دبیر علمی همایش مجازی بین‌المللی پروژه ژان مونه مطرح کرد:
در اروپا کتابخانه‌های عمومی به افراد کمک می‌کنند شغل پیدا کرده و مالیاتشان را بپردازند/ تا حمایت سیاسی دولت‌ها نباشد برنامه‌های توسعه روی زمین می‌ماند
گلنسا گلینی مقدم می‌گوید: در ایران از جنبه‌های نظری فعالیت‌های خیلی زیادی انجام شده و این برنامه‌ها بسیار برنامه‌های خوبی هستند اما از حمایت کافی برخوردار نیستند یعنی از جنبه‌های سیاسی و اقتصادی. از طرفی تمام برنامه‌های توسعه باید از حمایت سیاسی برخوردار باشند و اگر از حمایت سیاسی دولت‌ها برخوردار نباشند نمی‌توان پیشرفت زیادی را انتظار داشت.
به گزارش خبرنگار ایلنا، همایش مجازی بین‌المللی پروژه ژان مونه با عنوان "نقش کتابخانه‌های عمومی در توسعه اجتماعی، اقتصادی، و فرهنگی کشور ایران با تاکید بر تجربیات کشورهای اروپایی"، 29 اردیبهشت 1400 در دانشگاه علامه طباطبایی با دبیری گلنسا گلینی مقدم برگزار می‌شود.
گلنسا گلینی مقدم فارغ‌التحصیل دکتری علم اطلاعات و دانش‌شناسی از دانشگاه میسور هندوستان در سال ۱۳۶۸ و عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی است. وی مقالات زیادی به زبان فارسی و انگلیسی در مجلات ایرانی و بین‌المللی در رشته علم اطلاعات و دانش‌شناسی منتشر کرده است. یکی از مقالات او در سال ۲۰۲۰ برنده مسابقه بین‌المللی کتابداری در امریکا شد. او تاکنون چندین بار به عنوان پژوهشگر برتر در ایران مورد تشویق قرار گرفته، چندین کتاب منتشر کرده، سخنرانی‌های مختلف علمی در همایش‌های داخل و خارج از کشور داشته و در سال ۲۰۱۹ برنده گرنت بین‌المللی ژان مونه از کمیسیون اروپایی شده است.
پروژه ژان مونه با عنوان «کاربست تجربیات اتحادیه اروپا در حوزه کتابخانه‌های عمومی ایران» پروژه‌ای بین‌المللی است که با همکاری اتحادیه اروپا و دانشگاه علامه طباطبایی در حال انجام است. گلنسا گلینی مقدم به اتفاق فریده عصاره و رحمت‌الله فتاحی اجرای این پروژه را به عهده دارند. همایش بین‌المللی ژان مونه در راستای همین پروژه در ۲۹ اردیبهشت ۱۴۰۰ به شکل مجازی در تالار گفتگوی آنلاین دانشگاه علامه طباطبایی برگزار خواهد شد.
همایش مجازی بین‌المللی پروژه ژان مونه با چه هدفی و در راستای نیازمندی به کدام ضرورت برگزار می‌شود؟
هدف از برگزاری این همایش انتقال تجربه کتابداران اروپایی به ایران و بالعکس است. هدف اصلی به اشتراک‌گذاری تجربه‌ی کشورهای اروپایی در حوزه‌ی کتابخانه‌های عمومی در راستای توسعه‌ی فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی کشور می‌باشد. قرار است کتابداران ایرانی، اروپایی و سایر کشورها تجربه‌هایشان را در این همایش به اشتراک بگذارند. این همایش در راستای تعهدات پروژه بین‌المللی ژان مونه با عنوان "کاربست تجربیات اتحادیه اروپا در حوزه کتابخانه‌های عمومی ایران" برگزار می‌شود. این پروژه بین‌المللی با حمایت مالی کمیسیون اروپایی و با همکاری دانشگاه علامه طباطبایی در حال انجام است. پیشنهاد اجرای این پروژه در سال 2019 از طرف دانشگاه علامه طباطبایی به اتحادیه اروپا ارسال شد و مرداد 1398 به عنوان برنده گرنت ژان مونه از ایران اعلام گردید. (ژان مونه سیاستمدار و دیپلمات فرانسوی و از بنیان‌گذاران اتحادیه اروپا بوده و به افتخار وی این نامگذاری صورت گرفته و فعالیت‌های ژان مونه بخشی از برنامه‌های اراسموس در اروپا تلقی می‌شود.)
