کارگردان نمایش «اپیدمی»:
کمدی بهترین روش برای گفتن کنایه‌های سیاسی است/ چگونه «راست‌گویی» تبدیل به هرج و مرج عمومی می‌شود؟
کارگردان نمایش «اپیدمی» می‌گوید زبان کمدی بهترین راه برای گفتن کنایه‌های سیاسی است، طوری که هم برای تماشاگر لذت به همراه داشته باشد و هم بتوان حرف دل مردم را زد.
به گزارش خبرنگار ایلنا، «اپیدمی» به کارگردانی «رضا پورتراب‌زاده» و بر اساس متنی از علیرضا امیدی نمایشی است که از گرگان در بخش رقابتی نمایش‌های صحنه‌ای سی و نهمین جشنواره تئاتر فجر حضور دارد. نمایشی فانتزی و با حال و هوایی طنز که کنایه‌هایی سیاسی و اجتماعی هم در خود دارد. به بهانه اجرای این اثر در جشنواره، با کارگردان آن گفتگویی انجام داده‌ایم که مشروح آن را می‌توانید در ادامه بخوانید.
عنوان «اپیدمی» برای نمایش شما، بسیار یادآور شرایطی است که در یک سال اخیر تجربه‌اش کردیم. اما برخلاف تلخیِ رئالیسم اپیدمیِ کرونا، قصه شما یک دنیای خیالی با وقایعی نمادین را روایت می‌کند. درباره اپیدمی خاص قصه‌تان و شیوه اجرایی آن بگویید.
«اپیدمی» داستانِ جوانی را روایت می‌کند که ماده‌ای را اختراع کرده که وقتی کسی آن را مصرف می‌کند، دیگر نمی‌تواند دروغ بگوید. او می‌خواهد این ماده را به کلانتر و مردان قانون بفروشد تا در اعتراف‌گیری از مجرمین، از آن استفاده کنند. اما پس از ماجراهایی، مخترع، این ماده را در هوای شهر پخش می‌کند و همه گناهان از جمله فساد کلانتر رو می‌شود؛ همه شروع می‌کنند به گفتن حقیقت، و همین باعث هرج و مرج می‌شود. در واقع اینجا هم یک «اپیدمی» با عوارضی منفی شکل می‌گیرد. این نمایش، یک کار پربازیگر است؛ ما از ۱۳ بازیگر اصلی استفاده می‌کنیم و ۲۱ بازیگر فرم داریم که صحنه‌ها را برای ما می‌سازند. در اجرا از چند نوع تکنیک استفاده شده، اما آن چیزی که نمود بیشتری دارد فاصله‌گذاری برشتی است که بر اساس آن، اجراگران با مخاطب هم درگیر تعامل شده و با آنها ارتباط برقرار می‌کنند. یک راوی هم داریم که در طول اجرا، با مخاطب وارد دیالوگ می‌شود.
اپیدمی، جدای از فرامتن‌ها و طعنه‌هایی که به شرایط اجتماعی و سیاسی دارد، بر پایه یک فانتزی استوار است؛ چیزی که تئاتر ما از آن تهی است. فکر می‌کنید چنین قصه‌هایی با این نوع از روایت، چقدر می‌تواند در جلب نظر مخاطب موفق باشد؟
در اجرای عمومی این کار چیزی که برای تبلیغ استفاده می‌شد، این عنوان بود: «یک کمدی متفاوت». یعنی کمدی‌ای فراتر از کمدی سطحی مرسومی که در سالن تئاتر و حتی گاهی در سینما و تلویزیون می‌بینیم؛ ما یک دغدغه محتوایی و اجتماعی داشتیم. این متن را یکی از دوستان خوبم آقای علیرضا امیدی نوشته بود و وقتی خواندمش، دیدم چقدر می‌شود با آن، حرف دل مردم را زد. به علت اینکه کل درام و نمایش در شهری اتفاق می‌افتد به نام نوورسیتی که اگر بخواهیم به ایرانی ترجمه‌اش کنیم، می‌شود ناکجاآباد، دست ما را باز می‌گذاشت که یکسری حرف‌ها و نکاتی که مدنظرمان بود را راحت‌تر بیان کنیم، به طوری که به کسی هم بر نخورد؛ به قومیت یا حزب سیاسی یا صنف و قشر دیگری. سعی کردیم حرف دل مردم باشد، ولی جهت سیاسی به آن ندادیم که مثلا بخواهیم کد مشخصی بدهیم. زبان طنز و کمدی در ایران می‌تواند به نظر من جدی‌تر از این باشد، خیلی از حرف‌ها را در قالب کمدی می‌توانیم بزنیم، طوری که هم شوخی کرده باشیم و هم حرف‌مان را به نوعی زده باشیم. فرمت طنز و فانتزی که برای اجرای اثر انتخاب کردیم، به نظرم باعث شد که تماشاگر بتواند از زمانی که برای این تئاتر می‌گذارد لذت ببرد و در عین حال بتوانیم حرفی را که می‌خواستیم راحت‌تر بیان کنیم.
