کاربردی شدن علوم اسلامی نیازمند فناوری فرهنگی است/ مستندات جامعی برای تبیین دامنه اثرگذاری علوم اسلامی در دسترس نیست

به گزارش خبرنگار ایلنا، کرسی ترویجی عرضه و نقد ایده علمی با عنوان «شبکه نیاز در حوزه علوم اسلامی» با ارائه محمد سهیلی (معاون طرح و برنامه سازمان علمی و فرهنگی آستان قدس رضوی) صبح روز (چهارشنبه ۱۸ فروردین) در پژوهشکده اسلام تمدنی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی برگزار شد.

«محمد سهیلی» در ابتدای این نشست با اشاره به اهداف و پرسش‌های اصلی که در این پژوهش مورد بررسی قرار داده است، گفت: ابتدا این پرسش را مدنظر قرار دادیم که اساسا چه میزان علوم اسلامی می‌توانند معطوف به رفع نیازهای جامعه باشند؟ و چه نیازهایی هستند که می‌توانیم برآورده شدن‌شان را از علوم اسلامی انتظار داشته باشیم؟

او در ادامه با اشاره به پیش‌فرض‌های مدنظر پژوهش گفت: فرض اصلی این بود که اساسا علوم اسلامی شان پاسخ‌گویی به نیازهای جامعه را دارد. همینطور این مساله مطرح است که با تحلیل پیمایش‌ها، اسناد، پژوهش‌ها و... می‌توانیم به مجموعه‌ای از نیازها دست پیدا کنیم. البته نیازها را در گستره نظام جمهوری اسلامی ایران قرار دادیم.

معاون طرح و برنامه سازمان علمی و فرهنگی آستان قدس رضوی به تشریح فرایند تحقیق و روش پژوهش پرداخت و گفت: رویکرد ما تلفیقی و شامل تحلیل محتوای متن‌ها و گزارش‌های ملی و پیمایش‌های میدانی بوده که در مجموع شامل ۹۶ سند می‌شود.

سهیلی با تحلیل نیازها در چهار سطح، نیازهای عمومی بر اساس اقتضائات زیستی بشر در عصر حاضر، یکپارچگی نیازهای مورد تقاضا برای هندسه اسلامی اداره کشور -که در حکومت و دولت عینیت می‌یابد-، نیازهای مورد تقاضا برای تحقق جامعه آرمان‌ها و نگه داشت الگو را از جمله این سطوح خواند و به تشریح مصادیق هر یک از آن پرداخت.

او همچنین با ارائه ترسیمی که از نمودار شبکه‌ای نیازها در این چهار سطح، انجام داده یادآور شد که در تحلیل سندها به طور مثال ۱۹ بار به نیاز بیکاری و اشتغال اشاره شده است و همچنین خاطرنشان کرد که چالش‌های اصلی از اسناد به دست آمده، احصا شد.

این پژوهشگر در ادامه با اشاره به اینکه «بررسی کردیم که این نیازها در چه نقاطی با علوم اسلامی تماس پیدا می‌کنند؟» گفت: در ادامه این پرسش را مطرح کردیم که اگر علوم اسلامی بخواهد با نیازهای مطرح شده ارتباط برقرار کند، چه باید بکند؟

سهیلی در پایان به بیان نتایج این پژوهش در شش مورد پرداخت و گفت: نخستین نتیجه این بود که مستندات جامعی برای تبیین دامنه اثرگذاری علوم اسلامی در دسترس نیست. از سوی دیگر، این نتیجه حاصل شد که رویکرد تحقیق منحصر به علوم انسانی نیست و می‌تواند علوم انسانی را نیز شامل شود. مورد سوم نیز این بود که علوم انسانی و مسائل آنها معطوف به نیاز نیست و بازتعریف رشته‌ها و مسائل علوم انسانی در راستای توسعه نقاط تماس و افزایش تعامل با سایر علوم به ویژه علوم انسانی ضروری به نظر می‌رسد.

معاون طرح و برنامه سازمان علمی و فرهنگی آستان قدس رضوی تاکید کرد: نتیجه بعدی این بود که با توجه به اینکه هر یک از نیازهای موجود صرفا ناظر به یکی از علوم انسانی نیست و معمولا با چند علم سر و کار دارد و باید رویکرد فرارشته‌ای را در پاسخگویی به نیازها اتخاذ کرد. و همچنین به این نتیجه رسیدیم که مواجهه علوم انسانی با نیازهای فرارو، شکل دهنده نوعی روند کاربردگرایی است که می‌تواند صورت جدیدی از علوم اسلامی را شکل دهد.

سهیلی در پایان با اشاره به آخرین نتیجه پژوهش تصریح کرد: انتظار زیادی از علوم اسلامی است که مستقیما به نیازها پاسخ دهند؛ کاربردی شدن، نیازمند یک حلقه میانی به نام فناوری فرهنگی است که بدون آن نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم علوم اسلامی بتواند به طور مستقیم به نیازهای جامعه پاسخ دهد.

حجت‌الاسلام «مجتبی الهی‌خراسانی» عضو هیئت علمی مرکز تخصصی آخوند خراسانی و رئیس میز توسعه و توانمندسازی علوم اسلامی نیز به عنوان منتقد نخست به بیان نکاتی درباره این پژوهش پرداخت و گفت: فلسفه اصلی این پروژه این بوده که بتوانیم فارغ از پیش‌فرض‌های خود علوم اسلامی و وضعیت جاری آن که هر کدام قلمرویی از نیازها را مورد بررسی قرار دادند، از متن جامعه و متن نیازها بتوانیم دریافت و با طبقه‌بندی‌شان آن را با حوزه‌های مختلف علوم اسلامی ارتباط دهیم تا این علوم از مجموعه و تنوع نیازهای جامعه مطلع شوند.

رئیس میز توسعه و توانمندسازی علوم اسلامی ادامه داد: علیرغم تنوع اسنادی که مورد تحلیل قرار گرفته، اما در ترسیم شبکه نیاز و تعیین منابعی که مورد توجه کدگذاری قرار گرفته، اسناد فرادستی سهم بیشتری از پیمایش‌ها دارد. که معنایش این است که به نیازهای جامعه بیش از منظر خود جامعه، از منظر حاکمیت توجه کرده‌ایم.

الهی‌خراسانی خاطرنشان کرد: نکته دیگر این است که در تعیین نقاط تماس شبکه نیازها با علوم اسلامی، ارتباط آنها با کدگذاری گزینشی به دست آمده است.

«محمدمسعود سعیدی» استادیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی منتقد بعدی بود که موارد و پرسش‌هایی را همچون دقیق‌تر شدن سوال‌های اصلی پژوهش، شفاف‌سازی در زمینه چگونگی تحلیل محتوای کیفی، اینکه گزاره‌های موجود در اسناد چگونه به نیازهای ابراز شده تبدیل شد؟ و... متذکر شد.

در ادامه نشست، سهیلی به پرسش‌ها و نکات مطرح شده از سوی ناقدان پاسخ داد.

یادآور می‌شود، دبیری این کرسی ترویجی که در پژوهشکده اسلام تمدنی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی برگزار شد، برعهده «اویس استادی» دانش آموخته فلسفه و حکمت اسلامی بود.