مقولات «اتنوموزیکولوژی و تئوری موسیقی ایران» در کشور نتایج خوبی داشته/ تعریف آهنگسازی در ایران استفاده از ساز و نوشتن ملودی است/ هدف از پروژه «سونیک تهران» بررسی صداهای شهر تهران است

به گزارش خبرنگار ایلنا، احسان توکل (نوازنده و آهنگساز) دبیری بخش آهنگسازی پروژه «سونیک تهران» را به عهده دارد. این رویداد بخشی از پروژه بزرگی به سرپرستی لادن نوشین است که با همراهی تیمی از دانشجویان «اتنوموزیکولوژی» به بررسی صداهای شهری در تهران می‌پردازد.

بخش آهنگسازی پروژه رویداد «سونیک تهران» با هدف ساخت قطعات موسیقی با استفاده از صداهای شهر تهران در پاییز امسال آغاز به کار کرده است. در فراخوان پروژه سونیک تهران از آهنگسازان دعوت شده تا آثار خود را با رویکرد نگاهی دوباره به صداهای شهر تهران حداکثر تا تاریخ ۲۹ اسفند ۱۴۰۰ ارسال کنند.

در این پروژه که فراخوان آن تا ۲۹ اسفند امسال تمدید شده، «لایه‌های پنهان صداهای شهر تهران»، «برجسته کردن اصوات هویتی ویژه شهر» و استفاده از این اصوات در ساختار یک موسیقی خلاقانه امتیازی است که در ارزیابی قطعات آهنگسازان مورد توجه قرار می‌گیرد. بخش دیگر این رویداد نیز برگزاری کارگاه‌هایی است که برای آشنایی دانشجویان ایرانی با تاریخچه و شیوه این نوع آهنگسازی، برگزار خواهد شد.

احسان توکل که علاوه بر فعالیت‌های هنری در دانشگاه‌های خارجی هم مشغول تدریس است، طی گفتگو با ایلنا، از فعالیت‌ها و دغدغده‌های هنری‌اش گفت و جزییات و اهداف برگزاری سونیک تهران را توضیح داد. او همچنین درباره شیوه آهنگسازی بر اساس صداهای محیطی که در ایران آنطور که باید مورد توجه قرار نگرفته، توضیحاتی ارائه کرد.

با توجه به اینکه سال‌هاست دور از ایران زندگی می‌کنید از فعالیت‌های آکادمیک و اجرایی‌تان طی این سال‌ها بگویید.

من از سال ۸۸ در اوکراین شروع به تحصیل کردم و دوره لیسانس و فوق لیسانس خود را در رشته آهنگسازی در دانشگاه کوتلیارفسکی شهر خارکوف گذراندم. از کارهایی که من در این سال‌ها انجام داده‌ام، می‌توانم نمونه‌هایی را نام ببرم. همچنین پروژه «گلها» به سرپرستی خانم لویسون که در این پروژه حدود پانصد تصنیف ایرانی از مجموعه «گلها» را برای سایت گل‌ها نت‌نویسی کرده‌ام. پروژه سونت‌های (غزلهای) شکسپیر به آهنگسازی و سرپرستی استاد رهبری را در کارنامه دارم، که در آن حدود ۳۰ سونت را برای ساز پیانو و وکال تنظیم کرده‌ام. و تنظیم و ارکستراسیون چندین تصنیف قدیمی ایران برای ارکستر سمفونی وانسامبل را دارم. همینطور تنظیم قطعات فولک ایران و افغانستان در آلبوم «از دزفیل تا کابل» با صدای خانم پری عیسی زاده را به عهده داشته‌ام که به زودی در کشور سوئد منتشر خواهد شد. ارکستراسیون «سیکل وکال» اثر آهنگساز اتریشی کورنگولد برای ارکستر زهی، همکاری با دو گروه فولک اکراینی به عنوان نوازنده و خواننده برخی دیگر از کارهایی است که انجام داده‌ام. همچنین قطعاتی را برای ارکستر یا برای ساز سلو نوشته یا تنظیم کرده‌ام.

در حال حاضر در چه مقطعی تحصیل می‌کنید؟

در حال حاضر روی پایان‌نامه دکترای خود، با موضوع زبان موسیقایی «رضا والی» کار می‌کنم و در گروه آهنگسازی و ارکستراسیون دانشگاه کوتلیارفسکی هم مشغول تدریس هستم.

