مقایسه روند مهاجرت در ایران و سایر کشورها

به گزارش ایلنا، در بخشی از ششمین نشست دوازدهمین کنفرانس الگوی اسلامی، محققان علاوه بر دلایل مهاجرت نخبگان علم و فناوری یادآور شدند، در لبه علم و فناوری حرکت نکردن در دنیای امروز هم عرض نابودی است. 

ماندگاری و جذب نخبگان علم و فناوری؛ چالش‌ها، بایسته‌ها و الزامات

حسین سالار آملی (رییس اندیشکده چرخه نو آوری و عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی امیرکبیر) با ارایه مقاله ارسالی، سخنران نخست نشست مسئولیت نخبگان بود که به بیان وضعیت مهاجرت در ایران و جهان پرداخت و گفت: بر اساس گزارشات رسمی سازمان ملل متحد، برآورد شده است که حدود ۲۸۱ میلیون نفر به عنوان مهاجر در دنیا زندگی می‌کنند که ۳.۶ در صد جمعیت دنیا را تشکیل می‌دهند. 

سالارآملی با بیان اینکه این افراد عمدتا برای مقاصد اقتصادی از جمله یافتن کار مهاجرت می‌کنند، اظهار کرد: میزان ارز ارسالی به کشور مادری، هر سال حدود ۷۰۰ میلیارد دلار براورد شده است. 

سالارآملی جمعیت مهاجران جمهوری اسلامی ایران را در کمترین حالت یعنی حدود ۸ درصد و در حالت حداکثری حدود ۱۰ درصد جمعیت کشور دانست و یادآور شد: این میزان از متوسط جهانی بالاتر است، اما نگرانی اصلی در این است که در دنیا اکثر مهاجران افراد معمولی و کارگر و از کشور ما بیشترین نفرات، افراد برجسته علمی، ورزشی و اقتصادی هستند. 

رییس اندیشکده چرخه نوآوری الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت ادامه داد: موضوع مطرح دیگر ارسال ارز توسط مهاجران دنیا به کشور مادری است، اما مهاجران ایرانی برعکس است و عمدتا ارز از کشور خارج می‌کنند. 

وی خاطر نشان کرد: امروزه کریدورهای مهاجرتی در دنیا شکل گرفته است که مهمترین آن کریدور مهاجرتی مکزیک به آمریکا با ۱۰ میلیون نفر، سوریه به ترکیه با حدود ۴ میلیون نفر، هند به امارات با ۳.۵ میلیون نفر را می‌توان نام برد. در این خصوص جمهوری اسلامی ایران هم از یک کریدور مهاجرپذیری از افغانستان با حدود ۴ میلیون مهاجر دارد. 

سالارآملی اضافه کرد: از سوی دیگر بر اساس گزارش مهاجرت جهانی منتشر شده در سازمان ملل متحد، حدود ۷۰ در صد مهاجرت‌ها در دنیا مقطعی و مدت‌دار است و مهاجران پس از یک دوره تحصیل یا اشتغال، به کشور مادری خود بر می‌گردند. حال یا با توشه مالی و یا با توشه‌های تخصصی! 

وی یکی از مهمترین بسترهای مهاجرت از ایران را نوسانات و تکان‌های شدید در تحولات اجتماعی، اقتصادی و سیاسی عنوان کرد و گفت: کمتر کشوری وجود دارد که شاهد این تحولات پی در پی و گسترده در طول دو نسل اخیر باشد. 

پیشران‌های پیشرفت علم و دانش 

محمدرضا محمدی‌زاده (استاد فیزیک دانشگاه تهران، عضو اندیشکده علم الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت) از دیگر مقاله دهندگان این نشست با بیان اینکه بشر با سه انقلاب اساسی «کشاورزی»، «صنعتی» و «اقتصاد دانش بنیان» روبرو بوده است، افزود: هم اکنون بیش از دو دهه است که سومین انقلاب، یعنی عصر اقتصاد دانش‌بنیان آغاز شده است؛ عصری که در آن کاربرد دانش، مهمترین عامل تولید است و بیش از هر عامل دیگری پیشبرنده صنایع و پایه گذار پیشرفت‌های اقتصادی است. 