می‌توان گفت همایش مذکور در پاسخ به نیازهای توسعه‌ای جامعه‌ی ایرانی است. ضرورت انجام این کار در این است که ما از پتانسیل کتابخانه‌های عمومی در جهت توسعه‌ی کشور استفاده کنیم و در این همایش تلاش می‌شود به این سوال پاسخ داده شود که چگونه می‌توانیم این کار را انجام دهیم.
نتایج فعالیت‌های کتابخانه‌های عمومی در توسعه اجتماعی، اقتصادی، و فرهنگی کشورهای اروپایی چه فرایندی را نشان می‌دهد و تاثیرگذاری کتابخانه‌های عمومی در توسعه این کشورها چگونه خود را نشان داده است؟
مطالعه و بررسی‌هایی که توسط تیم پروژه (شامل اینجانب، خانم دکتر فریده عصاره استاد تمام از دانشگاه شهید چمران اهواز و آقای دکتر رحمت الله فتاحی استاد تمام دانشگاه فردوسی مشهد) در مورد کتابخانه‌های عمومی اروپایی انجام شده، نشان می‌دهد که برنامه‌های خیلی زیادی را در طول سالهای گذشته در کتابخانه‌های عمومی اجرا کردند و به نتایج بسیار خوبی رسیده‌اند. یکی از کارهای که کتابخانه‌های عمومی اروپا انجام می‌دهند، نیازسنجی است. در هرکشور و هر منطقه‌ای، ترکیب جمعیتی را مورد مطالعه قرار می‌دهند و نیاهای گروه‌های مختلف مخصوصا مهاجرین مختلف که در اروپا هستند، را بررسی می‌کنند و برای هر کدام از آنها باتوجه به نیازی که دارند برنامه‌های آموزشی زیادی گذاشته می‌شود. این برنامه‌ها مرتب تکرار می‌شوند و ارزیابی می‌شوند و نتایج خوبی را داشته، این بخشی است که برای جامعه مهاجر انجام می‌شود. برای بقیه‌ی مخاطبین مثل مردم عادی و قشرهای مختلف سالمندان، کودکان و نوجوانان برنامه‌های زیادی دیده شده است. ازجمله برنامه‌هایی که درحال اجرا است برنامه‌های مربوط به یادگیری مادام‌العمر است که بیش از دو دهه در اروپا قدمت دارد و تقریبا تمام کتابخانه‌های اروپا در این مسئله نقش دارند و برنامه‌های سواد اطلاعاتی در سطح مدارس و در سطح کلیه بخش‌های آموزشی انجام می‌گیرد. در شرایط کرونا هم کتابخانه‌های اروپایی در این زمینه‌ها فعالیت‌هایی را انجام داده‌اند، اصلی‌ترین نقش‌شان، آموزشی است و به شکل‌های مختلف سعی می‌کنند با موارد مختلف آموزشی به توسعه جامعه خود کمک کنند.
کتابخانه‌های عمومی در کشورهای اروپایی در هر مسئله‌ی اجتماعی که پیش می‌آید، وارد می‌شوند و در آن زمینه سعی می‌کنند، کمک برسانند. در مورد ایران اگر بخواهیم این را نگاه بکنیم که چطور این شیوه را به کار بگیریم؛ ما معضلات اجتماعی زیادی در جامعه‌ی ایران داریم که هرکدام از این مسائل را می‌توانیم به شکل برنامه‌های مختلف آموزشی برای مخاطبین خاص برنامه‌ریزی کنیم و این منجر به بهبود کیفیت زندگی افراد در جامعه‌ی ایران می‌شود. می‌توان سطح آگاهی جامعه درباره معضلات اجتماعی مثل طلاق، اعتیاد، بزهکاری و غیره را از طریق برنامه‌های آموزشی در کتابخانه، برای والدین و برای نوجوانان بالا برد و راهکارهای برخورد مناسب با این مسایل را آموزش داد.
