حواشیِ ادامه‌دارِ یک جدول در بودجه؛
کمیسیون فرهنگی به احیای جدول ۱۷ فکر می‌کند/ موسسات فرهنگی خاص به زینب سلیمانی اقتدا کنند/ «پول‌پاشی» به نهادهای فرهنگی و اقتصادی زیان‌ده پایان نیافته است
با انتشار لایحه بودجه ۱۴۰۰، زینب سلیمانی از دریافت بودجه‌ای که در این لایحه برای بنیاد شهید سلیمانی پیش‌بینی شده بود، انصراف داد اما دوباره موضوع اعتبار موسسات و نهادهای جدول ۱۷ در صدر بحث‌ها قرار گرفت. حال سوال این است که آیا نهادها و موسسات فرهنگی خاص به این اقدام دختر شهید سلیمانی اقتدا می‌کنند؟
به گزارش خبرنگار ایلنا، سال‌هاست در فصل تقدیم لایحه بودجه به مجلس، گفتگو درباره بخش‌هایی از اعتبارات داغ می‌شود؛ با اینکه سه سال است که دیگر در کلیات بودجه خبری از «جدول ١٧» نیست اما هنوز این عنوان برای نهادها و موسسات فرهنگی غیر دولتی که بودجه‌بگیر دولت‌اند، به کار می‌رود.
بودجه نهادهای خاص یا همان جدول شماره ١٧ بودجه سنواتی، از زمان ریاست‌جمهوری محمود احمدی‌نژاد تا همین امروز، همیشه پای ثابت بحث‌های بودجه‌ای بوده است. با اینکه امسال سومین لایحه بودجه‌ای تقدیم مجلس شد که خبری از این جدول در آن نبود، اما اعتباراتش از یک جدول مستقل به زیرمجموعه دستگاه‌ها و نهادها منتقل شده تا نظارت‌‌پذیر باشند.
جدول شماره ١٧ کمک‌هایی مالی بود که تحت نظارت سازمان حسابرسی قرار نمی‌گرفت؛ موسساتی که حتی برخی نمایندگان ادوار پیشین مجلس از آنها با عنوان «شاه‌مهره‌هایی» یاد می‌کردند که گاهی حتی وجود خارجی هم نداشتند.
بهمن سال ۹۶ بود که «محمدباقر نوبخت» سخنگوی دولت با اشاره به کنارگذاشتن نهادهای جدول ۱۷ از بودجه ۹۷ تأکید کرد به این ترتیب ۵۹ نهاد بودجه‌بگیر تحت عنوان فرهنگ از بودجه حذف شده و برخی از آنها به جدول شماره ۷ کوچ کرده‌اند.
با این‌حال به نظر می‌رسد درآمدهای پیش‌بینی شده در بودجه سال ۱۴۰۰ که چند روز پیش به مجلس تقدیم شد، بیشتر از همیشه تحت تاثیر تحریم‌ها، کرونا، محدودیت‌های فروش نفت و کسری بودجه باشد. و اینک با انتشار لایحه بودجه، دوباره موضوع اعتبار موسسات و نهادهای جدول ۱۷ در صدر بحث‌ها قرار گرفته است.
روز شنبه پانزدهم آذر «زینب سلیمانی» دختر شهید سلیمانی نسبت به درج نام بنیاد شهید سلیمانی در ردیف بودجه‌های پیشنهادی دولت، در بیانیه‌ای ضمن ارائه توضیحاتی در خصوص این خبر، از دولت خواست بودجه درنظر گرفته شده به این مجموعه را برای حل مشکلات مردم اختصاص دهد. اعتباری ۸ و نیم میلیارد تومانی که البته سازمان برنامه و بودجه پس از نامه دختر شهید سلیمانی درباره آن توضیح داد و گفت: «این ردیف سال گذشته از سوی مجلس در بودجه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به متن قانون بودجه ١٣٩٩ اضافه شد. دستگاه اجرایی دو ردیف طرح شهید سلیمانی (پیشرفت و آبادانی دهستان‌ها) و بنیاد فرهنگی شهید حاج قاسم سلیمانی با نام «شهید حاج قاسم سلیمانی» ستاد مشترک سپاه پاسداران بوده و ربط دادن آن به خانواده معزز سردار دل‌ها گناه بزرگی است که عده‌‌ای با اغراض سیاسی از خالی بودن ذهن مردم از اعداد و ارقام بودجه سوءاستفاده می‌نمایند.»
