یک کارگردان حاضر در جشنواره سینماحقیقت مطرح کرد؛
بازگو کردن تاریخِ صرف کارِ بی‌‌ارزشی‌ست/ سفارشی ساختن بد نیست/ انقلاب چین مدرن‌ترین انقلاب تاریخی جهان است
کارگردان «زردهای سرخ» معتقد است با نگاهی صادقانه این مستند را ساخته تا راوی حقیقت و سرگذشت تاریخی چین به عنوان یکی از اقتصادهای برتر دنیا باشد.
به گزارش ایلنا، «زردهای سرخ» به کارگردانی محمدمهدی خالقی در بخش مستندهای نیمه‌بلند پانزدهمین جشنواره بین‌المللی سینماحقیقت حضور دارد. این مستند روایت‌گر انقلاب چین در قرن بیستم است و تحولاتی که برای مردم این کشور در پی داشته را به تصویر می‌کشد. این فیلم یکی از مجموعه مستندهایی‌ست که خالقی درباره انقلاب‌های مهم تاریخ آن را ساخته است. به بهانه نمایش این مستند در جشنواره، با کارگردانش صحبت کردیم.
شبکه مستند حامی «زردهای سرخ» است. آیا ساخت این مستند با توجه به گسترش مراودات با چین، سفارشی از سمت این شبکه بوده است؟
ساخت «زردهای سرخ» سفارشی نبوده است؛ البته سفارشی ساختن را مقوله بدی نمی‌دانم و اگر سفارش، سوژه خوبی داشته باشد می‌توان به آن پرداخت و ایرادی هم ندارد. به هرحال فیلمساز آن‌چه را که خودش درست می‌داند، می‌سازد و سفارش صرفا طرح یک ایده است. شبکه مستند هم از ما برای ساخت «زردهای سرخ» حمایت کرد.
شما تاکنون ۶ مستند درباره انقلاب‌های مهم تاریخ ساخته‌اید. قبل‌تر مستندهایی از این دست در ایران ساخته شده بود؟
از نظر من اولین مستندهای بلند درباره انقلاب‌های مهم تاریخ در ایران همین کارهای بنده است. «زردهای سرخ» هم به موضوع چین و انقلاب آن می‌پردازد.
چه شد که انقلاب چین و تحولات آن را برای ساخت یک مستند انتخاب کردید؟
انقلاب چین، جزو تاثیرگذارترین و مهم‌ترین انقلاب‌های مدرن به حساب می‌آید. چین کشور مهمی است ودر تحولات جهان امروز نقش مهمی دارد. انقلاب چین نهضت و شورش نیست بلکه به معنای واقعی انقلاب است.
به تصویر کشیدن فراز و فرودهای کشور چین، می‌تواند تاثیری در مخاطبان ایرانی و سرنوشت کشور ما داشته باشد؟
طبیعتا مخاطب می‌تواند از لایه‌های مختلف مستند استفاده کند و نتایج متفاوتی بگیرد. این موضوع به علاقه، بینش، و مطالعه مخاطب مرتبط می‌شود. در کشورما انقلاب مهم و تاثیرگذاری اتفاق افتاد. انقلاب اسلامی ایران؛ درنتیجه دانستن درباره انقلاب‌های دیگر کشورها می‌تواند برای مخاطب ایرانی جذاب باشد و به نوعی حس همذات‌پنداری ایجاد می‌کند.
چه مدت زمانی را صرف تولید کار کردید؟
پایه اصلی مستند پژوهش بود که ۳ ماه زمان برد و پس از آن، بقیه کار شکل گرفت. حدود ۴ الی ۶ ماه هم زمان تولید به طول انجامید.
برای پژوهش درباره کشور چین و تحولات آن به کدام منابع رجوع کردید؟
در ابتدا با اطلاعات عمومی و از منابع فارسی آغاز کردم؛ اما متوجه شدم منابع فارسی دچار ضعف و کمبود هستند و روایت‌ها ناقص است. به سراغ منابع غربی رفتم که اطلاعات خوبی داشتند؛ اما به دلیل اینکه با چین در رقابت و درگیری سیاسی هستند، یک طرفه اطلاعات را منتقل می‌کنند. احساس کردم در این دسته از منابع که عمدتا انگلیسی هستند، مسائل غیرواقعی زیاد است. پس از آن منابع چینی را به اندازه‌ای که احتیاج داشتم، بررسی کردم. در این فواصل هم فیلم‌ها و آرشیوهای تصویری را مشاهده می‌کردم. حتی از موتور جست‌وجوی «بایدو» -که برای کشور چین است- استفاده می‌کردم. در نهایت به تعادلی رسیدم و احساس کردم مستند «زردهای سرخ» می‌تواند روایتی نزدیک به حقیقت داشته باشد. ضمن آنکه ممکن است بسیاری مسائل را ندیده باشم یا به دلیل زمان‌بندی مجبور به حذف آن شده باشم.
از آنجا که پیش تولید و تحقیقات معمولا زمان‌بر است، پژوهش مستند را خودتان انجام دادید یا گروهی را برای انجام این کار داشتید؟
تمام پژوهش «زردهای سرخ» و مستندهای قبلی‌ام را شخصا انجام داده‌ام بجز دو مورد استثنایی در سال‌های گذشته که گروهی کار کردیم و خیلی هم موفق نبود. در گذشته کارهای مطبوعاتی، پژوهشی، و تاریخ شفاهی را انجام می‌دادم و از این راه وارد مستندسازی شدم. این نکته را هم بگویم که به همه پژوهشگران احترام می‌گذارم اما فرد متناسب با مدل ذهنی خودم را پیدا نمی‌کنم؛ در نتیجه ترجیح می‌دهم تنهایی این مسیر را بروم.