در این کشورها کتابخانه‌های عمومی چه بستری برای عموم افراد جامعه را فراهم کرده و کارکرد این مراکز با آنچه در جامعه دانشگاهی دیده شده و مورد انتظار است، چه اندازه متفاوت است؟
کتابخانه‌های عمومی ایران با کتابخانه‌های عمومی اروپا تفاوت‌هایی دارند به خاطر اینکه قبل از هر چیز ما از نظر تشکیلات سازمانی و نحوه‌ی شکل‌گیری کتابخانه‌های عمومی با کشورهای دیگر تفاوت داریم. عدم تمرکز را در اروپا مشاهده می‌کنیم و مدیریت متمرکز به شکل نهاد کتابخانه‌های کشور که در ایران است را در اروپا کم می‌بینیم. کتابخانه‌های عمومی در اروپا سعی کرده‌اند خودشان را با تکنولوژی هماهنگ کنند و مخصوصا از نظر موقعیت مکانی تغییر کرده‌اند. یعنی در گذشته کتابخانه‌ها مکانی ساکت بودند در حال حاضر کتابخانه‌ها در مراکز خرید بنیان‌گذاری می‌شوند. در مکان‌های شلوغی که مردم مراجعه می‌کنند کتابخانه‌های عمومی را مستقر می‌کنند. همچنین اروپایی‌ها در داخل کتابخانه‌ها فضاهایی را به وجود آورده‌اند و کامپیوترهای زیادی را در دسترس عموم گذاشته‌اند چراکه مردم و نوجوانان بتوانند برنامه‌های مختلف کامپیوتری را تست کنند. سعی می‌کنند با برنامه‌های متنوع مردم را به سمت کتابخانه‌ها بکشانند. کتابخانه‌هایی که در مراکز خرید و شلوغ هستند بسیار مورد استقبال واقع شده‌اند. حتی به کسب و کارها کمک می‌کنند، کتابخانه‌های عمومی به افرادی که به دنبال شغل می‌گردند کمک می‌کنند که بتوانند شغل مورد نظرشان را پیدا کنند. و یکی دیگر از کارهایی که کتابخانه‌های عمومی اروپایی انجام می‌دهند پرداخت مالیات‌ها است. به افراد کمک می‌کنند که چگونه مالیات‌هایشان را پرداخت کنند. امکانات را برایشان فراهم کنند. چنین فعالیت‌هایی را در کتابخانه‌های ایران خیلی کمرنگ می‌بینیم.
فرآیند توسعه آیا به دامنه‌ی مطالعه در این کشورها وابسته و منوط شده یا جامعه دانشگاهی این مسئولیت را برعهده گرفته است؟
جامعه‌ی دانشگاهی این مسئولیت را به عهده نگرفته است. اما همکاری میان جامعه‌ی دانشگاهی و کتابخانه‌های عمومی وجود دارد و این مسئولیت برای جامعه دانشگاهی نیست چون فعالیت‌های دانشگاهی آموزشی و پژوهشی است؛ فعالیت‌های کتابخانه‌های عمومی متفاوت است. در هرحال کتابدارها در دانشگاه‌ها پرورش پیدا می‌کنند. فقط دانشگاه ها نیستند. اصولا کتابخانه‌های عمومی اروپا آزادی عمل زیای دارند و به لحاظ تشکیلاتی مسئولیت‌شان را به نهادهای محلی واگذار کرده‌اند؛ یعنی هر کتابخانه باتوجه به هر استان یا ایالتی می‌تواند برنامه‌های مختلفی داشته باشد و اینها با تمام نهادهای محلی از جمله دانشگاه‌ها همکاری می‌کنند. دانشگاه یکی از نهادهایی است که کتابخانه‌های عمومی با آنها همکاری می‌کند و علاوه بر آن هر نهاد دیگری که لازم باشد اینها می‌توانند مستقیما وارد مذاکره و گفتگو شوند و باهم برنامه‌های مختلفی را داشته باشند. در سطح آموزشی مخصوصا برای آموزش و پرورش همکاری‌های زیادی داشته‌اند. برای برنامه‌هایی که در مدارس برگزار می‌کنند معلم‌ها و کتابدارها برنامه‌ای بسیار مشخص و مدونی دارند و اینها را مرتب پیش می‌برند و همینطور جالب است که ارزیابی می‌کنند. کاری که ما در ایران انجام نمی‌دهیم. مرتب برنامه‌هایی را که اجرا می‌کنند مورد ارزیابی قرار می‌دهند و آنها را بهبود می‌بخشند و از این نظر تاثیرگذاری کتابخانه‌هایشان قابل توجه است.
