در نشست تخصصی هفته پژوهش بررسی شد
مفاهیم اصلی در حفاظت از میراث معماری معاصر ایران/ اهمیت و نقش موزه‌های سبز در مواجهه با تغییرات اقلیمی/ طبقه‌بندی و دستورالعمل‌های مرمتی آرایه‌های گچی ایران
نشست مشترک پژوهشکده‌های ابنیه و بافتهای تاریخی-فرهنگی و حفاظت و مرمت آثار تاریخی-فرهنگی همزمان با هفته پژوهش در همکاری با معاونت میراث‌فرهنگی برگزار و طی آن موضوعات«اهمیت و نقش موزه‌های سبز در مواجهه با تغییرات اقلیمی»،« طبقه‌بندی و دستورالعمل‌های مرمتی آرایه‌های گچی ایران» و«مفاهیم اصلی در حفاظت از میراث معماری معاصر ایران» توسط متخصصین این حوزه‌ها مورد بحث و بررسی قرار گرفت.
به گزارش ایلنا به نقل از روابط‌عمومی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری، بابک افشار (عضو هیأت علمی پژوهشکده ابنیه و بافتهای تاریخی-فرهنگی) در نشست تخصصی هفته پژوهش، موضوع «مفاهیم اصلی در حفاظت از میراث معماری معاصر» را مطرح کرد و گفت: مفاهیم نقش مهمی در شکل‌دهی و هدایت اعمال انسانی ایفا می‌کنند. هرچند که اعمال هرگز به‌وسیله مفاهیم «تعیین» نمی‌شوند، می‌توان گفت که مفاهیم با ایجاد افق‌های انتظار، به مجموعه اعمال قابل‌تصور و در نتیجه «محتمل» شکل می‌دهند و نقش بنیادینی در تبدیل عاملیت‌های انسانی منفرد به گروه‌ها، سازمان‌‌ها، جوامع و حتی سنت‌ها ایفا می‌کنند. در زمینه حفاظت از میراث‌فرهنگی به‌طور عام و حفاظت از میراث معماری معاصر به‌‌عنوان یک گونه خاص از میراث‌فرهنگی نیز مفاهیم همین تأثیرات اساسی را اِعمال می‌کنند و از همین رو، در این‌جا هم موضوعاتی پراهمیت و شایسته توجه هستند.
او افزود: در بحث حاضر، از همین چشم‌انداز، بررسی مفاهیم ناظر بر حفاظت از میراث معماری معاصر را مد نظر قرار داده‌ایم. انجام این کار هنگامی که در قالب یک پژوهش علمی مد نظر باشد، پیش از هر چیز نیازمند مواجهه با این پرسش اساسی است که چنین مفاهیمی را چطور می‌توان شناخت. یکی از راه‌های حصول این شناخت تأمل در بنیادی‌ترین مفاهیم موضوع بحث، در این‌جا خود مفهوم «میراث»، و پیش‌برد بحث از طریق استدلال منطقی و بسط هر مفهوم تازه از دل مفاهیم پیشین است تا در نهایت شبکه‌ای از مفاهیمِ غنی‌شده در پیوند با یکدیگر به‌منزله یک چارچوب مفهومیِ روشنگر برای نگاه کردن به مسئله حاصل شود. راه دیگر، جستجوی معنای مفاهیم در چگونگی کاربست آنها ست؛ یعنی شناسایی مفاهیم از طریق بررسی چگونگی استفاده‌شان توسط کنشگران این حوزه که برای مثال، می‌تواند با رجوع به عام‌ترین و گویاترین مستندات نشانگرِ این چگونگی، یعنی اسناد حفاظتیِ بین‌المللی ناظر بر میراث معماری معاصر حاصل شود. در بحث امروز تلاش میکنیم تا هر دوی این شیوه‌ها را، به‌طور مقدماتی، طی دو گام پی‌در‌پی برای پرداخت به موضوع مد نظر قرار دهیم.