وی عامل اصلی تولید در اقتصاد را دانش‌محور، دانش و نوآوری عنوان کرد و ادامه داد: تولید دانش فرآیندی بسیار پرهزینه است. در واقع، برای تولید دانش با محدودیت‌های بسیاری روبرو هستیم. این محدودیت‌ها شامل محدودیت‌های مالی و انسانی است. حال سوال مهمی که در اینجا به وجود می‌آید، آن است که با فرض انتخاب دانش در حوزه‌ای خاص، چگونه می‌توان آن را رشد و توسعه داد و پیشرانها چه مواردی هستند؟ 

محمدی زاده اظهار کرد: با ظهور قدرت‌های بین‌المللی، با علم جدیدی همچون چین که تقریبا در همه زمینه‌های علمی فعال هستند، شناخت پیشران‌های اصلی و واقعی، قدم اول جهاد علمی است. اگر در الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، شهامت انتخاب پیشران‌ها و تمرکز بر آن‌ها را نداشته باشیم، در زمینه‌های متنوعی فعالیت انجام خواهد شد بی‌آنکه در هیچ کدام در دنیا پیشگام باشیم. 

به اعتقاد وی در لبه علم و فناوری حرکت نکردن در دنیای امروز هم عرض نابودی است. 

آینده علوم انسانی اسلامی در ایران

سیدمحمدتقی موحد ابطحی (استادیار پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و عضو اندیشکده معنویت مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت) نیز در این نشست با اشاره به اجرای مطالعاتی در زمینه آینده علوم انسانی در کشور، گفت: اگر نخستین همایش جهانی در باب تعلیم و تربیت اسلامی در سال ۱۹۷۷ در شهر مکه را آغاز جنبش اسلامی‌سازی علوم در جهان اسلام و پیروزی انقلاب اسلامی را نقطه عطف جریان علوم انسانی اسلامی در ایران بدانیم، می‌توان با بررسی روند کمی و کیفی اقدامات انجام شده در این چهار دهه، آینده علوم انسانی اسلامی در جهان اسلام و به خصوص در ایران را تا حدودی پیش بینی کرد. 

وی یکی از شاخص‌های رشد علوم انسانی را افزایش تعداد شخصیت‌های علمی و تأثیرگذار در جامعه اسلامی دانست که در زمینه اسلامی‌سازی علوم فعالیت می‌کنند و ادامه داد: غیر از «سید محمد نقیب العطاس» و «اسماعیل راجی فاروقی» که پیشگامان این حوزه بودند، می‌توان از شخصیت‌هایی همچون، عبدالحمید ابوسلیمان (شاگرد فاروقی و اولین رئیس دانشگاه بین المللی اسلامی مالزی)، طه جابر علوانی (رئیس پیشین مرکز جهانی اندیشه اسلامی و پیرو جریان فکری فاورقی)، محمد کمال حسن (رئیس پیشین دانشگاه بین المللی اسلامی مالزی)، ضیاءالدین سردار (رهبر جریان اجمالیون)، وان محمد نور، لویی صافی، ابراهیم رجب، مونا ابوالفضل، شیخ ادریس، سید علی اشرف نام برد. 

موحد ابطحی یادآور شد: در ایران نیز با مروری بر تاریخ تاسیس مراکز آموزشی و پژوهشی حوزوی و دانشگاهی که به صورت مستقیم یا غیر مستقیم در زمینه علوم انسانی اسلامی فعالیت می‌کنند، می‌توان گفت کمیت این نوع مراکز رو به افزایش است که از آن جمله می‌توان به شورای عالی انقلاب فرهنگی، فرهنگستان علوم اسلامی، دفتر همکاری حوزه و دانشگاه که پس از مراحلی به پژوهشگاه حوزه و دانشگاه تبدیل شد و دانشگاه امام صادق (ع) اشاره کرد. 

استادیار پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی اضافه کرد: همچنین تعداد شخصیت‌های علمی حوزوی و دانشگاهی و مسئولان ارشد نظام که در عرصه علوم انسانی اسلامی تأثیر گذار هستند، در حال افزایش است. 