با توجه به تجربه تحصیل در خارج از کشور دانشگاه‌های داخل کشور را تا چه حد به استانداردهای لازم نزدیک می‌دانید؟

 چون در ایران تحصیل موسیقی در دانشگاه نداشته‌ام، پاسخ دادن به این سؤال برای من بسیار سخت است. به نظرم لغت استاندارد را می‌بایست در یک مورد خاص بررسی کرد. برای مثال با توجه به مقالاتی که من مطالعه کرده‌ام، فکر می‌کنم در زمینه «اتنوموزیکولوژی و تئوری موسیقی ایران» کارهای بسیار خوبی انجام شده است. همچنین در زمینه آهنگسازی، در دو دهه اخیر (با بازگشت دانشجویانی که در خارج از ایران تحصیل کرده‌اند و تدریس آن‌ها در دانشگاه‌های ایران است) گرایش و سطح موسیقی معاصر افزایش یافته است.

از جزئیات پروژه «سونیک تهران» بگویید. اینگونه که پیداست این رویداد در جهت ارائه آثار موزیسین‌هایی است که تمایل به تجربه‌گرایی دارند.

«سونیک تهران» در اصل یک پروژه تحقیقاتی به سرپرستی پروفسور لادن نوشین است. هدف از این پروژه بررسی صداهای شهر تهران است که این تحقیقات در قالب کتابی منتشر خواهد شد.

از جزییات این اتفاق بگویید و اینکه شرکت کنندگان چه کسانی هستند؟

تعداد زیادی از دانشجویان ایرانی از کشورهای مختلف با این پروژه همکاری می‌کند. علاقه و اشتیاق دانشجویان باعث شد که از دل این پروژه زیر مجموعه‌هایی ایجاد شود. برای مثال پادکست «سونیک تهران» که به صورت فصلی منتشر می‌شود. همچنین جلسات ماهانه‌ای به صورت آنلاین به سرپرستی خانم نوشین برگزار خواهد شد که در این جلسات مقالات دانشجویان در قالب سمینار ارائه می‌شود. با صحبت‌هایی که با خانم نوشین داشتم قرار شد که فراخوانی تنظیم کنیم و از آهنگسازان دعوت کنیم تا بر اساس صداهای شهر تهران قطعاتی را برای ما ارسال کنند و قطعات ارسالی در قالب آلبومی با همکاری نشر «ضبط صوت» منتشر می‌شود.

شیوه‌ای که در پروژه «سونیک تهران» مد نظر شماست تا چه حد در ایران مورد توجه و معمول است؟

تعریف معمول آهنگسازی در ایران استفاده از ساز و نوشتن ملودی است و این شیوه از آهنگسازی در ایران خیلی متداول نیست. مسلماً حتی اگر کسی با این شیوه از آهنگسازی آشنا نباشد، از طریق این فراخوان کنجکاو می‌شود تا اطلاعاتی در مورد این نوع موسیقی کسب کند. این‌ عدم آشنایی مسلماً به تجربه گرایی ختم می‌شود و جالب است که کارهایی بسیار خاص در قالب همین پروسه اکتشاف، ایجاد می‌شود.

چرا در زمینه برگزاری رویدادهایی با منظر و منظور ارائه آثار نو و آوانگارد ضعیف عمل کرده‌ایم؟

ما برای ارائه کارهای قدیمی هم مشکل هستیم. موزیسین‌ها برای ارائه کار خود باید از سدهای بی‌شماری کنند. در تمام دنیا کارهای آوانگارد نیازمند پشتیبانی دولت و اسپانسرهای خصوصی است. به نظر من اقتصاد در ارائه اثر هنری حرف اول را می‌زند. برای ارائه آثار نو و آوانگارد نیاز به فستیوال‌هایی است که این آثار در آنجا اجرا شود. البته در ایران در چند سال اخیر هنرمندان راه‌هایی را برای ارائه آثار خود از طریق فضای مجازی پیدا کرده اند، یا بعضاً فستیوال‌هایی یا مسابقاتی به صورت خصوصی و مجزا از حمایت دولتی در ایران برگزار می‌شود، اما با این حال، برای پیشبرد اصولی آثار نو و آوانگارد نیازمند بودجه مناسب و برنامه ریزی درست هستیم.

