کارگردان نمایش "مانداک" مطرح کرد:
تصمیم‌گیرندگان جشنواره سیاست حذف را کنار بگذارند/ جشنواره منطقه‌ای خاستگاه بچه‌های شهرستان است
محمد قاسمی (نویسنده و کارگردان) می‌گوید: معمولا تصمیم‌گیران در سیاست‌های کلان، زمانی که با اتفاق یا مقوله‌ای سخت روبرو می‌شوند به جای آنکه آن را اصلاح نمایند، حذفش می‌کنند! امیدوارم این سیاست حذف در رابطه با جشنواره منطقه‌ای در دوره‌های بعدی رخ ندهد. درنهایت اتفاقات مثبت رخ داده در جشنواره امسال در دوره‌های بعدی هم تکرار شود و به تکامل برسد.
به گزارش خبرنگار ایلنا، چهل و یکمین جشنواره تئاتر فجر در حال برگزاری است. این رویداد امسال نسبت به هفت دوره قبل قالب جدیدتری دارد؛ چراکه روند انتخاب نمایش‌ها بر اساس رقابت‌هایی بوده که در قالب جشنواره‌های استانی و منطقه‌ای شکل گرفته و طی چند ماه گذشته در بخش‌های مختلف ایران برگزار شده است.
این رویداد که در سه قالب جایزه بزرگ صحنه‌ای، ویژه و بین‌الملل برگزار می‌شود شامل آثاری از شهرهای مختلف ایران است و سهم تهرانی‌ها در جشنواره امسال تنها بیست درصد است. این در حالی است که عمده فعالان عرصه تئاتر تهران همچنین استادان این عرصه را اهالی شهرستان تشکیل می‌دهند. بنابراین می‌توان گفت وجود روال انتخاب آثار براساس ارزیابی‌های استانی و منطقه‌ای اتفاقی خوشایند است که تکرار آن در ادوار بعدی به ارتقای کمی و کیفی تنها جشنواره رسمی تئاتر کشور خواهد انجامید.
در میان آثار پذیرفته در بخش بین‌الملل چند نمایش ایرانی هم حضور دارند که «مانداک» به نویسندگی و کارگردانی محمد قاسمی یکی از آن‌هاست. این اثر یکی از نمایش‌هایی است که با طی کردن روال رقابتی در جشنواره منطقه‌ای فجر به بخش اصلی آن راه یافته است.
محمد قاسمی (نویسنده و کارگردان نمایش "مانداک") که در سومین روز از چهل و یکمین جشنواره تئاتر فجر در تئاتر شهر روی صحنه رفته درباره جزییات حضور اثرش در رویداد امسال با ایلنا گفتگو کرد. او همچنین از اهمیت وجود توجه به تئاتری‌های شهرستان در قالب جشنواره‌های فجر منطقه‌ای گفت.
علاوه بر حضور قاسمی روی صحنه به عنوان بازیگر، پری بارانی، حامد ترابی، محیا جباری، مهدی عسگری، مژده دریانی برخی دیگر از بازیگران نمایش «مانداک» هستند. طراحی صحنه به عهده قاسمی بوده و سجاد غفوری نیز نوازنده و آهنگساز اثر است.
ساکن تهرانم اما «مانداک» حاصل همراهی بچه‌های ملایر است
محمد قاسمی در ابتدای صحبت‌هایش گفت: من از سال نود به طور ثابت در تهران به فعالیت‌های تئاتری پرداخته‌ام و نمایش «ماندارک» را به خاطر شرایط خاصی که داشت در شهرستان ملایر به سرانجام رساندم. منظورم از شرایط خاص، نوع طراحی صحنه و تعداد بازیگران و عوامل «ماندارک» است که باعث شد برای تولید و ارائه آن به شهرستانی بروم که سال‌ها در آن تئاتر کار کرده‌ام. روال اینطور بود که مراحل تمرین «ماندارک» در شهر ملایر انجام شد. در ادامه ما برای حضور در جشنواره چهل و یکم فجر به جشنواره منطقه‌ای آمدیم و از آنجا به جشنواره تئاتر فجر که حال شاهد برگزاری‌اش هستیم، حضور یافتیم.
