کدام خوانندگان با موسیقی به شاه خراسان ادای دین کردند؟
در میان خوانندگان سبک‌های مختلف برخی ارادت خود به ائمه اطهار علیهم السلام را با تولید و ساخت و خوانش آثاری موسیقایی نشان داده‌اند. در میان این هنرمندان تعدادی در مقاطع مختلف آثاری را برای امام هشتم شیعیان خوانده‌اند. شاید مطرح‌ترین اثر در این عرصه «آمدم ای شاه پناهم بده» و آلبوم «ولایت عشق» باشد.
به گزارش خبرنگار ایلنا، در سال‌ها و دهه‌های اخیر موسیقی یکی از بسترهای مناسب برای مدح و ثنای ائمه اطهار (علهیم السلام) بوده است. البته که این رویه را نمی‌توان مسیری خارج از قاعده دانست؛ چرا که اصلا، پیش از ظهور موسیقی و بهره‌گیری از سازها و ادوات، «مدح»، «ثنا» و «عزا» برای ائمه و بزرگان دین، یکی از آیین‌های مرسوم بوده است. حتی پیش از اسلام هم «مداحی»، «روضه‌خوانی» و «سوگ»، در قالب «آواز»، «نوا» و «ریتم» برقرار بوده است.
هر چه گذشته ماهیت آثار دینی و معنوی از بین نرفته؛ بلکه بر اساس شرایط موجود تغییر کرده و امروزی‌تر شده است. در سال‌های پس از انقلاب بود که برخی موزیسین‌ها و شعرا به عرصه تولید آثار موسیقایی عرفانی و دینی روی آوردند. این رویه به مرور جدی و جدی‌تر شد. اما محسوس‌ترین تغییر به زبان عامیانه در این روند، استفاده از سازها بوده است.
حسام‌الدین سراج، داود آزاد (هر دو خواننده و نوازنده) محسن نفر (نوازنده تار و آهنگساز که آلبوم شمس‌الضحی ساخته او، با صدای سراج یکی از آثار ماندگار است) و برخی دیگر نیز طی این مسیر، به تولید آثار دینی پرداخته‌اند. در ادامه با جدی‌تر شدن موسیقی پاپ از دهه هفتاد به بعد خوانندگان و آهنگسازان موسیقی را واسطه ارادت خود به ائمه اطهار (علیهم السلام) قرار دادند. محمد اصفهانی، علیرضا عصار، محسن چاوشی، چنگیر حبیبیان و علیرصا افتخاری، برخی از خوانندگانی هستند که در میان آثارشان قطعات مذهبی هم به چشم می‌خورد.
حال با فرا رسیدن روز شهادت امام رضا (علیه السلام) نگاهی به آثاری که برای هشتمین ستاره آسمان اسلام و شیعه ساخته و ارائه شده خالی از لطف نیست.
«ولایت عشق»
آلبومی ماندگار از محمد اصفهانی و بابک بیات برای امام هشتم (ع)
محمد اصفهانی خواننده موسیقی ایرانی است که او را با تصانیف متعددش به یاد می‌آوریم. این خواننده، پزشک است و در مهد آواز ایران یعنی شهر اصفهان زاده شده است. اصفهانی نزد محمدرضا شجریان و علی جهاندار (از شاگردان نسل اول محمدرضا شجریان) شاگردی کرده است.
وی در میان آثارش سبک‌های چون سنتی، پاپ و تلفیقی را تجربه کرده است. به عنوان مثال «نون و دلقک» یکی از آلبوم‌های پاپ اوست. او همچنین به بازخوانی آثار گذشته پرداخته و این قطعات در آلبوم «تنها ماندم» از این دسته است. «حسرت»، «برکت»، «بی واژه» و «شکوه» آلبوم‌هایی هستند که تا امروز با صدای محمد اصفهانی منتشر شده است.
اصفهانی در میان فعالیت‌هایش به خواندن تیتراژ چند اثر تلویزیونی پرداخته که «ولایت عشق» به کارگردانی مهدی فخیم‌زاده یکی از آن‌هاست. اصفهانی همچنین خوانندگی تیتراژ اصلی این سریال را به عهده داشته است.
موسیقی متن سریال «ولایت عشق» در نهایت در قالب یک آلبوم با همین عنوان منتشر شد. اما آنچه این اثر را منحصر بفرد کرده آهنگسازی بابک بیات بوده است. بابت بیات در دهه هفتاد و هشتاد شاگردان شاخصی را در عرصه خوانندگی موسیقی پاپ کلاسیک تربیت کرده بود و آهنگسازی برخی از آثار آن‌ها را نیز خود به عهده داشت.
در ادامه دو قطعه از آلبوم «ولایت عشق» ارائه می‌شود. قطعاتی که تعداد زیادی از مخاطبان، احتمالا با آن‌ها خاطره دارند.
