خط «تعلیق» از «گناباد» تا «شارجه»/ آثاری ایرانی مزین به آیات قرآن و اشعار حافظ و مولانا

به گزارش خبرنگار ایلنا، یکی از مهمترین اتفاقات در حوزه خوشنویسی حضور خطاطان و آثار خوشنویسان ایرانی در رویدادهای بین‌المللی است؛ با این توضیح که مهمترین نمایشگاه‌ها، بینال‌ها و دیگر برنامه‌ها با موضوع خوشنویسی بر خلاف تصور، در کشورهای حاشیه خلیج فارس، ترکیه و برخی دیگر از همسایگان برگزار می‌شود. 

متاسفانه طی این سال‌ها اهمال‌های زیادی در رابطه با اعزام هنرمندان ایرانی به رویدادهای خارجی صورت گرفته است که اتفاقا خوشنویسان نیز در همین دسته می‌گنجند. این‌ عدم توجه تا به آنجا بوده که عرب‌ها و ترک‌ها به شدت روی این هنر و تملک آن تاکید دارند و در این رابطه هزینه‌های بسیاری را متحمل می‌شوند. 

بینال بین‌المللی شارجه یکی از رویدادهای مهم در حوزه خوشنویسی است که یازدهمین دوره آن از دوم اکتبر آغاز شده و تا سی‌ام نوامبر ادامه دارد. این رویداد توسط دایره فرهنگی شارجه برگزار می‌شود. با این توضیح که شارجه به عنوان پایتخت فرهنگی امارات متحده عربی شناخته می‌شود. اتفاق خوبی که امسال در این رویداد رخ داده حضور آثار حسین فیض‌آبادی خوشنویس ایرانی، (مدرس و  متخصص در خط تعلیق و شکست) است. او تا به امروز علاوه بر خلق آثار مختلف و پرداختن به مقوله آموزش چندین کتاب آموزشی را نیز تالیف و منتشر کرده است. 

این هنرمند خوشنویس درباره حضورش در یازدهمین بینال بین‌المللی شارجه با ایلنا گفتگو کرد. 

اینکه خوشنویسان ایرانی و آثارشان در رویدادهای بین‌المللی حضور یابند تا به امروز چقدر موفق بوده است؟ و اینکه به این واسطه تا به امروز چقدر خوشنویسی ایران را به مخاطبان خارجی معرفی کرده‌ایم؟ آیا اصلا در این زمینه کار مثبتی انجام شده؟ 

هنر خوشنویسی از اصیل‌ترین و زیباترین هنرهای ایرانی است که با قدمتی طولانی نقش بارزی در حفظ و ارتقای هویت فرهنگی ما داشته است. رشد و پیشرفت هنر خوشنویسی در ایران از دیرباز مورد توجه کشورهای دیگر قرار گرفته و در دوره‌های مختلف تاریخی خوشنویسانی از ایران به کشورهای دیگر مثل هند مهاجرت کرده‌اند و آثارشان آنجا مورد توجه قرار گرفته است. در دورهای معاصر نیز هر ساله تعدادی از هنرمندان خوشنویس ایرانی در مسابقات، جشنواره‌ها و نمایشگاه‌های مختلفی که خارج از ایران برگزار می‌شود، شرکت می‌کنند؛ که قطعا برای معرفی هنر ایرانی بسیار مفید است. بخصوص برای خطوطی مثل شکسته و تعلیق که در خارج از مرزهای ایران کمتر شناخته شده‌اند. امروز هنرمندان ایرانی در بسیاری از جشنواره‌های هنریِ خوشنویسی، شناخته شده‌اند و این امری مبارک است که می‌تواند زمینه‌ای برای رشد هنر خوشنویسی باشد. 

با توجه به حضورتان در دوسالانه شارجه از اعتبار این رویداد بگویید.