در آغاز باید از مقام معظم رهبری یاد کرد که در سال‌های اخیر بیشترین همت را برای پیشبرد ایده علوم انسانی اسلامی داشته‌اند و در ادامه از اساتید حوزوی می‌توان به آیت الله مصباح یزدی، آیت الله جوادی آملی، آیت الله اعرافی، آیت الله رشاد اشاره کرد. 

به گفته وی خلاهای معرفتی و نهادی در زمینه تحقق ایده علوم انسانی اسلامی، با گذشت زمان شناسایی شده و جبران شده است. 

اثر مدیریت تعارض منافع بر پیشرفت مراکز علمی و فناوری 

جواد تقی‌زاده فیروزجایی (عضو هیات علمی پژوهشکده فیزیک، پژوهشگاه دانش‌های بنیادی) گفت: مساله مدیریت تعارض منافع در نهادهای علمی و فناورانه از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است؛ زیرا پیشرفت علمی و صنعتی کشور روی آن استوار است و بدنه اصلی نخبگان کشور در آن قرار دارند. 

وی افزود: در سال‌های گذشته اخبار زیادی از مفاسد اقتصادی در ارگان‌های کشور مطرح شده است، اخبار از حقوق نجومی، املاک نجومی، فساد در پیش‌خرید خودرو، فسادهای امضاهای طلایی، فساد فروش نفت و غیره، این فسادها نه‌تنها آثار سوء اقتصادی دارند، بلکه آثار اجتماعی و سیاسی آن نیز کم نیست. به‌طوری‌که ریشه بخشی از تجمعات و اغتشاشات پاییز ۱۴۰۱ را می‌توان این فسادها تلقی کرد که با چاشنی سیاه‌نمایی و بزرگ‌نمایی رسانه‌های بیگانه همراه بوده است. 

این عضو هیات علمی پژوهشگاه دانش‌های بنیادی خاطر نشان کرد: مسئله سوء مدیریت تعارض منافع سبب می‌شود که یک ارگان بازدهی اقتصادی، کارایی و یا کارکردی که برای آن تعریف شده را نداشته باشد و از اعتماد عمومی به آن ارگان کاسته می‌شود. این مسئله مشخصاً در بند ۴۸ بخش تدابیر سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت است که می‌گوید «ارتقای نظارت رسمی، مردمی و رسانه‌ای بر ارکان و اجزای نظام و پیشگیری از تداخل منافع شخصیت حقیقی و حقوقی مسئولان و کارکنان حکومت و برخورد بدون تبعیض با مفسدان به‌ویژه در سطوح مدیریتی» آمده است. 

بحران‌های اجتماعی در ایران

امین نواختی‌مقدم (عضو هیات علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه محقق اردبیلی) در نشست مسئولیت نخبگان در تحقق ظرفیت‌های علم و فناوری الگو با تاکید بر اینکه دانش وآموزش، رکن اصلی توسعه و توسعه‌نیافتگی جوامع به‌دلیل عدم سرمایه‌گذاری آموزشی است، افزود: نظام آموزش و پرورش به عنوان نهاد فرهنگی- اجتماعی، نقش اساسی و سرنوشت‌ساز در تربیت نیروی انسانی و تولید سرمایه اجتماعی و فرهنگی در فرایند رشد و تعالی کشور ایفا می‌کند، به‌گونه‌ای که اینده کشور را می‌توان در سیمای نظام آموزش و پرورش آن مشاهده کرد. توسعه فرهنگی با توسعه آموزش و پروش ارتباط همه جانبه دارد. 

وی اظهار کرد: . در هر نظام تربیتی، پویایی در این‌است که بتواند اصول، روش‌ها و کارکرد‌های خودش را از حالت ایستا خارج کند و بتواند خواسته‌هایش را متناسب با دگرگونی‌های محیطی، شاداب و زنده نگه دارد. 

نواختی مقدم خاطر نشان کرد: در این راستا باید ملاک‌ها و معیارهای دینی در کودکان و نوجوانان نهادینه شود و به رفتارهای آنان جهت بدهد. اما به‌سبب مشکلات نهادی در این‌سیستم نه تنها نتوانسته کارکرد خود را ایفا کند از تاثیرگذاری بر سایر نهادها هم ناتوان مانده است. 

گفتنی است دوازدهمین کنفرانس الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت در روزهای ۳ و ۴ خرداد سال ۱۴۰۲ برگزار شد.