«مرگ آفتاب»/ یادگاری از دوران طلایی تلویزیون
شعر قطعه «مرگ آفتاب» سروده اکبر آزاد(شاعر و ترانه‌سرای معاصر) است و بابک بیات ملودی آن را ساخته است.
متن شعر؛
وَ قَدرٌ بِالطوُسٌ یا اِله ها
مِن مُصیبَتٍ اَللَهتُ عَنَ الاَحشاءِ بِالصَّفَراتٍ
اِلَی الحَشرِ حَتّی یَبعَثُ اللهُ القائِمً
یٌفَرِجُ عَنَّ الغَمِّه وَ بِالکُرُباتٍ
عاشقِ عشق، به هوایِ تو شد
کشتهِ رضا، به رضایِ تو شد
حنجره‌ها، خون‌آلود است
قصه همین است؛ تا بوده است
زهری چالاک؛ در اقیانوس
ماه را کشتند، در یک کابوس
نیلوفر در خوابِ مرداب
شمع کشته شود، در مرگِ آفتاب
تیغِ هراسی بر رگِ عشق
رودِ مصیبت در رگِ عشق
برجِ کبوتر، خالی نیست
منظره جز، ویرانی نیست
خانه خراب است، شیون او
شب زده‌ها و فصل خسوف
مزرعه هاشان تشنه یِ رود
ظلم و ستم با ابرِ کبود…
بیداری، سنگین است…
خمِ عشق با یادش، شیرین است…
در مسلخ، میکوشم عریانی…
تیغش از خونِ دل، رنگین است
«مرگ آفتاب»؛ قطعه‌ای از آلبوم «ولایت عشق»
«ولایت عشق»
تیتراژ پایانی سریال مهدی فخیم‌زاده
تیتراژ پایانی سریال «ولایت» عشق را مردم و مخاطبان موسیقی بیش از دیگر موسیقی‌های این مجموعه تلویزیونی به یاد دارند. این اثر همچنین یکی از قطعات شاخص آلبوم سریال «ولایت عشق» است.
بخشی از متن شعر:
بشکن سبوی باده را؛ مستی تویی هستی تویی!
در این سرای نیستی؛ مستی تویی هستی تویی…
تو آفتاب هشتمین سر چهارده عدد؛
بیدار کن خواب مرا از وحشت این دیو و دد!
بنگر که از هفت آسمان جایی فرا سوی زمان؛
نوری هبوط می‌کند در غربت این لامکان!
تیتراژ پایانی سریال «فخیم‌زاده» ساخته بابک بیات با صدای محمد اصفهانی
«قطعه‌ای از بهشت» / «آمدم‌ای شاه پناهم بده»
یک اثر ماندگار و همیشگی
اولین اثری که شاید طی یک دهه گذشته بیش از دیگر آثار مورد توجه و اقبال مخاطبان قرار گرفته، قطعه مشهور «آمدم ای شاه» است که در اصل «قطعه‌ای از بهشت» نام دارد. اغلب مردم حتی نام خواننده این اثر را نمی‌دانند، اما با آن ارتباط معنوی برقرار می‌کنند.
خواننده این اثر با آهنگسازی آریا عظیم‌نژاد، زنده‌یاد محمدعلی کریم‌خانی است که در خردادماه سال ۱۴۰۱ چهره در نقاب خاک کشید.
او متولد ۱۳۲۹ و زاده روستای نرجه از توابع تاکستان قزوین بوده و از کودکی خواندن آواز در مراسم مذهبی را آغاز کرده. کریم‌خانی پس از آن که متوجه توانایی‌های خود می‌شود در سنین نوجوانی به تهران می‌آید و زندگی را در پایتخت ادامه می‌دهد. یکی از ویژگی‌های خاص محمدعلی کریم‌خانی در خوانندگی او بوده است. زنده‌یاد کریم‌خانی حتی در اواخر عمر نیز صدای پر قدرتی داشته.
او طی گفتگویی که با یکی از رسانه‌ها داشته، درباره ماجرای ساخته شدن قطعه «آمدم‌ای شاه پناهم بده» اینگونه گفته است: روزی آقای محمد اصفهانی با من تماس گرفت و به من گفت که در مجلس ترحیم یکی از اقوام آریا عظیمی‌نژاد از آهنگسازهای خوب کشورمان مصیبت خوانی کن. در پایان مراسم آریا به من پیشنهاد ساخت یک قطعه را داد و من هم قبول کردم.
