تعیین حریم نخستین استقرارگاه انسانی شمال‌غرب ایران/ قدمت تپه اهرنجان به ۹ هزار سال پیش می‌رسد/ آثاری که نشان‌دهنده روابط تجاری این محوطه باستانی با مناطق همجوار است
رئیس میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سلماس و سرپرست طرح گمانه‌زنی «تپه اهرنجان»، قدمت این تپه را ۹ هزار سال و آن را نخستین استقرارگاه جوامع انسانی شمال‌غرب ایران خواند.
«افراسیاب گراوند» رئیس میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سلماس و سرپرست طرح گمانه‌زنی «تپه اهرنجان» در گفتگو با خبرنگار ایلنا، درباره این تپه گفت: تپه اهرنجان یکی از مهم‌ترین و می‌توان گفت نخستین استقرارگاه جوامع انسانی در شمال‌غرب ایران است. وقتی آب و هوا مساعد می‌شود و بشر تصمیم می‌گیرد از مناطق کوهستانی وارد دشت شود و زندگی یکجانشینی توام با کشاورزی و دامپروری را آغاز کند، اولین نقطه‌ای که در منطقه شمال‌غرب برمی‌گزیند، تپه اهرنجان است و برای همین این محوطه از نظر تاریخی خیلی مهم است.
او با اشاره به اینکه در سال ۹۸ طرح گمانه‌زنی در این تپه انجام شد، گفت: پاییز سال گذشته برنامه گمانه‌زنی به منظور تعیین عرصه و پیشنهاد حریم تپه اهرنجان با مجوز پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری و تامین اعتبار، پس از وقفه‌ای ۲۸ ساله، برای مدت یک ماه انجام شد.
گراوند با بیان اینکه برای اجرای این طرح، محوطه گسترده و وسیعی داشتیم که متاسفانه در دوره‌های پیش مورد نامهری‌هایی قرار گرفته و بخش‌هایی از آن از بین رفته بود» یادآور شد: این اثر به‌دلیل قرارگیری داخل شهر و منطقه توسعه شهری دچار آسیب‌های متعددی شده بود، بخش زیادی از حرایم استحفاظی آن به‌دلیل تفکیک و تبدیل به منازل مسکونی فرهنگیان از بین رفته و از طرفی برداشت خاک تپه برای امور ساختمانی از قسمت‌های شرقی و جنوبی آن، آسیب‌های جبران‌ناپذیری به آن وارد آورده بود.
پیکرک‌های یافت شده در اهرنجان
رئیس میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سلماس خاطرنشان کرد: این اثر باستانی که جزو اولین روستاهای آذربایجان محسوب می‌شود، تپه کوچکی است که در شمال غرب شهر شطرنجی سلماس و ما بین کوی فرهنگیان ۱ و ۲ واقع شده و دورتادورش را خانه‌های مسکونی فراگرفته است.
گراوند با اشاره به دلیل شطرنجی خواندن سلماس گفت: سلماس را شاید بتوان نخستین شهر شطرنجی ایران دانست که بعد از زلزله سال ۱۳۰۹ بنیان گذاشته شد. در این زلزله، بخش‌های بزرگی از شهر قدیمی که در جبهه جنوب شرقی سلماس فعلی است، از بین می‌رود و شهر جدید با اصول مهندسی شطرنجی بنا می‌شود. یعنی در سلماس می‌بینید که، بلوک‌هایی به فاصله چهارصد متر از هم ساخته شده، خیابان‌ها عریض‌اند و هیچ بن‌بستی در شهر نیست.
او با اشاره به نتایج طرح گمانه‌زنی سال ۹۸، گفت: ۳۰ گمانه در تپه اهرنجان زدیم که از آنها، ۲۲ مورد روی عرصه و ۸ مورد خارج از محدوده بودند. دی ماه امسال حریم تپه در شورای حریم کشوری تصویب و نقشه‌اش تدوین شد که به زودی به مسئولان شهری ابلاغ خواهد شد.
