رضا بهرامی:
به‌جای به‌روز کردن محتوای جشنواره، هر سال ویترینش را رنگین‌تر می‌کنند/ نتوانستیم شعار «تئاتر برای همه» را جا بیندازیم
کارگردان نمایش «سگک» در پاسخ به این سوال که «جشنواره اساسا می‌تواند کارکرد قابل دفاعی داشته باشد؟» می‌گوید: نه؛ ما نگذاشتیم اهالی فرهنگ و هنر و تولیدکنندگانش راحت عمل کنند و از آن سمت، با اینکه چند سال است که شعار «تئاتر برای همه» مطرح شده، اما نتوانستیم در جامعه این هنر را جا بیندازیم.
به گزارش خبرنگار ایلنا، «سگک» روایت‌گر زندگی شهید شاهرخ ضرغام است که از او به عنوان حُر انقلاب یاد می‌کنند؛ پرتره‌ای از کسی که قبل از انقلاب «لات» بود اما متحول شده و در جنگ به شهادت می‌رسد. این اثر که به کارگردانی «رضا بهرامی» و بر اساس متنی از «کهبد تاراج» در بخش آثار صحنه‌ای چهلمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر حضور دارد، پیش از این جوایزی را در جشنواره تئاتر مقاومت از آن خود کرده بود.
رضا بهرامی در گفتگو با ایلنا، به تنگ‌نظری‌ها و خط‌کشی‌هایی اشاره می‌کند که فعالیت تئاتری را برای خیلی‌ها سخت کرده است: وقتی زندگی شهید شاهرخ ضرغام را رصد می‌کنید، می‌بینید که یک گذشته تاریک و تار داشته و این بخشی از زندگی این کاراکتر و شخصیت بوده. اتفاقا نقطه دراماتیک داستان، این است که اوایل انقلاب با نام امام خمینی آشنا می‌شود و همه آن روزگار گذشته‌اش را یکدفعه می‌گذارد کنار و مخلصانه در کنار یاران امام به جبهه می‌رود و شهید هم می‌شود.
این کارگردان تئاتر تصریح کرد: اما سر همین قضیه ما در معرض سانسور قرار گرفتیم و گفتند نباید یکسری چیزها را از زندگی شهید ضرغام نشان دهید. در جشنواره تئاتر مقاومت که ابتدا کار را کلا رد کردند. انقلاب ما، روزگار ما، زندگی ما با این آدم‌ها جان گرفته؛ نقطه زیبایی این آدم همین است که یک زندگی تاریک داشته، حالا با نام امام آشنا و انقلابی می‌شود.
او ادامه داد: برایشان از «حر» مثال زدم و گفتم زندگی‌اش را برای من تعریف کن. شاهرخ ضرغام هم همین است و برای همین، امام و یارانش به او می‌گویند حر انقلاب.
بهرامی که با این نمایش در جشنواره تئاتر فجر امسال حضور دارد، در پاسخ به این سوال که «جشنواره اساسا می‌تواند کارکرد قابل دفاعی داشته باشد؟» گفت: تجربه و تاریخ این را می‌گوید که نه؛ به دلایل مختلف. اولین نکته این است که ما نگذاشتیم اهالی فرهنگ و هنر و تولیدکنندگانش راحت عمل کنند و از آن سمت، با اینکه چند سال است که شعار «تئاتر برای همه» مطرح شده، اما نتوانستیم در جامعه این هنر را جا بیندازیم.
او ادامه داد: تئاتر یا تئاتر دیدن برای خیلی از مردم جامعه شده فضایی برای پُز دادن. یعنی برای خیلی‌ها مهم نیست که آن محتوا و رسانه تئاتر را به‌عنوان مخاطب ببینند و بپذیرند و در زندگی‌شان اتفاق جدیدی برای بهتر زیستن به وجود بیاید؛ مهم این است که شما با افتخار بگویی من رفتم تئاتر فلانی و فلان بازیگر را دیدم. نمی‌گویند رفتیم فلان تئاتر را دیدیم و چقدر خوب بود، یعنی اسم نمایش، اولویت چندم است و اولویت اول، نام بردن از اشخاص و بازیگرهای مطرح است. این شاید به خودی خود چیز بدی نباشد، ولی واقعیت این است که ما می‌خواهیم با هنر تئاتر یک رسالت و یک تفکر خلق کرده و یک راه جدید برای زندگی بهتر و آینده بهتر درست کنیم اما متاسفانه این اتفاق نیفتاده.
کارگردان نمایش «سگک» تصریح کرد: از آن سمت، تولیدکننده‌ها و مسئولان جشنواره تئاتر فجر هر سال این ویترین را هرچه بیشتر به موعدش نزدیک می‌شود، رنگین‌تر و پرنورتر می‌کنند، به جای اینکه محتوای داخلش را به‌روزتر و باکیفیت‌تر کنند. این ربطی به دبیری آقای مسافرآستانه ندارد؛ این به نگاه شورای سیاستگذاری برمی‌گردد که در این ۴۰ ساله متاسفانه هر سال ناکارآمدتر شد.