آخرین حضورم در جشنواره تئاتر فجر مربوط به سال‌ها پیش است
این کارگردان در ادامه گفت: اتفاقا آخرین سالی که در جشنواره منطقه‌ای فجر حضور یافتم هم از شهر ملایر در این رویداد شرکت کرده بودم. این اتفاق مربوط به چندین سال پیش است چراکه حدود هفت، هشتی بخش منطقه‌ای از جشنواره حذف شده بود. پس از حضورم در جشنواره منطقه‌ای بود که این بخش، حذف شد. در ادامه هم دیگر در جشنواره‌های استانی شرکت نکردم و حال پس از سال‌ها به جشنواره تئاتر فجر آمدم که حال چهلمین دوره آن است.
قاسمی تاکید کرد: امسال هم نمی‌دانستم قرار است جشنواره منطقه‌ای احیا شود. در واقع پس از جشنواره تئاتر استانی بود که متوجه شدم بخش منطقه‌ای به جشنواره بازگردانده شده است. این تصمیم‌گیری دیر انجام شده اما به هر حال اتفاق افتاده و بابت خوشحالی است البته به شرط آنکه در سال‌های بعد هم وجود داشته باشد و دبیران بعدی آن را از جشنواره حذف نکنند.
وی افزود: جشنواره منطقه‌ای تا آن حد مهم است که می‌توان آن را خاستگاه بچه‌های شهرستان دانست. این رویداد محلی برای تبادل آرا و نظر تئاتری‌های شهرستان است. آن‌ها به واسطه وجود این رویداد یکدیگر را می‌شناسند و این دوستی‌ها در آینده اتفاقات خوبی را رقم خواهد زد. اتفاق دیگر که در رویدادهای مشابه قبلی شاهدش بوده‌ایم تبادل نمایشنامه میان اهالی تئاتر است. اهالی شهرستان به واسطه رویدادی چون جشنواره تئاتر منطقه‌ای آثارشان را به یکدیگر معرفی می‌کنند و طی این روند است که همکاری‌هایی هم شکل می‌گیرد. کمترین اتفاق اینکه هنرمندان شهرهای مختلف با تئاتری‌های دیگر شهرها ارتباط برقرار می‌کنند.
متعلق به نسل جشنواره‌های منطقه‌ای هستم
قاسمی گفت: من متعلق به همان نسلی هستم که به واسطه جشنواره‌های منطقه‌ای فعالیت کردم و نتیجه این حضورها این است که می‌توانم از تک تک هنرمندان موفق استان‌های مختلف نام ببرم. مثلا اینکه محمد درند یکی از نویسندگان، بازیگران و کارگردان‌های خطه کرمانشاه را به واسطه حضور در جشنواره‌های منطقه‌ای شناختم. رضا گشتاسب، توحید معصومی، سامان خلیلیان و افرادی که طی دهه قبل در جشنواره مناطق شرکت می‌کردند، به واسطه همین رویداد با یکدیگر آشنا شدند.
او در ادامه توضیح داد: این رفاقت شکل گرفته در مقاطعی باعث همکاری‌هایی شد و این موقعیت را ایجاد کرد از یکدیگر نمایشنامه بگیریم و کار کنیم. لذا با توجه به همه توضیحاتی که دادم باید بگویم احیای بخش منطقه‌ای در جشنواره تئاتر فجر امسال شروعی است که امیدوارم ادامه دار باشد.
او در ادامه نسبت به سیاست‌های برگزاری و برنامه‌ریزی جشنواره‌ها نیز انتقاداتی را مطرح کرد.
مسئولان موارد دشوار را حذف نکنند!