جشنواره دوسالانه خوشنویسی شارجه یکی از معتبرترین و معروف‌ترین دوسالانه‌هاست که در کشور امارات متحده عربی برگزار می‌شود. در این دوسالانه آثار خوشنویسی در بخش‌های کلاسیک، مدرن و نیز تذهیب از هنرمندانی از سراسر جهان به نمایش درمی‌آید. شارجه به عنوان پایتخت فرهنگی هنری امارات شناخته می‌شود و دوسالانه شارجه تاکنون در یازده دوره متوالی برگزار شده است.

چطور شد در این رویداد حضور یافتید؟

نمایشگاه چه زمانی افتتاح شد و کیفیت کار چطور بود؟ 

نمایشگاه در روز دوم اکتبر توسط ولیعهد شارجه احمد بن سلمان القاسمی، دکتر عبدالله محمد العویس، دکتر محمود ابراهیم القصیر و دیگر مسئولان و هنرمندان در «ساحة‌الخطوط» یا همان میدان خوشنویسی، افتتاح شد. آن‌ها برای بازدید از آثار (بخصوص در بخش احیاء الخطوط) وقت کافی گذاشتند و همه آثار به دقت مشاهده نمودند و توضیحات هنرمندان را شنیدند. و نکته دیگر اینکه تمام مراحل برگزاری نمایشگاه با دقت و نظم خاصی برگزار شد.

این اتفاق با چه حمایت‌هایی انجام شد؟ 

اگر منظورتان حمایت‌های سازمانی و نهادهای فرهنگی داخلی است که باید بگویم هیچ! و حتی چه بسا اطلاعی از این موضوع نداشتند و اگر هم اطلاع داشتند نیز فکر نمی‌کنم برایشان فرقی می‌کرد. اما در بخش پوشش خبری دوستان زیادی زحمت کشیدند و اطلاع‌رسانی نمودند.

نمایشگاه «شارجه» چه آثاری را شامل می‌شد و کیفیت کارها در چه سطح بود؟ 

آثار ارائه شده در این دوسالانه در چندین بخش مختلف و متنوع بود که شامل آثار کلاسیک و سنتی، بخش عمومی و بخش «احیاء‌الخطوط» بود که آثار خطوط «رقاع»، «توقیع»، «تعلیق»، «شکسته»، «محقق» و انواعی از «ثلث» و «کوفی» را شامل می‌شد. «حروف ذهبیه» بخش دیگری بود که آثاری از استاد داود بکتاش از ترکیه را شامل می‌شد.  بخش دیگر هم «تذهیب» بود که آثار درخشانی از هنرمندان ایران و کشورهای دیگر در آن نمایش داده می‌شد. همچنین بخش مربوط به نقاشیخط و آثار مدرن را هم داشتیم که بسیار دیدنی و جذاب بود. طبق اعلام مسئولان نمایشگاه ۶۰۰ اثر از ۲۶۱ هنرمند از کشورهای ایران، ترکیه، مصر، کویت، قطر، پاکستان، مکزیک، اندونزی در دوسالانه شرکت کرده بودند. به نظرم آثار بسیار عالی و درخشان بودند. البته طبیعی است که همه آثار در یک سطح نباشند، اما به نظرم مجموعه دیدنی و جذابی پیش روی مخاطبان قرار گرفت. 

چند اثر از شما در نمایشگاه ارائه شد؟ و اینکه انتخاب‌ها بر چه اساس بوده است؟ 

در ابتدا و در روند ارسال آثار ابتدا اعلام کردم ده اثر که عمدتا «تعلیق» باشند را به نمایشگاه ارسال خواهم کرد. که این تعداد بعدا به هفده اثر افزایش یافت؛ حدود ده قطعه «تعلیق» و هفت اثر در زمینه خط شکسته. با توجه به اینکه نمایشگاه در شارجه برگزار شد و مخاطبان غالبا عرب‌زبان بودند، سعی کردم از موضوعات قرآنی بیشتر استفاده کنم و البته از اشعار حافظ و مولانا نیز استفاده کردم. اکثر آثار به صورت قطعه و دانگ‌های مختلف قلم نوشته شده بودند. و سعی کردم آثار دارای فرم‌های متنوع و نمایشگاهی باشند. تلاشم این بود آثارم ضمن داشتن اصالت‌های خوشنویسی برای مخاطبان بخصوص آن‌هایی که خط تعلیق و شکسته را نمی‌شناسند، جذابیت بصری داشته باشند.

