مهدی مافی:
در «داستان‌های فوتبال» می‌بینیم که ویلتموس معمار فوتبال بلژیک نبود/ مسلمان بودن باعث فرار دو بازیکن روس از سرزمین‌های اشغالی شد
مهدی مافی نویسنده و پژوهشگر برنامه «داستان‌های فوتبال» که همزمان با آغاز بازی‌های یورو ۲۰۲۰ روی آنتن شبکه سه سیما می‌رود، درباره ساختار این برنامه و آنچه قرار است روایت شود، توضیح داد.
به گزارش خبرنگار ایلنا، بالاخره انتظارها برای علاقمندان به فوتبال اروپا به پایان رسید و از جمعه شب اولین مسابقه جام ملت‌های اروپا با بازی ایتالیا - ترکیه آغاز خواهد شد. در ادوار گذشته این جام برنامه‌های خوبی توسط عادل فردوسی‌پور روی آنتن شبکه سه می‌رفت که اکنون به دلایل مختلف عادل ممنوع‌التصویر است و نمی‌توان از این مجری و گزارشگر در صدا و سیما استفاده کرد. همزمان با شروع جام ملت‌های اروپا برنامه‌های تخصصی فوتبالی زیادی در شبکه‌های مختلف ساخته شده و قرار است پخش شود، اما تا به حال کمتر برنامه‌ای به داستان‌های فوتبالی کشورهای صاحب سبک در فوتبال پرداخته است و فوتبال‌دوستان کمتر با این داستان‌های کشورهای حاضر در جام ملت‌ها آشنا هستند. برنامه «داستان‌های فوتبال» با نگاهی متفاوت و مستندگونه جام ملت‌های اروپا را مورد بررسی قرار داده است. به بهانه شروع جام ملت‌ها و پخش این برنامه با پژوهشگر و نویسنده این مجموعه مهدی مافی گفتگویی داشتیم که می‌خوانید.
مستندهایی که در برنامه پخش می‌شود به چه موضوعاتی می‌پردازد و نسبتش با مسابقات یورو 2020 چیست؟
«داستان‌های فوتبال» قرار است به صورت مستقل به بهانه یورو 2020 به یک سری موضوعات منطبق با فرهنگ عامه بپردازد. این مجموعه بر اساس موضوعی در فوتبال شکل گرفته که اصطلاحا به آن فرهنگ فوتبالی می‌گویند. از غذایی که در هر استادیوم سرو می‌شود تا موضوعات مهم‌تر، نظیر این که تاریخ یک تیم از کجا سرچشمه می‌گیرد، در رده مدیران چه اتفاقی در باشگاه‌ها می‌افتد، تاثیرش روی تماشاگران چیست، شعارهای فوتبالی بر چه اساس تعیین می‌شوند، رنگ پیراهن تیم‌ها بر چه اساس انتخاب شده و... زیر مجموعه فرهنگ فوتبالی تعریف می‌شوند. بر اساس این موارد سراغ برخی از کشورهای حاضر در یورو ۲۰۲۰ رفته‌ایم و به فرهنگ فوتبالی در آن کشورها پرداخته‌ایم.
در تلویزیون مجموعه‌های ورزشی یا برنامه‌های ورزشی مختلفی داشته‌ایم. این برنامه چه تفاوت بارزی دارد که آن را از سایر برنامه‌ها جدا می‌کند و چه حرف جدیدی برای گفتن دارد؟
«داستان‌های فوتبال» ابتدا قرار نبود یک مستند آرشیوی باشد، برنامه‌های دیگری برایش داشتیم، اما نکته‌ای که ما را به این سمت برد این بود که دیدیم در حال حاضر مردم بر اساس اسم کشورها یک سری تصوراتی دارند. مثلا وقتی می‌گوییم مکزیک، ذهن بسیاری از مخاطبان به سمت کارتل‌های مواد مخدر می‌رود. این اطلاعات به واسطه خوراک فرهنگی که همیشه داشتیم، بر شناخت ما از کشورها اثرگذار است و فرهنگ عامه ما را شکل داده است. یعنی مسائلی که درباره هر کشور در ذهن ما حک شده، یک پیش فرضی را برای ما ایجاد کرده است.
ایده اصلی ما این بود که یک خرق عادتی کنیم و این پیش‌زمینه‌ها و ذهنیت‌های از قبل تعیین شده را در ذهن مخاطب بشکنیم. از این کلیشه‌ها استفاده کردیم و فضای مخاطب را به یک فضای ملموس‌تر بردیم تا مخاطب بتواند با شناخت بهتر، درباره موضوعاتی که در هر حوزه مورد بحث قرار می‌دهیم راحت‌تر فکر کند، ببیند و استفاده کند تا آن ذهنیت از بین برود.