قاسمی گفت: معمولا تصمیم گیران در سیاست‌های کلان، زمانی که با اتفاق یا مقوله‌ای سخت روبرو می‌شوند به جای آنکه آن را اصلاح نمایند، حذفش می‌کنند! امیدوارم این سیاست حذف در رابطه با جشنواره منطقه‌ای در دوره‌های بعدی رخ ندهد.
این کارگردان که در چند رویداد برون‌مرزی هم حضور داشته، طی مقایسه‌ای گفت: من در جشنواره ایبسن نروژ و رویدادهای دیگری هم شرکت کرده‌ام لذا می‌توانم در رابطه با دبیری چنین اتفاقاتی اینطور بگویم که مسئولان این بخش چندین سال در مسند خود باقی می‌مانند و در مدت زمانی کوتاه عوض نمی‌شوند درصورتیکه دبیران جشنواره‌های ما سمتی متداوم ندارند.
بهترین آثار از دل بخش تازه‌ها در می‌آیند
قاسمی درباره نحوه مدیریت جشنواره تئاتر فجر در هر دوره هم توضیحاتی داد. او گفت: اینکه کوروش زارعی دبیر جشنواره امسال است اتفاق خوبی است، اما من اصلا این موضوع را مهم نمی‌دانم که بگویم کوروش خوب است یا نفرات قبلی دبیران بهتری بوده‌اند. جشنواره الان دست آقای زارعی است و حاصل تفکر و اندیشه او را در نوع عملکردش می‌بینیم. بخش تازه‌های تئاتر ایران سال‌ها بود که از بین رفته بود. آثاری که در بخش تازه‌ها می‌گنجیدند معمولا کارهای خوبی بودند. واقعا بهترین کارهای جشنواره جزو این دسته بودند؛ نه مثلا نمایش‌هایی که در طول سال اجرا شده بودند و در بخش مرور جشنواره حضور می‌یافتند.
وی توضیحات خود را اینگونه کامل کرد؛ همین که حرکت آقای زارعی به سمت ایجاد تولیدات تازه در تئاتر است، اتفاق خوبی است. حال این عملکرد در نوع خود یک جریان است. شما تصور کنید اگر مثلا پنجاه، شصت اثر در جشنواره تئاتر فجر شرکت کنند به این معناست که پنجاه تا شصت اثر جدید به کارهای سال ۱۴۰۲ اضافه شده است. امیدوارم مسیری که کوروش زارعی آغازش کرده، ادامه‌دار باشد. امیدوارم او لااقل چندسال دبیر جشنواره بماند تا حداقل برنامه‌هایی که ایجاد کرده را کامل کند و ادامه دهد.
نمایشم درباره تبعات وراثت است
قاسمی درباره قصه و محتوای نمایش «مانداک» گفت: این اثر به موضوع وراثت می‌پردازد. توضیح یک خطی نمایش راجع یه وراثت و آدمی است که ممکن است امروز اتقاقی را رقم بزند و چندین نسل را سال‌ها درگیر کند؛ از جمله نسل خودش را. موضوع وراثت طی اتفاقی که یک فرد رقم می‌زند، می‌تواند در آینده اتفاقی مثمرثمر باشد یا اینکه برعکسش رخ خواهد داد، یعنی اگر فرد کار بدی کرده باشد چندین نسل را مورد آسیب قرار می‌دهد.
او در پاسخ به اینکه «مانداک» در کدام فضا و موقعیت رخ می‌دهد، گفت: «مانداک» قسمت منفی ماجرا و روندی است که بر اساس وراثت رخ داده است.
زمان، مکان و جغرافیای در «مانداک» بی‌معناست/ دغدغه‌های بشری جهان‌شمولند
قاسمی در ادامه گفتگو به چگونگی حضور نمایشش «مانداک» در بخش بین‌الملل جشنواره تئاتر پرداخت. او گفت: در ماجرای «مانداک» فردی مثلا در سال ۱۹۴۲ انجام داده و حال ما در سال ۲۰۲۳ تاوان این قصه را پس می‌دهیم. این کلیتی از قصه نمایشم است.