جالب‌ترین موضوعی که کمتر رخ داده، محوریت قرار دادن ساخت آثار موسیقایی با استفاده از صداهای شهر تهران است. این کار چگونه در قالب موزیک میسر خواهد شد؟

این آهنگسازی از اواسط قرن بیستم آغاز شد. تعریف موسیقی در این دوران تحت تاثیر آهنگسازان و فلاسفه دچار تغییر شد. برای مثال جان کیج آثاری ساخت که در آن‌ها از صداهای محیطی استفاده می‌کرد. اگر تا دیروز صدای یک ساز جنبه موسیقایی داشت در این دوران این تمرکز از روی ساز برداشته شد و هر صدایی، منبع و متریال استفاده آهنگسازان قرار گرفت. در پروژه آهنگسازی «سونیک تهران» ما به دنبال این نوع آهنگسازی هستیم. مسلما استفاده از ابزارهای کامپیوتری برای تغییر صدا و ساختن واریانتهای مختلف در بسط و گسترش قطعه بسیار کمک می‌کند.

بازخورد و استقبال از رویداد «سونیک تهران» تا چه حد بود و کلا نحوه استقبال موزیسین‌های ساکن در ایران بیشتر بوده یا افرادی که در خارج از کشور زندگی و تحصیل می‌کنند؟

در کل از پروژه «سونیک تهران» استقبال بسیار خوبی شده است. در گروه تلگرامی این پروژه حدود ۷۰ دانشجوی ایرانی بحث و تبادل نظر می‌کنند. در کنار تمام این فعالیت‌ها تعدادی از دانشجویان مشغول ترجمه کتاب‌های مرتبط با موضوع صدا و ساخت پادکست با محتوای صدای تهران نیز هستند. در مورد پروژه آهنگسازی هنوز نمی‌توانم اظهارنظری داشته باشم؛ چون تا پایان زمان پروژه هنوز فرصت زیاد است و به تجربه ثابت شده که آهنگسازان در آخرین لحظات کارهای خود را ارسال می‌کند.

موسیقی معاصر ایران تا چه حد از عوامل شهری و مولفه‌های مدرن امروزی بهره برده است؟

در مورد این سؤال من تحقیقاتی انجام نداده‌ام و متأسفانه نمی‌توانم جواب درستی به آن بدهم. برای من موسیقی معاصر ایران پدیده‌ای تازه و نو هست و بررسی عوامل شهری و مولفه‌های مدرن در آن جای تامل دارد. باید منتظر زمان بود تا تاثیر موسیقی و محیط روی هم به صورت آگاهانه انجام شود و مورد تحقیق قرار گیرد.

کارگاه‌هایی که طی رویداد «سونیک تهران» برگزار می‌شود، به چه رویدادهایی خواهند پرداخت؟

کارگاه‌ها با هدف آشنایی دانشجویان با این شیوه از آهنگسازی برگزار خواهد شد. سه تن از دوستان من در تیم مرکزی پروژه (خانم آزاده نیلچیانی، عاطفه عینعلی و آقای ایمان جسمی) این کارگاه‌ها را برگزار می‌کنند. در این کارگاه‌ها به بررسی پیشینه تاریخی و ماهیت این شیوه از آهنگسازی، آشنایی با نظریات آهنگسازان و موسیقی شناسان، تکنیکهای بسط و گسترش، شیوه نوشتن ایده برای قطعه و ابزارهای لازم برای ضبط صدا و ادیت آن خواهیم پرداخت. همچنین اساتید نمونه‌هایی را برای آنالیز در کلاس ارائه خواهند داد.

از فعالیت‌های آینده‌تان بگویید و اگر ناگفته‌ای هست درباره آن توضیح دهید

به تازگی مصاحبه من با پروفسور والی توسط نشر «ماهور» چاپ شد و امیدوارم در سال جدید ترجمه انگلیسی آن هم چاپ شود. یک کتاب دونوازی سنتوردر دست انتشار دارم که آقای منا مسئول نشر خنیاگر ویراستاری و چاپ آن را به عهده گرفتند و امیدوارم تا سال نو منتشر شود. این مجموعه تعدادی از تصانیف قدیمی با موضوعیت بهار را دربرمی‌گیرد. همچنین به جز فعالیت در پروژه «سونیک تهران» و کار روی پایان‌نامه‌ام، عضو تیم اجرایی مسابقه آهنگسازی «کلیبانو» در اکراین هستم و از همین جا از آهنگسازان ایرانی دعوت می‌کنم که اگر قطعه‌ای برای پیانو و ویولا دارند برای این مسابقه ارسال کنند.