افشار تصریح‌کرد: در گام نخست، از تأمل در مفهوم «میراث» و واسازی آن از طریق استعاره «ماتَرَک» آغاز میکنیم و می‌کوشیم تا بر این بنیاد فهمی از امکان «معاصر بودنِ میراث» ذیل «تجربه مدرنیته» ارائه کنیم که بر «فشردگی زمان» و انگاره «پیشرفت» متکی است و زایش مداوم «آینده‌های تازه» و در نتیجه زایش مداوم «گذشته‌های تازه» را در پی دارد. گذشته‌های تازه‌ای که در عین سپری شدن، هنوز با آنها احساس «هم‌عصری» میکنیم. سپس نحوه کاربست مفاهیمی نظیر «معماری معاصر» را در ایران امروز از دو چشم‌انداز متفاوت، یکی ناظر به طراحی و برنامه‌ریزی (معماری معاصر ایران به‌منزله «مآثر و آثار») و دیگر ناظر به تاریخ‌نگاری و حفاظت (معماری معاصر ایران به‌منزله «میراث») مطرح می‌سازیم و با اشاره به مفهوم «دوران‌های معاصر»، بر قراردادی بودنِ مفهوم «دوران معاصر» در جامعه خودمان در نسبت با رویداد تاریخی انقلاب مشروطه درنگ میکنیم. در همین امتداد مفهوم «هویت ملی» به‌منزله «آرزو و حسرت» را در مقابل هویت به‌معنای «هستی‌شناسی خودمان» مد نظر قرار می‌دهیم و به نقش و اهمیت «گذشته نزدیک» و «هویت از پایین» در شکل‌گیری‌های هویتی جامعه‌مان اشاره میکنیم که همگی مفاهیمی بنیادین در پرداخت به میراث معماری معاصر ایران هستند.
عضو هیأت علمی پژوهشکده ابنیه و بافتهای تاریخی-فرهنگی تصریح‌کرد: در گام دوم، با روشی متفاوت، مجموعه‌ای از اسناد بین‌المللی ناظر بر حفاظت از میراث معماری معاصر مربوط به نهادهایی نظیر ایکوموس، دوکومومو و تیکی متعلق به بازه زمانی 1990 تا 2022م را معرفی و بررسی میکنیم. نحوه انجام کار در این بخش، تحلیل محتوای کیفی متن این اسناد از طریق کدگذاری باز آنها مطابق روال مرسوم در نظریه زمینه‌ای در مرحله اول، و سپس ارزیابی دقیق، پالایش و ساخت‌دهی به کدهای حاصله با هدف دستیابی به یک چارچوب کدگذاری داده‌محور در خصوص این اسناد است که در نهایت، به استخراج و معرفی 3۳7 مفهوم طبقه‌بندی‌شده از دل این اسناد، ذیل 12مضمون اساسی مشتمل بر «عاملیت‌های عمومی»، «عاملیت‌های میراثی»، «سنخ‌ها»، «شواهد مادی»، «شواهد غیرمادی»، «بازه‌های زمانی»، «سطوح جغرافیایی»، «ارزش‌ها»، «ایده‌ها»، «دانش‌ها و روش‌ها»، «اقدامات» و «تعریف‌گرها» و شفاف‌سازی شبکه‌ی روابط متقابل میان این مفاهیم و مضامین منجر شده است.
اهمیت و نقش موزه‌های سبز در مواجهه با تغییرات اقلیمی
منیژه هادیان دهکردی (رییس پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار تاریخی-فرهنگی)، در تشریح اهمیت و نقش موزه‌های سبز در مواجهه با تغییرات اقلیمی تصریح‌کرد: امروزه، جهان با یک بحران زیست محیطی مواجه است که تمام مناطق جهان و تمام سطوح جامعه را تحت تأثیر قرار داده است به این معنا که انتشار گازهای گلخانه‌ای منجر به افزایش بالقوه فاجعه‌بار دمای آب و هوای جهانی و تغییرات اقلیمی شده است.