فاصله‌ی دانش عموم جامعه و تاثیرات آنها در فرآیند توسعه با جامعه دانشگاهی چه اندازه است؟
در این کشورها هر نهادی وظایف خود را انجام می‌دهد و اصولا اتحادیه اروپا برنامه‌های اصلی توسعه‌ی کلان را به صورت کلی مشخص می‌کند. یعنی یکسری اهداف بلندمدت را مشخص می‌سارند. کتابخانه‌ها در راستای اهداف مشخص حرکت می‌کنند. جامعه‌ی دانشگاهی با اینها همراه است. درواقع توسعه‌ی همه‌جانبه در اتحادیه اروپا اتفاق می‌افتد. همه نهادها همه سازمانها با هم همکاری دارند و به صورت همه‌جانبه پیش می‌رود نه تک بعدی. ارتباط بین این نهادها و سازمانها بسیار قوی است و حالت جزیره‌ای ندارد و هماهنگ عمل می‌کنند.
توسعه امری‌ست که بیشتر در بستر علوم نظری شهود بیشتری پیدا می‌کند یا علوم پایه و از این منظر ایران چه جایگاهی در جهان دارد؟ مقیاس سنجش ایران و اروپا چه نتایجی را در این حوزه نشان می‌دهد؟
قطعا برنامه‌های توسعه، بخش نظری دارد و اگر درمورد ایران صحبت کنیم در ایران برنامه‌های توسعه‌ای که به لحاظ نظری روی کاغذ وجود دارند در نهادهای ما بسیار عالی هستند. آنچه روی کاغذ نوشته شده، عالی است. اما اشکالی که در کشور ما وجود دارد این است که در پیاده‌سازی و اجرای برنامه‌ها دچار مشکل می‌شویم، شاید به خاطر این است که ساختارهای ما هنوز توسعه پیدا نکرده‌اند. نکته‌ی دیگر توسعه‌ی سیاسی است. تمام برنامه‌های توسعه باید از حمایت سیاسی برخوردار باشند و اگر از حمایت سیاسی دولت‌ها برخوردار نباشند نمی‌توان پیشرفت زیادی را انتظار داشت. در ایران از جنبه‌های نظری فعالیت‌های خیلی زیادی انجام شده است و این برنامه‌ها بسیار برنامه‌های خوبی هستند اما از حمایت کافی برخوردار نیستند یعنی از جنبه‌های سیاسی و اقتصادی. برنامه‌های توسعه‌ای حتما بایستی از نظر سیاسی و اقتصادی پشتیبانی بشود اگر این اتفاق نیافتد توسعه صورت نمی‌گیرد. کارگاه‌هایی که ما در 5 استان ایران به خاطر همین پروژه با کتابداران داشتیم بزرگترین مشکلی که مطرح کردند مسئله‌ی اقتصادی بود، می‌گفتند اکثر کتابخانه‌های ایران مشکلات بودجه‌ای دارند و نمی‌توانند برنامه‌های ساده‌ای را اجرا کنند چون این برنامه‌ها برای اجرا نیاز به هزینه دارند. برنامه‌های آموزشی هزینه دارند. ما نمی‌توانیم روی فعالیت‌های داوطلبانه خیلی حساب کنیم. چون مسائل اقتصادی کتابخانه‌های عمومی را نمی‌توان نایده گرفت. به خاطر همین ما توسعه زیادی را نمی‌بینیم یا خیلی کند پیش می‌رود.