کمیسیون فرهنگی در پی احیای جدول ۱۷ در بودجه است
«زینب سلیمانی» در بخشی از نامه خود که واکنش‌های متعددی را هم در پی داشت، نوشته بود: «تقاضایی از جانب خانواده شهید و بنیاد مکتب حاج قاسم برای اختصاص ردیف بودجه صورت نگرفته بود... البته این نکته از طریق مدیرعامل بنیاد به دستگاه‌های مسئول منتقل شده است؛ اما این‌جانب به نمایندگی از سوی خانواده شهید سلیمانی ضمن تشکر از دغدغه مسوولان محترم اجرایی و دست‌اندرکاران تنظیم بودجه، به اطلاع می‌رسانم اقدام شایسته در این زمینه، حذف عنوان بنیاد از ردیف بودجه ۱۴۰۰ و اختصاص این بودجه‌ها به حل مشکلات مردم و ترویج مکتب حاج قاسم است که سلوک آن شهید عزیز نیز همین مرام بوده است.»
نامه‌ای که می‌توانست الگویی برای سایر موسسات و نهادهای فرهنگی ازجمله همان جدول معروف ۱۷ به منظور کناره‌گیری از دریافت بودجه به نفع بهبود شرایط اقتصادی مردم باشد، اما به نظر می‌رسد رویکرد کمیسیون فرهنگی مجلس یازدهم چیزی جز این است.
«غلامرضا منتظری» نائب‌رئیس کمیسیون فرهنگی مجلس یازدهم در پاسخ به سوال ایلنا، مبنی بر اینکه «آیا اقدام شایسته زینب سلیمانی می‌تواند سرلوحه سایر نهادهای فرهنگی جدول ۱۷ شود؟» گفت: «کاری که دخترخانم این شهید بزرگوار انجام دادند یک مدل و سرمشقی است برای همه ما. جلوه‌ای از اوج ایثار و فداکاری و دگرخواهی را می‌شود در شکوه این تصمیم به تماشا نشست و تصمیم بسیار ارزشمند و تاثیرگذاری است.»
منتظری ادامه داد: «اما از سوی دیگر، ما نمی‌توانیم چشم بر واقعیت‌ها ببندیم. اگر بناست مکتب شهید سلیمانی بزرگوار در مقیاس ملی و بلکه بین‌المللی تاثیرگذار شود، قطعا تحقق مفاد این مکتب نیازمند حمایت‌های مادی و معنوی است. به‌نظرم این گذشت و ایثار، وظیفه متولیان را نسبت به گذشته سنگین‌تر می‌کند.»
عضو کمیسیون فرهنگی مجلس خاطرنشان کرد: «ما در مقیاس ملی، مراکز و نهادهایی داریم که در ترویج و نشر فرهنگ ایثار، استقامت، مقاومت و فرهنگی دینی‌مان نقش تعیین‌کننده‌ای دارند. حذف جدول ۱۷ در ادوار پیشین مجلس، خیلی به سود کشور نبود. لذا ما باید در افق پیش‌رو به احیای آن مبادرت کنیم و اگر نواقص و کاستی‌هایی هم داشته برطرف شود.»
منتظری یادآور شد: «وقتی همراه اعضای کمیسیون فرهنگی خدمت آقای محمدباقر نوبخت رسیدیم، از جدول ۱۷ هم سخن گفته شد و ایشان نقدهایی داشتند. کمیسیون فرهنگی مجلس در آن جلسه آمادگی خودش را برای هدفمند شدن استفاده از این جدول مطرح کرد و آقای نوبخت هم کلیاتش را پذیرفت و قرار شد کمیسیون طرح خود را در صورتی که در لایحه بودجه ۱۴۰۰ قرار بگیرد، ارائه کند. بنابراین ما آمادگی کاملی در کمیسیون فرهنگی داریم که جدول ۱۷ را احیا کنیم و بنیادها و مجموعه‌های مردم‌نهاد را که در حوزه مباحث فرهنگی آستین همت بالا زدند و مسئولیت پذیرفتند، حمایت کنیم.»
