برخی طراحان آثار جشنواره تئاتر فجر:
دیگر گونه‌های اجرایی را حتی خانواده تئاتر هم به رسمیت نمی‌شناسد/ تلاش برای دور شدن از شیوه‌های مرسوم اجرا
طراحان و ایده‌پردازان حاضر در بخش دیگر گونه‌های اجرایی جشنواره تئاتر فجر معتقدند تاکنون آنطور که باید و شاید به این بخش توجه نشده و حتی خانواده تئاتر آن‌چنان که باید، این بخش اجرایی را نمی‌شناسند یا رغبتی به تجربه آن ندارند.
به گزارش خبرنگار ایلنا، «دیگرگونه‌های اجرایی» از بخش‌های جوان جشنواره تئاتر فجر است؛ نامی که چند سالی است برای دسته‌بندی گروهی از آثار نمایشی، به کار رفته و قرار است تفاوت آثار این بخش را با دیگر آثار حاضر در دو بخش صحنه‌ای و خیابانی جشنواره نشان دهد. این واژه اشاره به گسترده دیدن مفهوم اجرا، صحنه اجرا، شرایط اجرا، نحوه ارتباط اجرا با مخاطب و هر آن چیز دیگری دارد که نتوان آثار حاضر در این بخش را در بخش‌های مرسوم جشنواره دسته‌بندی کرد.
طراحان این بخش اما معتقدند تاکنون آنطور که باید و شاید به این بخش توجه نشده و حتی اهالی تئاتر آن‌چنان که باید، این بخش اجرایی را نمی‌شناسند یا رغبتی به تجربه آن ندارند.
اما هنرمندانی هم هستند که طراحی و ایده‌پردازی برای این شکل و شیوه اجرایی را انتخاب کرده و در آن مسیر حرکت می‌کنند؛ طراحان و ایده‌پردازانی که در بخش دیگرگونه‌های اجرایی جشنواره تئاتر فجر هم حضور دارند و از مفهومی که در اثر اجرایی‌شان دنبال کرده‌اند تا ارتباط با مخاطب و صحنه تئاتر می‌گویند.
تلاش برای دور شدن از شیوه‌های مرسوم اجرا
«جعفر حجازی» طراح نمایش «است (۱۹۸۴)»، وضعیت کنونی را شرایطی می‌خواند که می‌تواند اثرات مثبت هم داشته باشد و باید به این مسأله بیشتر توجه کرد و تصریح می‌کند: «است (۱۹۸۴)» اجرایی است که روی دو پلتفرم به طور هم‌زمان اجرا می‌شود؛ یکی اینترنت است که فکر کردم احتمالا آدم‌ها از شهرهای دیگر می‌توانند از طریق آن به تماشای اثر بنشیند، ضمن اینکه افرادی که در این شرایط ترجیح می‌دهند به تماشای آثار از خانه بپردازند، می‌توانند از این امکان استفاده کنند. به همین دلیل لینک این نمایش را بعدا منتشر می‌کنم.
او ادامه می‌دهد: هم‌زمان با این شکل ارائه، اجرای حضوری هم خواهیم داشت که به صورت گردشی است. مبدا این نمایش خیابان خارک است اما در پهنه رودکی و خیابان‌های اطراف هم اجرا خواهیم داشت. در واقع «است (۱۹۸۴)» یک پرفورمنس مبتنی بر واقعیت مجازی محسوب می‌شود؛ این اثر، یکسری داستان‌های اجتماعی را روایت می‌کند و روایتی مستند از داستان شخصی انسان‌هاست. داستان‌هایی که بسیاری از آنها به شرایط زندگی در یک سال اخیر مرتبط است.
حجازی از وضعیت بحرانی یک سال اخیر هم یاد کرده و می‌گوید: کرونا بر شرایط کاری هنرمندان تئاتر تاثیر زیادی گذاشت. تئاتر هنری است که با حضور و ارتباط تماشاگران با نمایش، معنا پیدا می‌کند و متاسفانه این بیماری بر تئاتر دانشجویی، تئاتر تجربه‌گرا و تئاتر تجاری و... تاثیرات منفی بیشتری گذاشته است. با این همه می‌توانیم به صورت هم‌زمان به اثرات مثبت آن هم توجه کنیم.
او در همین زمینه توضیح می‌دهد: اگر سعی کنیم به آن تاثیرات مثبت بیشتر بپردازیم برای ما منافع بیشتری به دنبال خواهد داشت. کرونا باعث شد به دنبال کردن برنامه‌ها و کارها از طریق اینترنت بیشتر عادت کنیم و از همین رو، در آینده برنامه‌ریزی در بستر اینترنت بیشتر گسترش پیدا می‌کند. باید سعی کنیم مثل تجربه بسیاری از کشورها کمی هم از تئاتر صحنه‌ای دور شویم و از گونه‌های دیگر نمایش استفاده کنیم که الزاماً شبیه به شکل معمول و مرسوم نیستند.
او با اشاره به اینکه «شرایط فعلی با تمام خسارت‌هایش فرصتی است تا بتوانیم ایده‌های جدید را در این حوزه مطرح و روی آنها کار کنیم.» یادآور می‌شود: از این بابت باید بیشتر بر نکات مثبت تمرکز داشته باشیم زیرا هرکس ممکن است متناسب با توانایی‌های خود راهی پیدا کند تا از وضعیت ساکنی که بسیاری از همکاران، بازیگران و کارگردانان در آن گیر افتاده‌اند، رهایی پیدا کنیم.
اجراهای آلترناتیو حتی برای جامعه تئاتر هم هنوز جا نیافتاده
«پویان محمودی» دیگر هنرمندی است که با طراحی اثری به نام «۱۵ ثانیه» در این بخش از جشنواره حاضر شده است. او هم معتقد است که تعریف بخش دیگرگونه‌ها حتی برای اهالی تئاتر هم هنوز جا نیافتاده؛ این در حالی است که نمایش‌های این چنینی، با مصائب مختلفی روبه‌رو هستند.