آیا این رویداد بخش فروش هم داشت و در این صورت آیا آثاری از شما توسط هنرمندان عرب‌زبان و ایرانی در شارجه خریداری شده است؟ 

بله دوسالانه بخش فروش هم دارد و آثار قیمت‌گذاری شده‌اند؛ هم در بخش عمومی و هم در سایر بخش‌ها. البته نمایشگاه تا آخر نوامبر ادامه دارد. 

طی چند روزی که در شارجه حضور داشتید بازخورد، مخاطبان خارجی نسبت به آثار شما به عنوان یک ایرانی چگونه بود؟ 

البته حضور ما در نمایشگاه بسیار محدود بود. عملا حدود پنج روز نمایشگاه بودیم، اما از مشاهدات این مدت به نظرم رسید از آنجا که خط شکسته و بخصوص «تعلیق» برای آن‌ها تاحدودی ناشناخته بود، دیدن آثار نمایشگاهی با این دو خط برایشان جالب بود؛ چراکه اکثر آثار نمایشگاه را خطوط «ثلث» و «نسخ» تشکیل داده بودند. از نکات جالب نمایشگاه حضور خوشنویس برجسته عراقی استاد محمد النوری برای بازدید از آثار «تعلیق» و «شکسته» بود. ایشان از مسئولان خوشنویسی شارجه و از علاقمندان خط «تعلیق» هستند. امیدوارم خط «تعلیق» بتواند جایگاه خود را در سایر نمایشگاه‌ها و جشنواره‌های بین‌المللی پیدا کند.

با توجه به حضورتان در کشورهای حاشیه خلیج فارس، عرب‌ها خوشنویسی را متعلق به خودشان می‌دانند یا ایرانیان؟ 

اجازه بدهید موضوع را از یک دید و منظر دیگر مطرح کنم. من پژوهشگر هنر نیستم، اما می‌دانم در این خصوص بین محققان و پژوهشگران اختلاف نظر وجود دارد. هنر میراثی انسانی و ارزشمند است. هنرمندان عرب در خطوط «نسخ» و «ثلث»، «دیوانی»، «محقق»، «رقاع» و «توقیع» پیشرفت‌های بسیار چشم‌گیری داشته و دارند. ایرانیان هم در خطوط «نستعلیق شکسته»، «تعلیق» و هنرهای وابسته به آن. اما نکته اصلی این است که هر مجموعه و سیستمی اگر به اندازه کافی برای هنر و هنرمندان و اررش‌های هنری و میراث فرهنگی خود از قبیل موسیقی، خط، سینما، معماری و. . ارزش و احترام قائل نباشد و از آن‌ها حمایت نکرده و برایشان هزینه نکند و اعتباری قائل نباشد یا برای آن‌ها مشکل و موانع ایجاد کنند، به طور طبیعی آن‌ها را از دست خواهند داد. دنیای امروز به شدت در حال تغییر و دگرگونی است و روند تحولات سرعت بسیاری دارد. سیستم‌هایی که کار و تلاش نکنند، نمی‌توانند مدعی چیزی باشند. امروزه کشورهای ترکیه و همسایه‌های عرب ما با برنامه‌ریزی مدون و کار پیوسته به پیشرفت‌های بسیاری در زمینه هنرهای مختلف رسیده‌اند. 