برای بازگو کردن موضوعی تاریخی، بی‌طرفانه آن را روایت کردید؟
از همان ابتدا، از نگاه بیرونی وارد مرحله تولید شدم. تلاش کردم تمام ذهنیت‌هایم را خالی کنم و به دنبال «حقیقت» بروم؛ حال این موضوع می‌خواهد به نفع یا به ضرر کسی باشد. در خروجی کار هم این صداقت قابل مشاهده است. ما انقلاب چین را منصفانه روایت کردیم. ممکن است مخاطبی با بخش‌هایی از مستند موافق نباشد اما به عنوان مستندساز بدون جانب‌داری مستندم را ساخته‌ام.
در مستند «زردهای سرخ» تصاویر آرشیوی زیادی استفاده شده است. این مسئله کار کارگردانی را کمی دشوارتر می‌کند تا تمام تصاویر حقیقی و مستندات تاریخی باشند. شما در این راه چقدر چالش داشتید؟
به طور معمول برای ساخت مستندهای تاریخی کار ساده این است که تحقیقی انجام بدهیم، به روایتی سبک رسیده، و کارشناسان داخلی یا خارجی مقابل دوربین بنشینند و تحلیل کنند. در مستند «زردهای سرخ» به دلیل فرمی که دارد، به تصویر کشیدن مصاحبه و گفت‌وگوها را کنار گذاشتم. البته ممکن بود از دل مصاحبه‌ها محتوا به وجود بیاید؛ اما کار را به سمت گونه گزارشی و تلویزیونی می‌برد. قصد داشتم مستند از لحاظ سینمایی جذاب و خوش ریتم باشد. در ابتدا برای ساخت مستند «زردهای سرخ» پژوهش کردم، سپس فیلمنامه و گفتار متن را نوشتم و در آخر به دنبال تصاویر رفتم. تصویریابی این مستند بسیار دشوار بود؛ در چند سطح فیلم، عکس، پویانمایی، آثار سینمایی مستقل و… به زبان‌های انگلیسی و چینی جستجو شده و حاصل آن چیزی است که اکنون مشاهده می‌کنید. نکته حائز اهمیت دیگر این است که ما صرفا به دنبال تصاویری نبودیم که به مخاطب حس تاریخ دست بدهد و در طول مستند نزدیک ۹۰ درصد آرشیوها و تصاویر تناسب دقیق با محتوا دارد.
در مستند شاهد پویانمایی و بخش‌های گرافیکی هم هستیم. این بخش‌ها نیز ساخته خودتان بود؟ بازسازی صحنه‌های موجود را تولید کردید؟
خیر، تمام این کارهای گرافیکی از آرشیو است و ما صرفا آن‌ها را جمع‌آوری کرده‌ایم. به قدری تصویریابی خوب بوده که مخاطب تصور نمی‌کند تمام اینها حاصل تصویریابی است. البته اگر کارهای گرافیکی را می‌ساختیم، راه ساده‌تری را در پیش داشتیم اما یافتن آن‌ها متناسب با محتوا به مراتب کار سخت‌تری هم بود.
پیدا کردن تصویرهای گرافیکی چقدر زمان برد؟
روزانه ۱۲ ساعت به مدت یک ماه. تلاش کردیم که حداقل ۷۵ درصد از تصاویر و فیلم‌هایی که در مستند استفاده می‌کنیم باکیفیت (HD) باشد.
به نظر شما مستندساز می‌تواند به تاریخ ورود پیدا کند و علاوه بر روایت دیدگاه و تحلیلی هم از آن ارائه دهد؟
معتقد هستم که باید تاریخ را تحلیل کرد؛ نه اینکه صرفا بازگوکننده بود. بخش زیادی از قرآن هم تاریخ است و هدف آن هم درس و عبرت گرفتن است. سعی کردم آن چیزی که در مستند «زردهای سرخ» روایت می‌کنم حرف به روزی داشته باشد تا مخاطب به تحلیل وپاسخ مسائل ذهن‌اش برسد یا اگر شبهه‌ای دارد، رفع شود. صرف تاریخ گفتن کار بی‌نتیجه‌ای است. من فکر می‌کنم اگر رویاتی از تاریخ گفته می‌شود حتما باید همراه با تحلیل آن باشد وگرنه تاریخ نویسان زیادی وجود دارند که فقط تاریه نویسی می‌کنند و هیچ خاصیتی جز سند کردن هم ندارد.
آینده نمایش و اکران مستند «زردهای سرخ» چه می‌شود؟ آیا برنامه‌ای برای آن دارید؟
مستندهای ایرانی سرنوشتی جز تلویزیون ندارند؛ البته جشنواره‌ها هدف خوبی هستند و برنامه برای نمایش مستند در جشنواره‌های خارجی، پس از ترجمه، داریم. باتوجه به اینکه سینما و فیلم‌های داستانی وضعیت خوبی هم ندارند، اکران کردن مستند در سینماها احتمال ضعیفی دارد. جدای از تمام این مسائل، تصمیم داریم در پلتفرم‌های نمایش مستند، «زردهای سرخ» را اکران کنیم.
در آینده تصمیم دارید که باز هم درباره انقلاب‌های مهم تاریخی، مستند بسازید؟
تاکنون برای انقلاب‌های فرانسه، امریکا، الجزایر، چین، روسیه و هند مستند بلند ساخته‌ام. فکر می‌کنم حداقل ۶ انقلاب مهم دیگر در جهان باشد که بتوانم بسازم. باتوجه به بازخوردهایی هم که دیدم، احساس می‌کنم این موضوع برای مخاطب جذابیت دارد.
