زخم پاساژ الکتریکی بر پیکر نخستین سینمای لاله‌زار
داستان غم‌انگیز زوال نخستین سینماهای ایران در لاله‌زار، قصه تازه‌ای نیست. سالهای طولانی از تبدیل شدن مهمترین خیابان نوستالژیک تهران به مغازه‌ها و پاساژهای الکتریکی می‌گذرد و هیچگاه هم هیچ نهادی نتوانست این خیابان را به کاربری اصلی‌اش نزدیک کند. حالا اما قدیمی‌ترین سینمای تهران که سال ساخت آن به 106 سال پیش برمی‌گردد با خاطره لاله‌زار و زخمی در پهلو که به‌واسطه ساخت و ساز پاساژ مجاور در آن ایجاد شده دارد جان می‌دهد و فراموش می‌شود.
به گزارش خبرنگار ایلنا، لاله‌زار در اواخر دوره قاجار و زمان احمدشاه قاجار بود که به نماد نوگرایی و هنر ایران تبدیل شد. بسیاری از تئاترها، رستوران‌ها، تجارت‌خانه‌ها، خیاط‌خانه‌ها، سینماها و فروشگاه‌های معروف ایران در این خیابان قرار داشتند و این خیابان به‌قدری رونق داشت که به «شانزه‌لیزهٔ تهران» لقب گرفت.
جعفر شهری در کتاب «تهران قدیم» در رابطه با این خیابان نوشته است؛ عشقی و عارف؛ بهترین نمایشنامه‌های خود را در سالن گراند هتل آن به معرض تماشا گذارده… زیباترین خانم‌های شوخ و شنگ و رعناترین پسران دلربا نیز از این ساعات رو به آن می‌آوردند و شیک پوش‌ترین مردان و آلامدترین جوانان در این خیابان دیده می‌شدند.
در آن زمان در لاله‌زار ۱۵ سینما و چندین تئاتر و تماشاخانه فعالیت داشتند. سینماها و تماشاخانه‌هایی که امروزه از رونق افتاده‌اند و جز یک بنای متروک و با پرده‌های پایین کشیده شده چیزی از آنها باقی نمانده است.
سینما خورشید نخستین سینمای تهران است که در لاله‌زار تابید هرچند که عمر فعالیت آن کوتاه بود و چند سال پس از مرگ «روسی‌خان» موسس و پایه‌گذار آن، بنای سینما خورشید هم به تعطیلی درآمد.
با اینکه اولین چراغ سینماهای ایران، در سینما خورشید روشن شد اما طالع این بنای تاریخی با عمری بیش از یک قرن چندان روشن نبود. با اینکه بعد از گذشت 106 از زمان تاسیس‌اش هنوز پا برجاست و در میان حجم انبوهی از نورهای الکتریکی‌ها به حیات خود ادامه می‌دهد اما با مشکلات و تخریب‌های بی‌امانی مواجه است به‌طوری‌که از ساختار این بنا بیش از یک چهارچوب باقی نمانده است.
مشخص نیست که چرا سینما خورشید با وجود ارزش‌های تاریخی این بنا در فهرست آثار ملی ندارد اما آنچه مشخص است وضعیت نابسمان این بنای تاریخی است که هم‌اکنون بدون کاربری مشخص و کاملا تعطیل توسط مالک اداره می‌شود.
سینما خورشید یکی از نخستین سینماهای ایران محسوب می‌شود که در سال 1297 توسط روسی خان پایه‌گذاری شد و جزو اولین سینماهای جهان است که تاسیس شده‌است چراکه زمانی که سینماهای آمریکا رواج پیدا نکرده بود در لاله‌زار سینمایی وجود داشت که دارای پرده بسیار بزرگ، لژ، اتاق‌های مجاور و ورودی و خروجی تعریف شده برای کاربری سینما داشت.
اسکندر مختاری (پیشکسوت میراث‌فرهنگی و متخصص مرمت بناهای تاریخی) درخصوص وضعیت سینما خورشید می‌گوید: سینما خورشید یکی از مهمترین بناهای شاخص لاله‌زار محسوب می‌شود که قبل از آنکه تبدیل به سینما بشود، مطبعه فاروس بوده است.
او می‌گوید: در تمام تصاویر، مستندات تاریخی و فیلم‌هایی که راجع به لاله‌زار وجود دارد، تصاویر مربوط به مطبعه فاروس مشاهده می‌شود و این بنا قبل از آنکه تبدیل به سینما شود ظاهرا به عنوان چاپخانه یا دفتر نشریه مورد استفاده قرار می‌گرفته و اتفاقا یکی از نقاط شاخص خیابان لاله‌زار است. اما به نظر می‌رسد در طول زمان اتفاقات خوبی برای این بنا رخ نداده است.
به گفته این پژوهشگر و مرمت‌گر بناهای تاریخی، آنچه که هم‌اکنون حائز اهمیت است اینکه سالن نمایش و پرده این سینما هم‌چنان سالم باقی مانده و سر جای خود است.
او با بیان این مطلب که «این بنا قابلیت ثبت در فهرست آثار ملی کشور را دارد مشروط به آنکه مالک نیز رضایت بدهد تا بخش زیادی از مشکلات این بنا حل شود»، تاکید می‌کند: مهمترین مشکلی که هم‌اکنون این بنا با آن مواجه است ورودی آن است که فروخته شده و تبدیل به مغازه شده و درحال‌حاضر ورود به مجموعه بسته است اما این بنا کاملا شاخص است و خوشبختانه مانند دیگر سینماهای لاله‌زار سالن آن تبدیل به انبار نشده است.
مختاری طالقانی می‌افزاید: برای حفاظت از این بنای ارزشمند باید میراث‌فرهنگی و مالک قدم بردارند و مالک نیز اگر می‌خواهد این بنا بیشتر از این آسیب نبیند و مورد دست‌اندازی ساختمان‌های دیگر قرار نگیرد و حفاظت شود باید آن را در فهرست آثار ملی قرار بدهد درغیر این صورت دلیلی ندارد میراث‌فرهنگی یا شهرداری ورود پیدا کنند.
