام را متن‌محور معرفی و بررسی کند. اما برخی هستند که با ذوق و سلیقه خود یک سری اندیشه‌ها را به خیام نسبت می‌دهند. علامه این افراد را نقد می‌کند.

نصری که از شاگردان علامه جعفری بوده است، افزود: علامه از معدود شخصیت‌هایی است که به ادبیات یعنی شعر، رمان و داستان توجه بسیار زیادی داشت؛ خاطرم هست که در سال ۵۳ از استاد پرسیدم که شما چند بیت در حافظه خویش دارید؟ ایشان گفتند که حدود ۱۰۰ هزار بیت فارسی و عربی. ایشان آنقدر غنای فکری داشتند که می‌توان ۱۰ هزار صفحه درباره‌شان نوشت.

زهره محمدعلی از شاگردان علامه جعفری نیز در حاشیه این مراسم گفت: مرحوم علامه جعفری از معدود فیلسوفانی بودند که رویکردی به دانش ادب فارسی داشتند و در مورد شعرای ایران زمین از جمله چهار شاعر بزرگ نظامی، خیام، حافظ و سعدی تحقیق و تفحص داشتند و دست‌نوشته‌های ایشان در مورد این چهار شاعر در این کتاب منتشر شده است.