او در ادامه گفت: «خاطرم هست چند سال قبل در دیداری که شاعران با مقام معظم رهبری داشتند و بنده هم در آن جلسه حضور داشتم، ایشان بر توجه بیشتر متولیان به حمایت از مجموعه‌های فرهنگی خودجوش و مردم‌نهاد تاکید کردند. بنابراین ما هرچقدر به این مجموعه‌های مردمی در حوزه فرهنگ عمومی بیشتر توجه کنیم، سربلندتر خواهیم بود.»
البته مخالفت‌ها با حذف جدول ١٧ از بودجه سابقه دارد؛ «نصرالله پژمانفر» نایب‌رئیس پیشین کمیسیون فرهنگی مجلس در ادوار گذشته، یکی از منتقدان کاهش بودجه جدول ١٧ بود؛ جدولی که به اعتقاد او، ماموریت موسسات آن برگرفته از اولویت مدنظر حاکمیت و نظام بوده و هست.
علاوه بر این، برخی نمایندگان هم که طرفدار حذف جدول بودند، از فشارهایی یاد می‌کردند که به دولت و مجلس برای جلوگیری از این کار وارد می‌شد. علی مطهری درباره فشار بیرونی به مجلس برای بودجه گفته بود این فشار همیشه بوده. یا مثلا «هادی قوامی» عضو سابق کمیسیون برنامه و بودجه گفته بود: «معمولا مؤسسه‌هایی هستند که صاحبانشان افراد بانفوذی هستند و کسانی که بهره‌مند هستند، فشار می‌آورند.» یا «جعفرزاده ایمن‌آبادی» نماینده پیشین رشت در مجلس که در گفتگویی تصریح کرده بود: «پارسال اسب‌مان را زین کردیم ولی نتوانستیم سوارش شویم. زور آنها بیشتر از زور مجلس است.»
اما «احسان ارکانی» عضو کنونی مجلس، احتمال این فشار را رد می‌کند و می‌گوید اتفاقا این دولت است که به مجلس برای رسیدن به خواسته‌هایش فشار می‌آورد.
دولت باید درباره چرایی و ارقام بودجه جدول ١٧ پاسخگو باشد، نه مجلس
«احسان ارکانی» عضو کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات در گفتگو با ایلنا، درباره اقدام دختر شهید سلیمانی برای انصراف از اختصاص بودجه به بنیاد این شهید و الگوپذیری سایر موسسات و نهادهای فرهنگی جدول ١٧ گفت: «باید دقت کنید اگر بنیاد شهید سلیمانی و سایر مجموعه‌ها و موسسات فرهنگی، ردیف بودجه‌ای در لوایح بودجه سالانه دارند، این بودجه را دولت آقای روحانی برایشان درج کرده و به مجلس فرستاده است. یعنی پیشنهاد دهنده خود دولت است. ما در مجلس باید تنها این بودجه را بررسی کنیم و روی ارقام آن نظری بدهیم؛ ممکن است برخی از ارقام کم یا زیاد شود. اما به‌هرحال نکته اصلی این است که پیشنهاد از ناحیه دولت ارائه شده و قاعدتا آن مرجعی که باید پاسخگوی این باشد که –خوب یا بد- «چرا و بر مبنای چه سابقه‌ای این موسسات در لایحه دولت درج شده و رقم بهشان تعلق می‌گیرد؟»، سازمان برنامه و بودجه و دولت است. به نظر من؛ دولت برای اینکه هر سال این موسسه‌ها و مجموعه‌ها را در لایحه پیشنهادی خودش به مجلس بفرستد، باید منطقی داشته باشد که آن را باید از زبان خود این دوستان بشنویم.»