قاسمی در پاسخ به این سوال که آیا در اثرش ساختار زمان را شکسته است، یا خیر گفت: اصلا اثر ما مربوط به زمان خاص، مکان خاص یا جغرافیای خاصی نمی‌شود. در هر مکانی هر آدم خودکامه‌ای باشد و چنین حرکتی را انجام دهد که روی نسل‌های بعد تاثیر منفی بگذارد، برای مخاطب در هر نقطه از دنیا قابل درک و قابل لمس است. کلا قصه‌های این‌چنینی که با دغدغه‌های ابدی بشر درگیر هستند برای هر قشر از مخاطبان در هر مقطع از زمان قابل درکند و مورد استقبال قرار می‌گیرند. خلق و خوها و صفت‌هایی وجود دارند که جهان‌شمول هستند. شما تصور کنید راجع به کینه، انتقام که حرف می‌زنم هابیل و قابیل به یاد می‌آید. به نظرتان چرا «مده‌آ» اثر اوریپید چرا همچنان روی بورس است و محبوب و مطرح است؟ دلیلش این است که از دغدغه‌های ابدی می‌گوید.
واقعه «مده‌آ» سال قبل در ایران تکرار شد
او در ادامه بیان کرد: موضوع «مده‌آ» همانی است که خودمان سال گذشته در ایران با چنین قصه‌ای درگیر بودیم. پدر و مادری که فرزند خودشان را در شهرک اکباتان کشتند و تکه تکه کردند را با «مده‌آ» مقایسه کنید. طی این مقایسه می‌بینیم دوهزار و پانصد سال پیش هم چنین قصه‌ای نوشته شده است. این اتفاقات، مقولاتی هستند که تمام نمی‌شوند.
قاسمی درباره چگونگی قرارگرفتن نمایش «مانداک» در بخش بین‌الملل جشنواره تئاتر فجر چهل و یکم، گفت: من خودم برای حضور در این بخش درخواستی نداشتم، منتهی روز آخر اجرا در شهر کرمانشاه بودم و در آن مقطع آقای کاظم نظری، کوروش زارعی که برای حضور در مراسم اختتامیه به کرمانشاه آمده بودند، دست بر قضا اجرای مرا هم دیدند. این دو مسئول روز آخر همه جشنواره‌های منطقه‌ای در محل برگزاری حضور یافته و در مراسم اختتامیه شرکت کرده‌اند که این اتفاق در جشنواره منطقه ما هم رخ داد. زمانی متوجه ماجرا شدم که «مانداک» دربخش بین‌الملل قرار گرفته بود، بعد دانستم که پس از دیدن اجرا چنین تصمیمی اتخاذ شده است. از این بابت خیلی خوشحالم چراکه اثرم در بخش بین‌الملل جشنواره اجرا شده است.
وی درباره چند و چون برگزاری بخش بین‌الملل و حمایت‌های پس از جشنواره از آثار منتخب، گفت: می‌دانم آثار داوری می‌شوند و جز این موضوع از حمایت‌های و ویژگی‌ها و دیگر برنامه‌ها بی‌خبرم. البته می‌دانم اعضای هیئت داوران این بخش چه افرادی هستند. تا آنجا که می‌دانم پنج نفر هستند. یک نفر از کشور کره، و بقیه از صربستان و عراق. دو داور دیگر هم ایرانی هستند.
این کارگردان در بخش دیگری از صحبت‌هایش به دشواری‌های تمرین تئاترش پرداخت و گفت: ما کار و تمریناتمان را اوائل شهریورماه شروع کردیم و حال که بهمن‌ماه است به تهران آمده‌ایم، پنجمین ماهی است که مشغول «مانداک» هستیم و کار بسیار دشوار بود اما بچه‌ها همدلی کردند.