بهرامی ادامه داد: چند سال قبل یک روندی برای اجرا داشتیم مبنی بر اینکه همه متن‌شان را ارائه می‌دادند و از بین آن‌ها، چند متن قبول می‌شد و می‌رفت برای تولید و از بین تولیدات هم در مرحله بازبینی تعدادی دیگر ریزش می‌کرد و در نهایت حدود ۲۰ تا ۳۰ تا اثر انتخاب می‌شد که همه آن‌ها در طول سال می‌دانستند که نوبت اجرا دارند. اما الان این قضیه برعکس شده و این سیاستگذاری باعث شده خیلی‌ها بتوانند به‌راحتی در جشنواره‌ها شرکت کنند. منظورم این نیست که جشنواره و سالن اجرا، ارثیه پدری من و یکسری افراد است و بگوییم فقط ما باید در جشنواره باشیم، نه؛ اتفاقا قشنگی چرخه زندگی به این است که یک روزی من هستم و یک روزی از این دایره خارج می‌شوم و نسل جدیدی می‌آید و چیز بهتری از من می‌سازد. بحث من چیز دیگری است و نمی‌خواهم خدای ناکرده سوءتفاهمی برای دوستان پیش بیاید. منظورم این است که این شورا می‌آید به جای اینکه بستر سیاستگذاری را بهبود دهد، ناکارآمدش می‌کند.
او خاطرنشان کرد: برای اینکه اولین مسأله‌ای که مورد توجه قرار می‌گیرد فقر اقتصادی است. شورا می‌گوید چه لزومی دارد از چندین ماه پیش درگیر این فضا باشیم، به هر حال هر روز اضافی، هزینه‌ای مازاد است. این همه متن بیاید، بعد این همه آدم آن‌ها را بخوانند، از شش ماه مانده به جشنواره باید دبیرخانه فعال باشد و... اینها همه یک هزینه است، تازه بعدا در پروسه بازبینی هزینه‌های دیگری هم به آن اضافه می‌شود.
این کارگردان تئاتر با بیان اینکه «بحث اقتصادی را هم که بگذاریم کنار، بحث فرهنگی به میان می‌آید.» یادآور شد: من همیشه گله‌مندی‌ام از دوستان شورای نظارت این بوده؛ آیا اتفاقات تئاتر در جزیره‌ای جدا از کلیت فرهنگ و ارشاد اسلامی ایران می‌گذرد؟ در سریال‌های تلویزیونی، در فیلم‌های رسانه خانگی و رسانه‌های تصویری و در فیلم‌هایی که بر پرده‌های سینما پخش می‌شود، شاهد الفاظ و حرکت‌هایی هستیم که با متر و معیار ممیزی‌های تئاتر، اگر بخواهیم به آن‌ها بپردازیم، صددرصد می‌توانیم بگوییم که اینها چیزهایی هستند که خارج از موازین و مقررات جمهوری اسلامی ایران است، اما در تئاتر شما فقط به خاطر پوشش یا یک کلاه‌گیسی که چند تار مویش بیرون است، باید ممیزی شوی. در تئاتر به خاطر استفاده از کلماتی که عامیانه‌ترین کلمات جاری در جامعه است، باید پاسخگو باشی.
بهرامی ادامه داد: وقتی اعتراض می‌کنی، می‌گویند این میزانسن و این دیالوگ ممکن است معنی دیگری بدهد. مگر می‌شود به همین سادگی، کسی را به جریان و مفهومی که مدنظرش نبوده وصل کنید؟ چرا در سینما این اتفاق نمی‌افتد؟ چرا در سریال‌ها اتفاق نمی‌افتد؟
او با تاکید بر اینکه در خود تئاتر هم با تغییر سیاست‌گذاران و سیاست‌ها، رویکردها تغییر کرده، گفت: در سال‌های ابتدایی دهه ۹۰ وقتی طرحی را گذاشتند مبنی بر اینکه شورای نظارت قبل از اجرای جشنواره‌ای، باید اثری را که یکبار قبلاً مجوز گرفته و به صحنه رفته را به طور کامل ببیند. این بی‌احترامی است.
او در پایان تصریح کرد: در این جشنواره، گروه‌های هنری همان مهمان هستند و باید به آن‌ها احترام بگذارید. اینها بچه‌های این انقلاب هستند، بچه‌های این سرزمین هستند، اگر اینها در قالب تئاتر حرفی می‌زنند، به‌عنوان نقد دارد بیان می‌شود و نقد هم هیچ ایرادی ندارد، به شرط اینکه کسی گوش شنیدن این نقد را داشته باشد.