ارکانی همچنین در پاسخ به سوالی درباره فشار به دولت برای گنجاندن موسسات جدول ١٧ در لایحه بودجه گفت: «من بعید می‌دانم دولت یا سازمان برنامه و بودجه، تحت فشاری باشد. چون بر اساس حداقل تجربه ما در این شش ماه سر موضوع‌های مختلف مربوط به بودجه در کمیسیون، دولت هیچ تعارفی ندارد. دولت همواره نه تنها به هیچ‌وجه خودش را تحت فشار مجلس نمی‌دانسته، بلکه درصدد این بوده که به مجلس فشار وارد کند. نمونه بارز و عینی‌اش را هم در طرح تامین کالاهای اساسی دیدیم که، علیرغم اینکه طرح مجلس با تائید شورای نگهبان تبدیل به قانون رسمی کشور و لازم‌الاجرا شده، دولت به هیچ وجه زیر بار حتی اجرای قانون رسمی نمی‌رود و می‌گوید من این را اجرا نمی‌کنم و آقای جهانگیری به شورای نگهبان و آقای روحانی به آقای قالیباف در خصوص عدم اجرای این قانون تصویب شده نامه زده‌اند. به‌خاطر اینکه روی منابع بودجه‌ای آن بحث دارند. مورد اخیر دیگر هم، قانون لغو تحریم‌ها و اقدام متقابل بود که صراحتا دولت و هم خود آقایان روحانی، واعظی و ربیعی اعلام کردند ما این را قبول نداریم و با ما هماهنگ نشده است. لذا با این پیشینه و سابقه، خیلی بعید است که بگوییم دولت تحت فشار بوده که بودجه این موسسات را درج کند.»
یکی از مهم‌ترین دلایل اعتراض به بودجه این جدول جنجالی، این است که عموما از شفاف‌سازی و ارائه گزارشی از عملکرد و هزینه‌کرد بودجه‌ای شانه خالی می‌کنند.
«احمد بخشایش اردستانی» نماینده پیشین مردم اردستان در مجلس با انتقاد از پرداخت بودجه چند صدمیلیاردی به موسسات فرهنگی در کشور و نظارت نداشتن مجلس بر چگونگی هزینه‌کرد آن، گفته بود: «برخی نمایندگان شاخص و پر زور مجلس جدول شماره ۱۷ بودجه سالیانه را می‌نویسند.»
آیا مجلس می‌تواند سازوکاری نظارتی بر نهادهایی که در افواه عمومی از آنها با عنوان نهادهای فرهنگی موازی یاد می‌شود، اتخاذ کند؟
چگونگی هزینه‌کرد بودجه موسسات خاص فرهنگی شفاف است؟
ارکانی، عضو کمیسیون برنامه و بودجه با اشاره به اینکه چندین سال است که این موسسات ردیفی در بودجه سالانه دارند، درباره «موازی» خواندن آنها با بودجه دولتی فرهنگ به ایلنا گفت: «این را بدانید که فرایندها آنقدر اصطلاحا ساده و فِلَت نیست که بگوییم تمام مجموعه‌های فرهنگی در کشور منحل شوند. خب، بودجه‌اش را به کجا بدهیم؟ هر کدام از اینها کارکرد خاص خودشان را دارند و قاعدتا انحلال آنها امکان‌پذیر نیست.»
او در پاسخ به طرح این مساله که «بعید می‌دانم خواسته عمومی، انحلال همه این نهادها باشد، بلکه بیشترین انتظار شفاف‌سازی در هزینه‌کرد بودجه آنهاست» گفت: «شفافیت که به‌هرحال از وظایف دیوان محاسبات است که بر تک‌تک ریال‌هایی که از منابع بودجه عمومی هر ساله کشور به هر کجا داده می‌شود، نظارت کند. هیات حسابرسی باید به صورت مستمر و نوبه‌ای نظارت کند و نهایتا در پایان هر سال تفریق بودجه آن سال که گزارش هزینه‌کرد و عملکرد بودجه است، تدوین شده و به مجلس و دستگاه‌های نظارتی ارسال شود تا بر اساس آن برخی تخلفات دیده شود. تمام هیات‌های مستشاری که در دیوان محاسبات مستقرند، تمام پرونده‌هایی که دارند همین تخطی و انحرافی است که مدیران مجموعه‌های مختلف نسبت به بودجه دریافتی‌شان داشته‌اند و این کار همه‌ساله انجام می‌شود، اما قاعدتا اینکه بخواهیم بودجه‌شان را حذف کنیم فکر می‌کنم نظر خود شما هم این نباشد.»
