ترجمه در ایران یک فعالیت تخصصی درجه یک نیست

به گزارش ایلنا، چهل‌وسومین جلسه شورای پژوهشی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ۱۳ آذرماه ۱۴۰۲ با حضور اعضای شورا تشکیل شد. در این جلسه علاوه بر تنفیذ و تصویب برنامه‌های پژوهشی انفرادی (نوع الف و ب) پیشنهادی اعضای هیأت علمی پژوهشکده‌های مختلف پژوهشگاه و برخی دیگر از طرح‌های ترجمه‌ای و تألیفی پیشنهادی مرتبط با طرح کلان ملی «استعمارشناسی در ایران»؛ برنامه‌های در نظرگرفته شده برای هفته پژوهش در سال جاری توسط یحیی فوزی، معاون پژوهشی و تحصیلات تکمیلی پژوهشگاه تشریح شد. در بخش دیگری از این جلسه سیدمصطفی شهرآئینی، رئیس پژوهشکده فلسفه، دربارۀ نقش ترجمه در تمدن اسلامی صحبت کرد.

تشریح برنامه‌های پژوهشگاه در هفته پژوهش

یحیی فوزی، معاون پژوهشی و تحصیلات تکمیلی با اشاره به برنامه‌ریزی‌های صورت‌گرفته برای برگزاری هفته پژوهش سال جاری در پژوهشگاه از تاریخ ۱۵ تا ۲۲ آذرماه، گفت: با توجه به تصویب شعار هفته پژوهش پژوهشگاه باعنوان «علوم انسانی و تمدن‌سازی» گفت: غایت و هدف اصلی علوم انسانی فراهم‌آوردن زندگی بهتر برای مردم و رساندن آن‌ها به خیر دنیوی و اخروی است که به معنایی می‌توان گفت، همان تمدّنی است که تحقق این هدف را برآورده می‌سازد. معاون پژوهشی و تحصیلات تکمیلی پژوهشگاه با اشاره به برنامه‌ها و بخش‌های مختلف درنظر گرفته شده برای هفته پژوهش شامل: رونمایی از کتاب‌های منتشر شده استاد برجسته فرهنگ و فلسفه کشور دکتر رضا داوری اردکانی و برخی از آثار منتشر شده در زمینه کرسی‌های نظریه‌پردازی؛ رونمایی از وبگاه کتابخانه مینوی؛ ارائه گزارش از آثار مختلف پژوهشی به‌ویژه طرح ملی استعمارشناسی و… را از جمله برنامه‌های متنوعی برشمرد که در این هفته علاوه‌بر ارائه سخنرانی‌ها و نشست‌های مختلف پیشنهادی از سوی پژوهشکده‌ها و مراکز پژوهشی پژوهشگاه برگزار می‌شود. دکتر فوزی تأکید کرد: برنامه اصلی هفته پژوهش روز دوشنبه ۲۰ آذرماه برگزار خواهد شد و تجلیل از پژوهشگران در قالب پژوهشگران ممتاز؛ پژوهشگران پیشتاز؛ پژوهشگران برتر؛ پژوهشگران شایسته تقدیر؛ پژوهشگران فعال در عرصه پژوهش؛ پژوهشگران برگزیده دانشجویی و… انجام خواهد شد.

نقش ترجمه در تمدن اسلامی

سپس سیدمصطفی شهرآئینی، رئیس پژوهشکده فلسفه، با اشاره به اینکه نخستین فضایی که ترجمه در آن مطرح شد، متون مقدس بوده است، گفت: اگر بپذیریم دین یکی از کانون‌های اصلی شکل‌گیری یک فرهنگ است، وقتی اقوام و فرهنگ‌های مختلف با هم مواجه شده‌اند، اولین نیاز ترجمه متون مقدس‌شان برای آشنا ساختن سایر فرهنگ‌ها با یکدیگر بوده است.

وی سپس به مقایسه ترجمه متن مقدس مسیحیان و مسلمانان و نقش ترجمه در آن‌ها پرداخت و ادامه داد: متن مقدس در اروپا ابتدا به زبان عبری، بعد یونانی و بعد آرامی بوده و سپس به لاتینی ترجمه می‌شود. زبان لاتینی زبان علمی در قرون وسطی بوده که در دسترس مردم عادی نبود و مردم آن را متوجه نمی‌شدند. از این‌رو متن به‌واسطه خوانش کلیسای کاتولیک و کشیشان به مردم منتقل می‌شد. اولین ترجمه‌ها از متن مقدس در اروپا با لوتر به آلمانی در قرن ۱۶ و ۱۷ صورت می‌گیرد.