آریا عظیمی‌نژاد (آهنگساز) نیز که «قطعه‌ای از بهشت» را یکی از آثار شاخص کارنامه خود می‌داند، درباره انتخاب شعر این اثر گفته است: در زمان انتخاب شعر، هر دو نفرمان نا امید شده بودیم و به شعر دلخواه نمی‌رسیدیم. احساس کردم که ایشان (زنده‌یاد کریم‌خانی) خیلی مغموم شدند و من هم همین حس را داشتم و انگار که به یک بن بست رسیده بودیم.
مرحوم کریم‌خانی درباره جزییات ساخت آهنگ و ادامه ماجرا اینگونه گفته است: «به قدری شعر و آهنگ را عوض کردیم که حنجره من بی‌حس شده بود. به آریا گفتم برو دو تا چای بیار تا بخوریم. دو رکعت نماز هم خواندیم و به یک باره همه چیز عوض شد و ورق برگشت و من شعر «آمده‌ام…» را پیدا کردم. اولش را اشتباه خواندم و گفتم «آمده‌ام» اما آقای عظیمی‌نژاد آن را پاک نکرد و گفت که باعث زیبایی کار می‌شود.
زنده‌یاد کریم‌خانی تاکید می‌کند؛ اگر عنایت «آقا» نبود، کار من به جایی نمی‌رسید و این‌ها همه از لطف ایشان است.»
«آمدم ای شاه پناهم بده» با صدای قدرتمند زنده‌یاد محمدعلی کریم‌خانی
متن شعر؛
آمده‌ام آمدم ای شاه پناهم بده، خط امانی ز گناهم بده
ای حرمت ملجأ در ماندگان، دور مران از در و راهم بده
ای گل بی‌خار گلستان عشق، قرب مکانی چو گیاهم بده
لایق وصل تو که من نیستم، اِذن به یک لحظه نگاهم بده
ای که حَریمت به مَثَل کهرباست، شوق وسبک‌خیزی کاهم بده
تا که ز عشق تو گدازم چو شمع، گرمی جان سوز به آهم بده
لشگرشیطان به کمین من است، بی‌کسم ای، شاه پناهم بده
از صف مژگان نگهی کن به من، با نظری، یار و سپاهم بده
در شب اول که به قبرم نهند، نور بدان شام سیاهم بده
ای که عطا بخش همه عالمی، جمله‌ی حاجات مرا هم بده
حسام‌الدین سراج
دو اثر خراسانی برای امام غریبان (ع)
حسام‌الدین سراج (نوانده سنتور، سه‌تار و خواننده موسیقی ایرانی) که او را با آثار عرفانی دهه‌های قبلش به یاد می‌آوریم نیز یکی از ارادتمندان امام هشتم (علیه السلام) است. او زاده مردادماه سال ۱۳۳۷ است و سرپرستی گروه «بیدل» را به عهده دارد؛ هرچند این گروه سال‌هاست که کم‌کار است.
سراج طی سال‌های فعالیتش با بزرگانی چون جلیل شهناز، حسن یوسف‌زمانی، فریدون شهبازیان، جلال ذوالفنون، همکاری داشته است. او تا از گذشته تا امروز آثار متعددی را در قالب آلبوم تولید کرده که «باغ ارغوان»، «وصل مستان»، «شمس الضحی»، «یاد یار»، «آفاق عشق»، «طریقت عشق»، «شرح فراق»، «آئینه‌رو»، «دل‌آرا»، «بی نشان»، «نگاه آسمانی» و «نرگس مست» برخی از آن‌هاست.
سراج طی سال‌های فعالیتش در کشورهایی چون آمریکا، فرانسه، انگستا، سوئیس؛ هلند، آلمان، یونان، اسپانیا، چین، ترکیه، کره، کانادا، تونس، قطر و روسیه کنسرت‌های متعددی برگزار کرده است. سال ۱۳۹۷ بود که این هنرمند به اتفاق گروه موسیقی «بامداد» در شهر مشهد مقدس سه شب کنسرت برگزار کرد.
حسام‌الدین سراج در سال‌های قبل با عزیز تنها نوازنده (دوتارنواز و مقام‌دان خطه خراسان) نیز همکاری‌هایی داشته و طی این تعامل آثاری را در وصف شاه خراسان امام رضا (علیه السلام) خوانده است. این آثار در قالب ارکستر تولید و ارائه شده‌اند.
با تاکید بر اینکه اساس آن‌ها موسیقی مقامی و دوتار خراسانی است. در ادامه این موسسه آفرینش‌های هنری آستان قدس رضوی بوده که آثاری با محوریت امام رضا (علیه السلام) را در قالب مجموعه نماهنگ‌هایی با عنوان «یار خراسانی» منتشر کرده است.
قطعه «یار خراسانی»/ آهنگساز عزیز تنها
یکی از این آثار «یار خراسانی» نام دارد و حسام‌الدین سراج خواننده آن است. آهنگسازی این اثر را عزیز تنها به عهده داشته و شعر آن سروده عبدالجبار کاکایی است.