«طیبه سیاوشی‌شاه‌عنایتی» که نماینده مجلس دهم در کمیسیون فرهنگی بوده، اما درباره این شفافیت نظر دیگری دارد. او در گفتگو با ایلنا، تاکید می‌کند باید همه بخش‌های بودجه را یک‌سان نگاه و بررسی کرد تا به نقد درست‌تری از آن برسیم.
سیاوشی خاطرنشان می‌کند: «کدامیک از دستگاه‌هایی که از دولت بودجه می‌گیرند شفاف و پاسخگو هستند؟ اگر این نهاد فرهنگی درست عمل کرده بود که باید تاثیرش را در جامعه می‌دیدیم. معلوم است که یک جای کار می‌لنگد چراکه ما به دنبال این نیستیم که سرمایه اجتماعی موردنیاز این موسسات فرهنگی را با عملکرد و تلاش خودمان پر کنیم.»
موسسات فرهنگی خاص، به زینب سلیمانی اقتدا کنند
در شرایط اقتصادی که مردم تحت فشارند و بودجه سالانه برای تحقق، به منابع مالی کمی دسترسی دارد، بیش از هر بخش دیگر، موسسات و نهادهای فرهنگی خاص هستند که به چشم می‌آیند. آیا جدول هفدهی‌ها باید خودشان پیش‌قدم شوند و از اقدام زینب سلیمانی برای انصراف از دریافت بودجه پیروی کنند؟
«طیبه سیاوشی‌شاه‌عنایتی» درباره این اقدام و همچنین حواشی مربوط به جدول معروف ۱۷ گفت: «یک سال مانده به پایان مجلس دهم و در سال ۹۷، جدول ۱۷ از بودجه حذف شد و این را سازمان برنامه و بودجه بر اساس «بودجه‌ریزی بر اساس عملکرد» مطرح کرده بود. یعنی نهادها، اعم از فرهنگی، اقتصادی، سیاسی گزارش عملکردی بدهند و بر اساس آن بودجه دریافت کنند. بر این اساس قرار شد بعضی از این نهادها نظام‌مند شده و ذیل دستگاه‌هایی مانند وزارت ارشاد و علوم دیده شوند تا بتوانند از این بودجه منتفع شوند.»
نماینده پیشین مجلس با اشاره به اینکه کار زینب سلیمانی می‌تواند ادامه‌دار شود، گفت: «به نظر من خوشایندتر این است که خود این نهادهای جدول ۱۷ به‌نوعی از دریافت بودجه اعلام انصراف کنند. اما می‌خواهم توجهتان را به این نکته جلب کنم که الزاما اعتبار پیشنهادی دولت در لایحه همانی نیست که در عمل به دست این موسسات می‌رسد؛ شما می‌بینید که برای فلان نهاد فرهنگی مثلا ۵۰ میلیارد تومان بودجه دیده شده، اما در نهایت بودجه‌ای که به او اختصاص داده می‌شود دو میلیارد تومان است و فاصله فاحشی با اعتبار پیش‌بینی شده دارد. این چیزی است که به عینه دیده‌ایم. گاهی سه میلیارد اعتبار برای یک نهاد در بودجه دیده شده اما در عمل صد میلیون آن محقق می‌شود.»
سیاوشی تصریح کرد: «خانم زینب سلیمانی کار خیلی درستی کردند؛ ایشان با تکیه بر سرمایه اجتماعی و اعتبار پدرشان، گفتند ما اصلا نیازی به این بودجه نداریم و این در واقع نظام است که به اعتبار و سرمایه پدر ایشان نیاز دارد. و معتقدم نهادهای فرهنگی دیگر باید زینب سلیمانی را الگو قرار بدهند. همانطور که شهید سلیمانی را الگوی کشور می‌دانیم، آنها هم از دختر شهید پیروی کنند و از دریافت بودجه انصراف دهند. به نظر من این بهترین کاری است که موسسات فرهنگی می‌توانند بکنند. هر کدام به بنیاد شهید سلیمانی اقتدا کنند در ذهن مردم به عنوان بنیادها و نهادهای فرهنگی درست باقی خواهند ماند.»