فرق این برنامه با دیگر برنامه‌ها این است که در سایر برنامه‌های فوتبالی تلویزیون کمتر سراغ فرهنگ فوتبالی می‌روند. فکر می‌کنم در حال حاضر به غیر از برنامه «فوتبال ۱۲۰» برنامه دیگری نداریم که چنین کاری انجام دهد. ما سعی کردیم در همین حوزه دنبال داستان‌هایی بگردیم تا مخاطب‌هایی که علاقه کمتری به فوتبال دارند هم بتوانند آن را ببینند.
از روند تولید این مستندها بگویید. پروسه تولیدش از چه زمانی آغاز شد و نریتور این مستندها چه کسی است؟
قبل از جام جهانی ۲۰۱۸ ما این ایده را درباره پیش فرض مردم از فرهنگ‌ها و کشورها مطرح کردیم، ولی به دلایل مختلف در آن زمان ساخت این برنامه میسر نشد. طی تحقیقاتی که انجام دادیم به ۱۳ کشور رسیدیم که شاید خرده داستان‌های جذاب‌تری درباره فرهنگ فوتبالی داشته باشند. آن‌ها را به پیشنهاد آقای ابوالفضل نوری مقدم، به صورت مستند آرشیوی طراحی کردیم. این طرح را با آقای وحید پناهلو به عنوان تهیه‌کننده پروژه در میان گذاشیم که خیلی استقبال کرد و بعد از آن کار با حمایت آقای محسن یزدی، مدیر شبکه مستند وارد مرحله تولید شد. سال ۹۸ قسمت پژوهش این کار توسط تیمی پرقدرت متشکل از افرادی تحصیل کرده و صاحب تخصص در حوزه‌های مختلف آغاز شد و دوستان به صورت تخصصی روی این مباحث وقت گذاشتند.
این تیم مجموعه زمینه‌ها را پوشش می‌داد و شامل افرادی همچون آقایان حسین الهام، حسام‌الدین ابوالحسنی، محمدرضا نوروزبیگی، امید تهرانی و مهدی رفیق‌دوست بود. با همکاری این عزیزان بیش از شش ماه در مرحله پژوهش وقت گذاشتیم و بعد وارد مرحله نگارش شدیم. همزمان با مرحله نگارش مهدی افضل‌زاده به عنوان کارگردان برنامه، تدوین و بخش قابل توجهی از آرشیویابی را پیش می‌برد، نریتور هم آقای حمید محمدی بود، تا رسیدیم به پیش از عید سال ۹۹ که مسئله کرونا بوجود آمد و مسابقات یورو به تعویق افتاد. وقتی خبر تعطیلی مسابقات قطعی شد به دلیل اینکه ما این کار را به مناسبت مسابقات یورو می‌خواستیم پخش کنیم و احساس کردیم اگر مسابقات یورو پخش نشود، در تابستان بدون فوتبال، دلیلی ندارد که مخاطب برنامه‌ای را که درباره فرهنگ فوتبالی است ببیند، طی مذاکراتی که با تهیه‌کننده و شبکه سه داشتیم قرار شد کار به همان صورت نگه داشته شود و امسال روی آنتن برود.
درباره قصه‌های این برنامه، زمان و روند پخش آن بگویید.
«داستان‌های فوتبال» قرار است در هر قسمت به صورت مجزا به یک کشور بپردازد. کشورهایی که در فصل اول به آن‌ها پرداخته می‌شود، عموما صاحب فوتبال هستند و ما سراغ یک داستان یا چند خرده داستان پیرامون بخشی از فوتبال آن کشور (و نه همه فوتبال آن کشور) رفتیم و آن داستان را برای مخاطبان بیان کردیم.
مثلاً قسمت ایتالیا درباره دو قتلی است که در حاشیه فوتبال آن کشور رخ داده است. در قسمت آلمان به بهانه مسعود اوزیل و اتفاقاتی که برای او رخ داده است، بحث مهاجرت در فوتبال آلمان را مطرح کردیم. در قسمت فرانسه با اریک کانتونا یکی از اسطوره‌های فرانسه آشنا می‌شویم و قرار است که درباره چالش‌هایی که در زندگی‌اش داشته بیشتر بدانیم. در قسمت انگلستان به فراز و فرود محبوبیت گرت ساوتگیت در اجتماع انگلستان می‌پردازیم، زیرا او به دلیل خراب کردن پنالتی خودش در یورو ۹۶ به شدت منفور شده بود، ولی الان اتفاقاتی افتاده که او را به شدت محبوب کرده است.