او درباره اجرای خود در سی و نهمین جشنواره تئاتر فجر می‌گوید: «۱۵ ثانیه» در یک عمارت قدیمی در نیاوران که متعلق به زمان پهلوی اول است، اجرا می‌شود و داستان یک مرد و یک زن است که در زمان جنگ با یکدیگر آشنا می‌شوند؛ مرد برای عکاسی به جنگ رفته و زن هم در سنندج زندگی می‌کند. این دو طبق اتفاقاتی در سنندج با هم آشنا می‌شوند و داستان شروع می‌شود. این دو نفر در اجرای فیزیکی مرده‌اند و داستان این خانه را روایت می‌کنند که متعلق به کاراکتر زن داستان است و از این می‌گویند که چه اتفاقاتی بعد از جنگ برایشان رخ داده است! یعنی در «۱۵ ثانیه» داستان حواشی جنگ روایت می‌شود.
محمودی به بخشی از مشکلات اجرا اشاره کرده و یادآور می‌شود: در فضای اجراهای محیطی، از ابتدا مشکلاتی بود و این یک سال کرونایی مزید بر علت شد. زیرا در اجراهای محیطی، کارگردان و عوامل همیشه به دنبال یک لوکیشن برای اجرا هستند که معمولا سخت پیدا می‌شود، اگر هم پیدا شود معمولا هزینه بسیار زیادی برای اجاره دارد و صاحبان لوکیشن‌ها با گروه‌های تئاتری خیلی سخت کنار می‌آیند. فکر می‌کنم اجراهای آلترناتیو حتی برای جامعه تئاتر هم هنوز جا نیافتاده است.
او ادامه می‌دهد: لوکیشن‌های مناسب برای اجرا بیشتر به کارهای سینمایی و تلویزیونی اجاره داده می‌شود و اجاره دادن آنها به یک گروه تئاتری بیشتر شبیه به یک شوخی است، مخاطبان هم در این اجراها محدود هستند و شاید این گونه از اجرا، اصلا توجیه مالی نداشته باشد. بنابراین گروه‌های نمایشی در بخش دیگرگونه‌ها، بیشتر به خاطر علاقه‌شان به این جنس از اجرا، کار می‌کنند و شرایط‌شان در یک سال گذشته به سبب کرونا بدتر هم شده است.
این طراح و کارگردان به ضرورت برگزاری جشنواره تئاتر فجر در دوران کنونی هم اشاره کرده و تصریح می‌کند: جشنواره تئاتر فجر سه سال است که به بخش «دیگرگونه‌ها» به صورت جدی‌تری می‌‌پردازد و برگزاری آن در این اوضاع قطعا قدمی برای بهبود اوضاع است. یادم هست سه سال پیش که در اثری از بخش دیگرگونه‌ها بازی می‌کردم متوجه این موضوع و اهمیت جشنواره برای مطرح شدن این بخش شدم؛ برای همین فکر می‌کنم این قدم بزرگی است برای اینکه جنس متفاوتی از اجراها دیده شود و برای اهالی تئاتر جا بیافتد.
فرصت کرونا برای تجدیدنظر در فضای فکری و فرمی تئاتر
«نازنین‌زهرا رفیعی» طراح «آنتروپی» هم هرچند معتقد است که کرونا به تئاتر آسیب زده، اما در عین حال یکی از اثرات مثبت آن را تجدید نظر در فضای فکری و فرمی عنوان می‌کند که پیش‌تر در تئاتر دنبال می‌شد.
رفیعی درباره اجرایی که امسال در جشنواره دارد، می‌گوید: ایده داستانی اجرای «آنتروپی» از صحنه اول پرده سوم نمایشنامه «ریچارد سوم» اثر ویلیام شکسپیر الهام گرفته شده و درباره موقعیتی است که برای چند نوجوان پیش می‌آید. به‌طور خاص در این اجرا مبحث قدرت و جانشینی آن مطرح می‌شود.
او خاطرنشان می‌کند: در تناسب با ایده داستانی، فرم اجرای کار به صورت آنلاین است و تمام مراحل تمرین و اجرا به صورت آنلاین پیش رفته و خواهد رفت.
این هنرمند تئاتر به شرایط یک سال اخیر کشور اشاره کرده و توضیح می‌دهد: شرایط کرونا شوک بزرگی به همه اقشار جامعه وارد کرد و متاسفانه هنرمندان تئاتر هم آسیب زیادی از این جریان دیدند اما فکر می‌کنم نکته مثبت این دوران، تجدید نظر در فضای فکری و فرمی بود که پیش‌تر در تئاتر دنبال می‌کردیم. من احساس می‌کنم تئاتر در دوران کرونا و پساکرونا نمی‌تواند بی‌توجه به این دوران به کار خودش ادامه بدهد. مخصوصا از لحاظ فرم، تصور می‌کنم تلاش برای یافتن شیوه‌های ارتباطی بهتر با مخاطب از اتفاقات خوب این دوران است.
رفیعی همچنین یادآور می‌شود: جشنواره‌ها اگر فضایی فراهم کنند تا تبدیل به محل گفتگو و انتقال تجربیات باشند و خارج از چهارچوب‌ها و فرم‌های همیشگی به استقبال آثاری با فرم‌های نوین بروند، فضایی موثر برای عبور از این دوران فراهم خواهند کرد.
سی و نهمین جشنواره تئاتر فجر به دبیری حسین مسافرآستانه از ۱۱ بهمن آغاز به کار می‌کند و تا بیستم بهمن ادامه دارد.