چیزی که از مقایسه ایران و اروپا دریافت کرده‌ایم، از نظر فعالیت‌های کتابخانه‌ای کارهای خیلی زیادی در ایران انجام گرفته است هرچند که ما تا رسیدن به حد مطلوب خیلی فاصله داریم. اما اشکالی که هست این است که فعالیت‌ها اصلا منعکس نمی‌شود و فعالیت‌های کتابخانه عمومی ایران در خارج از ایران اصلا دیده نمی‌شوند که نیاز به فعالیت‌های رسانه‌ای و همکاری بیشتری دارد. از سوی دیگر چنانچه مشکلات ساختاری حل شوند و حمایت‌های سیاسی کافی برقرار باشند و حمایت‌های اقتصادی از کتابخانه‌های عمومی ایران بیشتر صورت بگیرد شرایط تغییر خواهد کرد. ما اگر بتوانیم نهادهای قانونگذار و نهادهای بالادستی را راضی کنیم که از برنامه‌هایی که کتابداران درنظر دارند حمایت کنند. مطمئن هستم که کتابخانه‌های عمومی ایران در توسعه‌ی کشور نقش بسیار مهمی را ایفا می‌کنند. خیلی کار دشواری نیست ما از وضعیت موجود و امکاناتی که درحال حاضر در کشور است می‌توانیم استفاده بهتری بکنیم؛ مشروط بر اینکه ما بتوانیم از این فعالیت‌ها حمایت کنیم و دست کتابخانه‌ها و کتابداران را بازبگذاریم و حمایت‌های سیاسی و اقتصادی از فعالیت‌های آنان داشته باشیم. ما می‌توانیم خیلی خوب از تجربیات اروپا استفاده کنیم و در این همایش این تجربیات را مطرح می‌کنیم. از این تجربیات می‌توانیم به صورت بومی‌سازی شده در داخل کشور استفاده کنیم. پتانسیل رشد در ایران زیاد است اما استفاده کافی از تجربه‌ها صورت نمی‌گیرد یا اینکه موانعی که وجود دارند حرکت توسعه‌ای را کند می‌کند.
همایش اخیر چه چشم‌اندازی در فرآیند کاربردی کردن این نوع از توسعه در جامعه دانشگاهی و بستر عمومی جامعه ایران خواهد داشت و آیا قرار است این نتایج کاربردی چگونه خود را بروز دهد؟
هدف از این همایش و هدف از این پروژه، افزایش سطح آگاهی جامعه‌ی ایرانی نسبت به تجربیات اتحادیه اروپا است. اتحادیه اروپا از این پروژه حمایت کرده و از این هدف پشتیبانی می‌کند. هدف ما معرفی این برنامه‌هاست. در درجه اول ما به کتابداران می‌گوییم که چه برنامه‌هایی در اروپا وجود دارد و بعد ما خودمان در زمینه‌ی بومی‌سازی این برنامه‌ها پژوهش‌هایی انجام می‌دهیم. از کتابداران ایرانی سوال خواهیم کرد که چقدر این برنامه‌هایی که در اروپا انجام می‌شود در ایران امکان‌پذیر است و سپس نتایج این پژوهش را منتشر خواهیم کرد. علاوه بر این ما با نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور همکاری می‌کنیم و کارگاه‌هایی را با همکاری این نهاد برگزار کرده‌ایم و مدیران این نهاد در همایش ما حضور خواهند داشت. قرار است جلساتی را با مدیران نهاد داشته باشیم و در راستای پیاده‌سازی این برنامه‌ها که چگونه بومی شوند و چگونه در کشور اجرایی شوند گفتگوهایی داشته باشیم. ما تا اینجا بازخوردهای خیلی خوبی از مدیران داشته‌ایم. اما نیاز به کار بیشتر است که امیدواریم در جامعه‌ی ایرانی نمود پیدا کند. این همایش هم منجر به افزایش آگاهی می‌شود، هم درنهایت منجر به فعالیت‌های کاربردی و عملیاتی در سطح کتابخانه‌ها می‌شود و وقتی که دیدگاه‌ها تغییر کند قطعا فعالیت‌ها هم تغییر خواهد کرد و در نهایت منجر به توسعه خواهد شد.
از مقالات ارایه شده در این همایش بگویید و اینکه چه استادانی از کدامین کشورها در این همایش حضور خواهند داشت؟
7 مهمان خارجی داریم از کشورهای فرانسه، آلمان، فنلاند، هند و امریکا که تجربه کتابخانه‌های عمومی کشورشان را مطرح خواهند کرد. از ایران هم مقالاتی را دریافت کرده‌ایم که شامل تجربه نهاد کتابخانه‌های عمومی در شهرهای مختلف ایران مانند تهران، اصفهان، شیراز، اهواز و مشهد و غیره است. همینطور از صاحبنظران درخواست کرده‌ایم تا تجربیاتشان را از کتابخانه‌های عمومی در کنفرانس بیان کنند؛ همه این تجربیات قرار است در همایش به اشتراک گذاشته شوند.