«پول‌پاشی» الزاما به معنی ارتقای کیفیت در سطح فرهنگی نیست
عضو پیشین کمیسیون فرهنگی مجلس در عین حال با تاکید بر اینکه «سرمایه اجتماعی، مهم‌تر از بودجه است» گفت: «با اینکه آن نهاد فرهنگی قطعا به سختی می‌افتد تا این بودجه را خودش بدون وابستگی به دولت تامین کند، اما به‌نظر من سرمایه اجتماعی مهم‌تر است. در حوزه فرهنگی شما در وهله اول، نیاز به بودجه مالی ندارید. این فرهنگ غلطی بوده که در چند دهه متاسفانه در کشور جا افتاده است. «پول‌پاشی» نمی‌تواند الزاما به معنی ارتقای کیفیت در سطح فرهنگی باشد. در فرهنگ نیاز به سرمایه اجتماعی و عملکرد صحیح برای جذب دیگران داریم. حالا می‌خواهد موسسه مذهبی باشد، یا فرهنگی یا هنری، اولویت نخست‌شان نباید بودجه دولتی باشد. به همین دلیل است که در این چهل ساله در هیچ عرصه فرهنگی نتوانسته‌ایم موفق باشیم. آنچه که الان حاکمیت و نظام از آن ارتزاق می‌کند، سرمایه‌ای است که مردم قرن‌هاست در درون خودشان حفظ کرده‌اند و این فرهنگی نیست که با آموزش انتقال داده شده باشد.»
سیاوشی با تاکید بر اینکه باید ورود منصفانه‌ای به بحث بودجه داشته باشیم و اگر می‌خواهیم نقد درستی به لایحه بودجه بکنیم باید همه جوانب آن را ببینیم و صرفا روی بخش فرهنگی‌اش و جدول ۱۷ اصرار نکنیم، گفت: «معتقدم صرفا پافشاری روی این بخش از لایحه و کور بودن نسبت به دیگر بخش‌های لایحه بودجه هیچ دستاوردی برای منتقدان نخواهد داشت. برای دوری از نقد پوپولیستی و رسیدن به یک نقد علمی، لازم است نگاه همه‌جانبه‌ای به لایحه بودجه شود.»
او خاطرنشان کرد: «درک می‌کنم که مردم الان به نان شب‌شان احتیاج دارند و به سختی اجاره خانه‌شان را پرداخت می‌کنند و وقتی این مبالغ را می بینند درمانده می‌شود اما می‌خواهم بگویم بخش زیادی از این بودجه در عمل به نهادها و موسسات فرهنگی پرداخت نمی‌شود اما به نام‌شان تمام می‌شود. این نهادهای فرهنگی خیلی به چشم مردم می‌آیند اما یکسری از نهادهای اقتصادی زیان‌ده هستند که دولت بابت آنها زیان می‌دهد اما متاسفانه اصلا به چشم نمی‌آیند و کسی حاضر نیست درباره‌شان صحبت کند. این شرکت‌ها و موسسات زیان‌ده اقتصادی کجای بودجه جا دارند؟ یکی بیاید به اینها رسیدگی کند.»
سیاوشی در پایان تصریح کرد: «اگر می‌گوییم نهادهای فرهنگی جدول ۱۷ تاثیری ندارند، خوب است در مقابلش به نهادهای اقتصادی هم ورود کنیم. بودجه‌ای که موسسات فرهنگی خاص دریافت می‌کنند در عمل رقم‌های کلانی نیست، اما در عین حال، همانطور که گفتم معتقدم برای ساختن یک سرمایه اجتماعی، همین را هم نبایند بگیرند.»
گزارش: سبا حیدرخانی