او افزود: مصرف بی‌رویه منابع انرژی و مداخلات محیط زیستی و تغییرات اقلیمی ناشی از انتشار گازهای گلخانه‌ای نگرانی‌هایی برای جامعه جهانی به همراه داشت که جنبش‌های پایداری، سبز، بیانیه‌ها و کنفرانس‌های متعدد بین‌المللی و مهمترین آنها توافقنامه پاریس در سال 2015 حاصل این نگرانی‌ها است.
عضو هیأت علمی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری تصریح‌کرد: طبق توافقنامه منعقده بین 195 کشور در پاریس در سال 2015 با کاهش مصرف انرژی و سوخت‌های فسیلی، افزایش دمای جهانی می‌بایست تا سال 2030 زیر 2 درجه سانتی‌گراد نگهداشته شود. همچنین در این توافقنامه به نقش مهم موزه‌ها در «تقویت اجرای آموزش و پرورش، آگاهی‌های عمومی، مشارکت عمومی و دسترسی عمومی به اطلاعات» در توسعه پایدار اذعان شده است.
او خاطرنشان‌کرد: از سوی دیگر نوع فعالیت‌های موزه‌ها برای حفظ و نگهداری آثار و همچنین رسالت آموزش و انتقال فرهنگ در جامعه ایجاب می‌کند که موزه‌ها چند برابر مراکز دیگر هزینه داشته باشند و انرژی مصرف کنند لذا آگاهی از تأثیرات زیست محیطی منجر به تغییر شیوه در فعالیت نهادهای میراث فرهنگی، از جمله موزه‌ها نیز شد. با این ترتیب طی دو دهۀ گذشته با ورود بحث پایداری در حوزه موزه، مفهوم جدیدی با عنوان «موزه سبز» در جهان ظهور کرد.
هادیان دهکردی افزود: سبز بودن برای یک موزه فقط در مورد ساختمان‌های هوشمند، انتخاب محصولات پایدار یا شیوه‌های آگاه از محیط زیست نیست، بلکه در مورد تعهد به آینده در سطح مدیران و کارکنان موزه و انتقال آن به مخاطبان داخلی و خارجی و انتخاب شیوه ما برای زندگی است.
او تصریح‌کرد: ایجاد سیستم‌های رتبه‌بندی موزه‌های سبز یکی از راهبردهای جهانی برای برقراری مقررات و سیستم نظارتی تضمین کیفیت و تعهد موزه‌ها نسبت به حفظ گذشته، سبز بودن در زمان حال و پایداری برای آینده است، موضوعی که در ادامه پژوهش‌های صورت گرفته در قالب پروژه «موزه سبز» توسط پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار تاریخی-فرهنگی در دست تحقیق است.
طبقه‌بندی و دستورالعمل‌های مرمتی آرایه‌های گچی ایران
یاسر حمزوی (عضو هیأت علمی و دانشیار پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری) نیز در این نشست به بیان مواردی در خصوص نتیجه مطالعه منابع مکتوب مبنی بر تاریخچه استفاده از ملاط گچی در بناهای باستانی و تاریخی و همچنین قدیمی‌ترین بناهای دارای آرایه گچی پرداخت.
او در ادامه، نتیجه طبقه‌بندی فنی آرایه‌های گچی تاریخی را در قالب نمودارها و تصاویری ارائه داد و در بخش پایانی، با تکیه بر 11 پارامتر تأثیرگذار و همچنین دانش پیش از مداخله و حین مداخله، دستورالعمل‌های مرمتی در قالب نمودارهایی ارائه شد.همچنین پیشنهاد ثبت جهانی آرایه‌های گچی ایران برای نخستین‌بار در این جلسه به صورت رسمی اعلام شد.