اصولا برگزارکنندگان رویدادهایی چون نمایشگاه‌ها، حراج‌ها و بینال‌ها در دیگر کشورها چقدر از خوشنویسان ایرانی دعوت به عمل آوردند؟ 

تا جایی که می‌دانم چندین جشنواره و بینال یا دوسالانه معتبر در خارج از کشور برگزار می‌شود که مشهورترین آن‌ها در ترکیه، دبی و شارجه است. و هر سال تعدادی از خوشنویسان ایرانی آثار خود را بخش نمایشگاه یا مسابقات ارسال می‌کنند یا حتی به عنوان داور در این جشنواره‌ها حضور می‌یابند و این امر بسیار ارزشمندی است که به معرفی هنر ایران کمک می‌کند و از سوی ایرانیان با پیشرفت‌های هنرمندان دیگر کشورها آشنا می‌شوند. معمولا در جشنواره‌ها از هنرمندان ایرانی استقبال خوبی می‌شود و آثارشان مورد توجه قرار می‌گیرد و بسیاری از هنرمندان شاخص ما را می‌شناسند. البته ما برای معرفی هنر خود خیلی بیش از این باید تلاش کنیم و یقین دارم کوتاهی‌های بسیاری از سوی مسئولان انجام شده که در جای دیگر باید به آن اشاره کرد. 

وزارت ارشاد و انجمن خوشنویسان ایران چقدر باید از هنرمندان خوشنویس ایرانی برای حضور در رویدادهای معتبر خارجی حمایت کنند؟ 

شرح این هجران و این خون جگر/ این زمان بگذار تا وقت دگر.

از فعالیت‌های آینده‌تان بگویید. آیا برای حضور در رویدادهای خارجی به زودی قصد سفر به کشورهای دیگر را ندارید؟ 

شما و بسیاری از دوستان عزیز می‌دانید که بنده در طول فعالیت‌های خوشنویسی خود بیشتر به بخش تدریس و آموزش و چاپ آثار آموزشی در حوزه خط شکسته و پس از آن خط «تعلیق» فعالیت داشته‌ام. بخصوص در ده سال اخیر قدری هم به خط تعلیق پرداخته‌ام. حضور در این نمایشگاه نیز به دعوت دایره فرهنگی شارجه انجام شد که بسیار تجربه خوب و ارزشمندی بود. بسیار امیدوارم خط «تعلیق» جایگاه مناسبی در سایر جشنواره‌های خارجی پیدا کند و آثار هنرمندان تعلیق‌نویس دیگر بخصوص استاد غفور اسکندری هم در نمایشگاه‌های خارجی دیده شود. 

اگر ناگفته‌ای هست بفرمایید. 

خط تعلیق در دوره معاصر تولدی دیگر یافته است و مثل ققنوس دوباره از خاکستر خود متولد شده است. و این امر به همت و تلاش دوستان بسیاری از جمله استاد غفور اسکندری صورت گرفته است که از سال‌ها قبل عاشقانه و در تنهایی به خط تعلیق پرداخت. از سوی دیگر جناب دکتر قلیچ‌خانی نیز با پژوهش‌های زیاد و انتشار کتب مختلف منابع ارزشمندی را در اختیار علاقمندان تعلیق قرار دادند. همین جا یادی می‌کنم از دوستان عزیز گنابادی مانند جناب آقای حمیدرضا مهدوی مسئول وقت اداره ارشاد شهر گناباد، دکتر میرزاده، استاد سلطان‌خواه و دیگر دوستان خوب گنابادی که با برگزاری کنگره خواجه اختیار در سال ۱۳۹۸ در واقع اولین نمایشگاه خط تعلیق در تاریخ را برگزار نمودند. و این کنگره انگیزه و انرژی زیادی برای ادامه این مسیر دشوار به بنده داد. در پایان بار دیگر لازم می‌دانم از شما و تمام دوستان عزیزم از گناباد تا شارجه که برای معرفی خط تعلیق تلاش می‌کنند تشکر ویژه‌ای داشته باشم. و اینکه حضور در نمایشگاه معتبری مثل دو سالانه شارجه و معرفی خط «تعلیق» در یک رویداد بین‌المللی برای من تجربه خوب و موفقی محسوب می‌شود.