سردوک‌های یافت شده در اهرنجان
سرپرست طرح گمانه‌زنی تپه اهرنجان یادآور شد: نتایج گمانه‌زنی نشان داد که ساکنان سلماس در گذشته، مردمانی کشاورز و دامدار اما از طرفی دارای روابط تجاری با مناطق همجوار مانند شرق آناتولی، قفقاز جنوبی، فلات مرکزی و جنوب دریاچه ارومیه بودند. وجود سنگ‌های مادر و ابزارهای ابسیدینی در هفت رنگ متفاوت و همچنین تراکم سردوک‌های سنگی و گلی، انواع سنگ‌ساب‌ها و ظروف سنگی گواهی بر این مدعاست که این منطقه دارای روابطی تجاری با مناطق همجوار بوده است.
گراوند «فعلا تعیین حریم در این محوطه تاریخی انجام شده و پیگیر این هستیم که لایه‌نگاری و کاوش انجام شود.» گفت: البته سال ۱۳۷۰ هم یک گمانه‌زنی در این تپه انجام شده بود اما متاسفانه به خاک بکر نرسید. عملیات گمانه‌زنی ما محدود است و به محض اینکه لایه‌ها و نهشته‌های باستان‌شناختی می‌رسیم بلافاصله آن گمانه را متوقف و سراغ گمانه‌های بعدی می‌رویم.
او ادامه داد: بر اساس نتایج حاصل از آن و گونه‌شناسی و تاریخ‌گذاری نسبی این مواد فرهنگی که به دست آمده به قدمتی برابر با هزاره هفتم قبل از میلاد، یعنی ۹ هزار سال پیش رسیدیم. بر اساس سفال‌های قدیمی که پوک هستند و به صورت دستی ساخته می‌شدند می‌توان این تاریخ را برای آثار به دست آمده تخمین زد و می‌شود گفت که شاید این محوطه، نخستین استقرارگاه جوامع انسانی در منطقه شمال‌غرب ایران باشد. یعنی در میان، استان‌های آذربایجان‌غربی، آذربایجان‌شرقی، بخش‌هایی از زنجان و شمال کردستان، بر اساس کاوش‌های انجام شده می‌تواند اهرنجان را قدیمی‌ترین استقرارگاه جوامع انسانی در دشت، در نظر گرفت.
اشیای یافت شده از تپه اهرنجان قدمت آن را به ۹ هزار سال پیش می‌رساند
رئیس میراث فرهنگی سلماس تصریح کرد: پراکندگی مواد فرهنگی سطح محوطه شامل سفال، استخوان، تیغه‌های ابسیدین، سنگ‌ساب، دست آس، هاون‌های سنگی و انواع سردوک‌هاست که براساس گونه‌شناسی مواد فرهنگی به‌ویژه سفالینه‌ها، این محوطه را می‌توان استقراری متعلق به ادوار مختلف فرهنگی نوسنگی جدید، مس سنگی، مفرغ و آهن محسوب کرد.
گراوند با تاکید بر اینکه برای حفاظت از بخش‌های باقی مانده و توقف خانه‌سازی در این تپه، تعیین حریم این اثر تاریخی فرهنگی انجام شده است، گفت: در نظر داریم از تپه اهرنجان به عنوان یک سایت موزه و پارک موزه استفاده شود.
او در پایان با اشاره به اینکه «بر اساس نقشه تدوین شده برای اهرنجان می‌توانیم از آن صیانت و برای اجرای برنامه‌های آتی برابر با آن نقشه عمل کنیم.» خاطرنشان کرد: اکنون در عرصه محوطه تنها دو پلاک خانه احداث شده و قرار دارد، اما بعد از این جلوی ساخت و ساز گرفته می‌شود و امیدواریم بتوانیم با آزادسازی کامل حریم و عرصه، آن را به عنوان یک پارک-اثر حفظ کنیم.