شهرآئینی با اشاره به در دستور کار قرار گرفتن ترجمه قرآن به زبان فارسی پس از ورود اسلام به ایران گفت: ترجمه قرآن به زبان فارسی از همان سده‌های آغازین صورت گرفته و ترجمه‌های درخشانی همچون ترجمه میبدی و ابوبکر عتیق نیشابوری به فارسی در اختیار مردم قرار می‌گیرد. بر این اساس برخلاف جامعه مسیحی که به متن مقدس به‌صورت مستقیم دسترسی و ارتباطی نداشتند، در ایران ترجمه‌های متعددی در قالب‌های مختلف در دسترس مردم بوده است. رشیدالدین فضل‌ا… همدانی به کسانی که در سراسر جهان اسلام در زمینه آثارش تألیفاتی داشته‌اند، جوایزی اهداء می‌کند و این حرکت علاوه بر آنکه نشانگر حرکت پایاپای ترجمه از عربی به فارسی و از فارسی به عربی بوده، به‌نوعی منجر به رسمیت بخشیدن به زبان فارسی نیز شده است.

رئیس پژوهشکده فلسفه‌، عدم ارتباط میان مسیحیان با متن کتاب مقدس و وقایع روی داده در طول قرون وسطی در اروپا به‌واسطه سیطره کلیسا را یکی از دلایل نگرش‌های منفی به دین در غرب و شکل‌گیری علوم انسانی سکولار برشمرد و گفت: در غرب علوم الهی با محوریت آخرت شکل گرفتند و در مقابل علوم انسانی که غرب جدید را شکل دادند، سکولار هستند. در ایران به‌دلیل‌عدم فاصله و میانجی در ارتباط میان متن مقدس یعنی قرآن با مردم، چنین وضعیتی شکل نگرفت و به‌همین دلیل اگر امروز در پی نهادینه ساختن علوم انسانی اسلامی در کشور و ایجاد تمدن نوین اسلامی_ایرانی هستیم، یکی از راهکارهای نائل‌شدن به آن بازگشت به ترجمه متون کلاسیک عربی به زبان فارسی امروز است تا از این رهگذر بتوانیم پل و معبری برای تحقق این هدف بیابیم. امروزه در غرب شاهد ترجمه‌های مختلفی از آثار توماس آکوئینی هستیم که برای عموم مردم قابل فهم و در دسترس باشد، اما چنین ترجمه‌هایی از آثار و متون ابن‌سینا، فارابی و… در اختیار نداریم. «تمدن» نیاز به مواد اولیه‌ای دارد که از یک طرف از راه ترجمه متون نگاشته شده در سنت ما و از طرف دیگر از راه نگاه نقادانه به متون غربی فراهم می‌آید.

انتقاد از ارزش کافی قائل نشدن به کار ترجمه

شهرآئینی با انتقاد از تخصصی و کار درجه اول ندانستن ترجمه در کشور، از بها و ارزش کافی قائل‌نشدن برای ترجمه انتقاد کرد و تأکید کرد: در غرب ترجمه یک فعالیت تخصصی درجه یک محسوب می‌شود اما در ایران چنین نیست و ضرورت دارد نگاه به ترجمه در کشور تغییر کند و در دانشگاه‌ها و مراکز علمی به‌ویژه در پژوهشگاه به تربیت متخصصانی زبده همت گمارد.

سپس اعضای شورای پژوهشی به طرح دیدگاه‌ها و نظر خود درباره مباحث مطرح شده در زمینه ترجمه پرداختند. وضعیت و کیفیت آثار ترجمه شده در کشور؛ لزوم ترجمه آثار اصیل دانشمندان ایرانی در قرون گذشته به زبان فارسی امروز به‌منظور آشنایی جوانان و نوجوانان با اندیشه‌ها و افکار آنان؛ دیرپایی سنت ترجمه در ایران از عصر هخامنشی و ترجمه‌های صورت‌گرفته از اوستا؛ اهمیت توجه به تفاوت در سطح و سبک نگارش مترجمان برای انتقال مفاهیم؛ ضرورت نگرش خلاقانه در تألیف متون و… از مهم‌ترین محورهای مورد بحث و تبادل نظر اعضای شورا در این بخش بود.