با این همه، پایه قصه روی فانتزی‌ای بیان شده که در تئاترهای کمی، مشابهش را می‌بینیم.
در تاریخ نمایش ایران، آثار و سبک‌های کمدی داریم که حالا شاید اسمش را فانتزی نگذاریم، اما می‌بینیم که رگه‌هایی از فانتزی دارند؛ سیاه‌بازی، بقال‌بازی یا کمدی‌هایی از این دست داشتیم که هم حرف اجتماعی و سیاسی می‌زدند و هم به نوعی اگزجره و غلونمایی و کمدی و طنز در آن وجود داشته است. ما سعی کردیم در چینش اثر هم از طنز روایی و آن نوع از بازیگری کمدی یا بداهه‌پردازی که در نمایش‌های ایرانی هست، استفاده کنیم و هم اینکه در بازیگردانی به نقاط خیلی خوبی برسیم و از طرفی تلاشی برای بین‌المللی کردنش داشته باشیم؛ مثلا ما دو تا قطعه به زبان انگلیسی داشتیم که فرم‌هایی روی آن انجام می‌شد. من اخیرا یک کار دیگر هم به نام «کُلد» به صحنه بردم که کاملا به زبان انگلیسی اجرا شد و بازخوردهای جالبی از آن گرفتیم؛ بسیاری از آموزشگاه‌های زبان آمدند و به ما گفتند چقدر کار خوبی است، می‌توانیم به‌جز اینکه فیلم‌های آموزشی داریم برای بچه‌هایمان، بیاییم و تئاترهای انگلیسی‌زبان را هم ببینیم. به خاطر همین سعی کردیم تمام سلیقه‌های ممکن را پوشش دهیم؛ کسی که تئاتر اجتماعی دوست دارد، کسی که تئاتر سیاسی دوست دارد، کسی که تئاتر سرگرمی دوست دارد... یعنی هجمه‌ای که می‌توانستیم را ایجاد کنیم برای اینکه مخاطب بیشتری را جدب این اثر کنیم و تعداد مخاطبان بیشتری را پای این کار بنشانیم، به خاطر همین این زبان فانتزی را برای روایت اثرمان انتخاب کردیم که میزان علاقه‌مندی مردم بیشتر شود. خدا را شکر هم از طرف مخاطبان عام و هم از طرف مخاطبان خاص، یعنی هنرمندان و قشر هنرمند، استقبال خوبی هم از اجرا شد.
بعد از ماه‌ها تعطیلی تئاتر، این روزها دوباره سالن‌های تئاتر با حضور گروه‌های هنری و تماشاگران تئاتری رونق گرفته‌اند؛ از تجربه این روزها و مواجهه دوباره شما با مخاطبان‌تان و بالعکس بگویید...
در این روزهای تعطیلی تئاتر، به نظر من جشنواره فجر یک ریسک مثبت کرد؛ اینکه دوباره بعد از مدت‌ها در سالن‌ها را برای اجرا باز کرد. ما همه می‌دانیم که یک سال است که تئاتر تعطیل بوده و خیلی از ما گروه‌های هنری به بهانه‌های مختلف می‌خواستیم اجرا برویم و به صحنه برگردیم و نمی‌توانستیم. برای همین برگزاری جشنواره با همه دشواری‌هایش، به نظر من اتفاق مثبتی است. البته دوگانگی‌هایی بین خود فعالان تئاتر الان هست که بعضی‌ها می‌گویند جشنواره نباید برگزار می‌شد و بعضی‌ها طرفدار برپایی‌اش بوده و هستند؛ ما خودمان یک گروه ۴۵ نفره داریم که ۱۰ نفرشان پیشکسوت هستند و بعضی از بازیگران‌مان ۷۰ سال سن دارند. ما داریم تمام سعی‌مان را می‌کنیم که کمتر آسیبی از کرونا اتفاق بیفتد، ولی واقعیت این است که برگزاری جشنواره تئاتر فجر بعد از یک سال رکود و رخوت تئاتر، برای خیلی از ما یک روحیه مضاعف بود. همین که با آن ۵۰ درصد ظرفیت سالن، بتوانیم دوباره نفس تماشاچی را کنارمان داشته باشیم و بتوانیم دوباره با آنها ارتباط برقرار کنیم روحی تازه در کالبد تئاتری‌ها می‌دمد. شاید این فستیوال فجر نقطه آغاز دوباره‌ای برای تئاتر ایران باشد و امیدوارم آثاری که در آن روی صحنه می‌آیند، بدرخشند. من طرفدار کار خوب در تئاتر هستم و رقابت سالم را دوست دارم. امیدوارم همه گروه‌ها به خوبی بدرخشند و دوباره تئاتر جان بگیرد و جشنواره فجر بهانه‌ای باشد برای اینکه ان‌شاءالله صحنه‌ها دوباره پر از گروه‌های نمایشی باشد و تماشاگران به سالن برگردند.