در واقع در این برنامه به بهانه فوتبال اتفاقات دیگری که ممکن است پیرامون آن کشور رخ داده باشد را هم بیان می‌کنیم. در قسمت بلژیک راجع به معمار فوتبال این کشور صحبت می‌کنیم. زمانی که مارک ویلموتس مربی تیم ملی فوتبال ایران شد این موضوع خیلی عنوان می‌شد که او معمار فوتبال بلژیک است، اما طی پژوهش‌هایی که ما داشتیم فهمیدیم که معمار فوتبال بلژیک شخص دیگری است و در برنامه با این فرد بیشتر آشنا خواهیم شد.
یکی از اپیزودهایی که خودم خیلی دوست دارم قسمت روسیه است که به بهانه این قسمت با سرنوشت دو بازیکن مسلمان اهل روسیه آشنا می‌شویم که برای بازی فوتبال به سرزمین‌های اشغالی می‌روند اما دین‌شان باعث می‌شود که خیلی مورد هجمه و آزار و اذیت از طرف اسراییلی‌ها قرار بگیرند. این قسمت از جمله قسمت‌هایی است که قصه بسیار جذابی دارد و مخاطبان تصاویر جالبی را هم خواهند دید.
مجموعه این قسمت‌ها قرار است در ایام پخش مسابقات یورو ۲۰۲۰ در باکس برنامه‌های شبکه سه سیما قرار بگیرد و حوالی ساعت ۱۹ هر روز روی آنتن برود. از طرفی قرار است پخش همزمان در شبکه مستند و شبکه ورزش هم داشته باشد.
آیا این برنامه فصل‌های بعد هم دارد؟
این برنامه فصل دومی هم دارد که مشغول کار روی آن هستیم و قرار است با همین ساختار تهیه شود. در فصل دوم از فرهنگ فوتبالی به سمت دست‌های پشت پرده فوتبال رفته‌ایم و اسامی افراد در پشت پرده فوتبال جهان را مطرح کرده‌ایم که اینها چه کارهایی انجام می‌دهند و چرا خیلی از اتفاقاتی که برای همه مخاطبان فوتبال جای سوال است، رخ می‌دهد.
فصل دوم در مرحله کارگردانی است، دوست داشتیم به پایان تابستان و المپیک برسد، اما مشخص نیست این امکان فراهم شود یا نه، بنابراین زمان پخش فصل دوم قطعی نیست.
نکته پایانی؟
در پایان باید تشکر کنم از تمام کسانی که ما را یاری کردند، زیرا قطعا بدون کمک آن‌ها نمی‌توانستیم این برنامه را بسازیم. به جز تیم پژوهش قدرتمندی که با ما بودند، دوستان مترجم به سرپرستی آقای کائینی، دوستانی که در آرشیویابی به ما کمک کردند، ابوالفضل امیری و از همه مهم‌تر از محسن یزدی که به ما و تیممان اعتماد کرد و توانستیم کار را انجام دهیم. از مهدی افضل‌زاده کارگردان برنامه بسیار سپاسگزارم زیرا دوستانی که کار مستند آرشیوی انجام داده‌اند، می‌دانند که فشار کار مستند آرشیوی بر روی کارگردان خیلی زیاد است؛ نویسنده هر چه دوست داشته باشد می‌نویسد و کارگردان باید بگردد و برای آن چیزهایی که نویسنده نوشته است، تصویر مناسب پیدا کند.
از حمید محمدی تشکر می‌کنم که صدایش را به کار ما قرض داد و ان‌شاءالله از حضورش در فصل دوم هم استفاده می‌کنیم. همچنین باید از همه کسانی که پیش از ما در زمینه فرهنگ فوتبالی تلاش کردند، تشکر کنم که ما قطعا از مجموعه پژوهش‌های این عزیزان و زحماتی که قبلا کشیده‌اند استفاده کردیم، مثل آقای دکتر حمیدرضا صدر که در این حوزه تالیفاتی دارد، یا عادل فردوسی‌پور که با «فوتبال ۱۲۰» و ترجمه کتاب «فوتبال علیه دشمن» سایمون کوپر، هم در زمینه برنامه‌سازی و هم در زمینه تولید متن فعالیت‌های چشمگیری داشته است.