گفتنی است این تصنیف بر اساس ملودی محلی خراسانی در مدح امام رضا (علیه السلام) ساخته شده است.
متن شعر
دیده بگشا دشت طوفانی ببین، پرده بگشا راز پنهانی ببین
من پریشانم پریشانی ببین، ما زایر یار خراسانی شدیم
در کویر تشنه بارانی شدیم، ساکن این خاک روحانی شدیم
کنار تو که خود آرام جانی، رها شد جانم از بی‌هم زبانی
ما زایر یار خراسانی شدیم، در کویر تشنه بارانی شدیم
ساکن این خاک روحانی شدیم، کلید بارگاهت دست کس نیست
کسی جز تو مرا فریادرس نیست، ما زایر یار خراسانی شدیم
در کویر تشنه بارانی شدیم، ساکن این خاک روحانی شدیم
«یار خراسانی» که در این اثر منظور امام رضا (ع) است/ با صدای حسام‌الدین سراج و هم‌خوانی
«ماه شب افروز»/ یک اثر دیگر از حسام‌الدین سراج
«ماه شب افروز» یکی دیگر از آثار حسام‌الدین سراج برای امام رضا (علیه السلام) است که در سال ۱۳۹۵ ساخته شده است. آهنگسازی این اثر نیز با الهام از موسیقی خراسان به عهده عزیز تنها بوده است. شعر آن را سعید بیابانکی سروده و اثر در قالب ارکستر تنظیم و اجرا شده است.
متن شعر؛
سلام‌ای یار من، ای یاور من
سلام ای تار و پود باور من
نسیمی خواهم از عطر نگاهت
مگر بینا شود چشم‌تر من
ماه شب من ماه شب افروز
دلم آواره‌ی کویت شب و روز
چنان رودی که جا ماند دریا‌ی جان
به دنبال تو می‌گردم سر و پای جان
منم مجنون صحرا گرد عاشق
که می‌جویم تو را صحرا به صحرا
ماه شب من ماه شب افروز
دلم آواره‌ی کویت شب و روز
غمی در تار و پود من نشسته
نظر کن شیشه‌ی جانم شکسته
به پابوس جمالت پر گرفتند
کبوترهای اشکم دسته دسته یار
ماه شب من ماه شب افروز
«ماه شب افروز» یک اثر فولکوریک دیگر برای امام هشتم (ع) با صدای حسام‌الدین سراج
«کلاغ رو سیاه»
ماندگارترین اثر محسن چاوشی برای ائمه (ع)
محسن چاوشی در عرصه پاپ مشغول تولید و ارائه آثار مختلف در قالب تک‌آهنگ، تیتراژ و آلبوم است بی‌آنکه تا به امروز کنسرتی برگزار کرده باشد. او که کار خود را در ابتدا با فعالیت‌های زیر زمینی آغاز کرد در این سال‌ها همواره برای ائمه اطهار (علیهم السلام) خوانده است.
آثار مختلفی را می‌توان نام برد که این خواننده برای امامان و معصومین خوانده است. آخرین اثر او با این مضمون محرم گذشته منتشر شد و به ابوالفضل‌العباس (علیه السلام) تقدیم شده بود. اما در میان آثار مذهبی چاوشی قطعه‌ای وجود دارد که از بقیه شاخص‌تر است. این اثر «کلاغ رو سیاه» نام دارد.
شعر این اثر را امیر ارجینی سروده است، ترانه‌سرایی که روزگاری همکاری‌های جدی و متعددی با چاوشی داشت. باید گفت این قطعه در زمانی تولید و ارائه شد که محسن چاوشی به صورت زیر زمینی فعالیت می‌کرد. اما با این حال همواره یکی از پر مخاطب‌ترین قطعاتتش بوده است. این اثر در اصل «امام رضا علیه السلام» نام داشت و پس از انتشار به عنوان «کلاغ روسیاه» مطرح شد.
متن شعر؛
تو دل یه مزرعه یه کلاغی رو سیاه
هوایی شده بره پابوس امام رضا
اما هی فک می‌کنه اونجا جای کفتراس
آخه من کجا برم یه کلاغ که روسیاس
من که توی سیاهیا از همه روسیاترم
میون اون کبوترا با چه رویی بپرم
تو همین فکرا بودش کلاغه عاشقمون
یه دلش می‌گفت برو یه دلش می‌گفت بمون
که یهو صدایی گفت تو نترس و راهی شو
به سیاهی فک نکن تو یه زائری برو
من که توی سیاهیا از همه روسیاترم
میون اون کبوترا با چه رویی بپرم
«کلاغ روسیاه» با صدای محسن چاوشی/ یک اثر مذهبی برای امام رضا (ع)