قاسمی که خودش را بچه تئاتر شهرستان می‌داند، درباره این قشر از اهالی هنر نمایش می‌گوید: کلا بچه‌های شهرستان خصلت‌های ویژه‌ای دارند. همانطور که گفتم من چند سالی است ساکن تهرانم. با وجود اینکه به فعالیت در تهران عادت کرده بودم، اما زمانی که ملایر رفتم با خودم گفتم چطور در این محیط تئاتر کار می‌کردم؟ بس که ماجرا و روندی که باید طی شود، بسیار سخت است.
شهرستان‌ها مملو از استعدادهاست!
این کارگردان گفت: استعدادهای زیادی در شهرستان‌ها داریم که به دلیل دشواری کار وعدم حمایت‌ها می‌سوزند و از بین می‌روند و این اتفاق تاسف برانگیز است. استعدادهایی را دیده‌ام و سراغ دارم که شگفت‌انگیزند. الان هم در نمایش «مانداک» شخصی را همراه خودم دارم که بسیار مستعد است. او نوازنده پیانو است و به نظرم جایگاهش خیلی بالاتر از آن چیزی است که الان در آن قرار دارد. این موزیسین عزیز حال خودش یک استاد است و یکی از شاگردان استاد انوشیروان روحانی بوده است. زمانی که دیدم ایشان با جایگاهی که دارند، در شهرستان مشغول کار هستند حیرت زده شدم. با خودم گفتم مگر می‌شود چنین فردی در ملایر چنین سطحی داشته باشد. این استعداد در بازیگری هم وجود دارد و بازیگرانم در «مانداک» هنرمندانی مستعدند.
بیست و سه دوره جشنواره تئاتر فجر را دیده‌ام
قاسمی در پایان ضمن ابراز رضایت از نحوه سالن‌بندی‌ها و برنامه‌ریزی‌های جشنواره تئاتر فجر امسال، گفت: من به عنوان نویسنده و کارگردان سیزده دوره در جشنواره تئاتر فجر حضور یافته ام. قبلش هم ۹ دوره به عنوان بازیگر به جشنواره فجر آمدم. با این حساب ۲۳ دوره از جشنواره را دیده‌ام.
او افزود: من طی سیزده دوره کارگردانی که داشتم هربار نحوه عملکرد دبیران و برگزارکنندگان را دیده‌ام. همواره اینطور بود که با شرکت در هر دوره چوبی از سوی جشنواره می‌خوردم. سالن پرت و پلا دادن به گروه‌های شهرستانی یکی از اتفاقاتی بوده که بارها تجربه‌اش کرده‌ام. باید در سالنی اجرا می‌رفتم که اصلا مخاطب نداشت. نه فقط من که تقریبا همه بچه‌های تئاتر شهرستان با این اتفاقات مواجه شده‌اند.
این درام‌نویس تاکید کرد: آنچه می‌گویم بدون قصد و غرض است و اصلا اینطور نیست که بگویم چون کوروش زرارعی فردا گفتگو را می‌خواند، چنین بگویم. واقعیت این است که آقای زارعی بدون حاشیه کارش را تا به امروز خوب انجام داده است. انصافا من تا به اینجای کار از او و اعضای تیمش بابت تلاش‌هایی که کرده، ممنونم. نه فقط من بلکه اغلب شرکت‌کنندگان از حضور و عملکرد کوروش زارعی رضایت دارند. من با دوستان زیادی صحبت کرده‌ام و نظر ثبتشان را شنیده‌ام. دوستانی داریم که باورشان نمی‌شده روزی در سالن قشقایی و سایه اجرا بروند.
قاسمی در پایان گفت: امیدوارم اتفاقات مثبت رخ داده در جشنواره امسال در دوره‌های بعدی هم تکرار شود و به تکامل برسد.
