تصویر سینمای ایران از دانشجویان/ بازتابی ژورنالیستی از فعالیت‌های سیاسی و کنش‌های اجتماعی
سینمای ایران تصویر متفاوتی از دانشجو در طول تمامی سال‌های پس از انقلاب ارائه کرده است. تصویری که نشان می‌دهد دانشجویان نسبت مهمی با کنش‌های اجتماعی و سیاسی در جامعه دارند.
به گزارش خبرنگار ایلنا، سینمای ایران در پرداختن به موضوعات مختلف همواره یا افراط می‌کند یا تفریط. در مقاطعی گاه آنچنان پیرامون یک موضوع فیلم ساخته می‌شود که دیگر فرصتی برای دیگر موضوعات باقی نمی‌ماند یا در مقاطعی به طور کلی نسبت به پرداخت آن بی‌تفاوت می‌شود.
دانشجویان همواره سوژه قصه‌های متفاوتی در قاب دوربین سینما هستند و در مقاطع مختلف قصه‌های متفاوتی از زندگی دانشجویان و تاثیر آن‌ها بر جامعه ایرانی روایت می‌شود. سیاست، عشق و چالش‌های اجتماعی همواره پیوندی جدا ناشدنی با دانشجویان دارد.
به مناسبت روز دانشجو نگاهی داریم به آثاری که با محوریت دانشجو در سینمای پس از انقلاب ساخته شده است.
اعتراض - مسعود کیمیایی
جرقه اولیه ساخت فیلم در دوران پس از دوم خرداد با فیلم‌هایی ساختارشکن که بر محوریت خواسته‌های جوانان می‌چرخید با فیلم «اعتراض» ساخته مسعود کیمیایی زده شد. فیلمسازی که تا آن زمان تنها توفیقش در جشنواره فجر نامزدی در رشته بهترین فیلم از جشنواره هفدهم بود. نگاهی به مسائل کوی دانشگاه و ترکیب اتفاقات آن با زندگی شخصی «رضا» با بازی محمدرضا فروتن محوریت اصلی «اعتراض» بود. فیلم مسعود کیمیایی یک زوج موفق و امتحان پس داده شده را به سینمای ایران معرفی کرد. زوجی که نماد اعتراض، عشق و از خودگذشتگی بود و استفاده از آن‌ها در فیلم‌های دیگر محمدرضا فروتن و میترا حجار را در نقش دانشجویان معترض و زخم خورده با ذائقه مخاطب همراه کرد.
متولد ماه مهر - احمدرضا درویش
تقابل دغدغه‌های کارگردان فیلم‌های دفاع مقدس در مواجهه با جوان‌های دهه هفتاد، درویش را به دانشگاه علامه طباطبایی برد تا قهرمان‌های قصه‌هایش از دل دانشگاه تا نیزارهای حور و شلمچه فیلمی را بسازند که نگاهی منطقی به نسل در حال اعتراض و دانشجویان دهه هفتاد دارد. فیلم در زمان ساخت و اکران جزو آثار مطرح و پرفروش سینمای ایران بود و می‌توان آن را نقطه عطف کارنامه کاری درویش دانست.
دختران انتظار - رحمان رضایی
رحمان رضایی با فیلمنامه‌ای از محمدهادی کریمی فیلمی درباره ازدواج‌های صوری دانشجویانی که با مشکلات مالی دست و پنجه نرم می‌کنند، ساخت. فیلمی که با حضور بازیگران مطرح و چهر‌ه‌اش در سال ۷۹ روی پرده رفت و با استقبال مخاطبان روبه‌رو شد. اگرچه پرداختن به مقوله زندگی دانشجویی از دغدغه‌های کارگردان در این فیلم است اما وجه دراماتیک قصه از پرداخت مناسب به این دغدغه‌ها جلوگیری کرد.
دو زن و نیمه پنهان - تهمینه میلانی
تهمینه میلانی در اواخر دهه هفتاد فیلمی را بر مبنای یکی از فیلمنامه‌هایش ساخت که با پرداخت به زندگی دانشجویی در اوایل دهه ۶۰ و موج فعالیت‌های سیاسی در آن باعث شد فیلمسازش مدتی را به‌دلیل ساخت آن در زندان به سر ببرد. موضوع فیلم درباره فرشته (نیکی کریمی) است که در آستانه رسیدگی همسرش خسرو (آتیلا پسیانی) در مقام نماینده ریاست‌جمهوری به پرونده قضایی یک زن محکوم به اعدام، دفترچه خاطراتش را به او می‌دهد. خسرو در دفتر می‌خواند که فرشته که در سال‌های ۵۸-۵۹ دانشجو بوده، جذب گروه‌های سیاسی چپ می‌شود و به عنوان هوادار فعالیت می‌کند. در این شرایط به محفلی روشنفکرانه راه می‌یابد که گرداننده‌اش سردبیر یک نشریه ادبی به نام روزبه جاوید (محمد نیک بین) است. این آشنایی کم‌کم به عشقی نامعلوم می‌انجامد اما او پی می‌برد که جاوید همسری به نام خانم جاوید دارد. اگرچه فیلم به دلیل شرایط حساس موضوعی‌اش نتوانست اکران موفقی داشته باشد اما بعدها در شبکه نمایش خانگی با اقبال مخاطبان روبرو شد. فیلم گیشه موفقی نداشت و اولین فیلم میلانی بود که خودش و همسرش محمد نیک‌بین به همراه نیکی کریمی سرمایه اولیه آن را تامین کردند.
در فیلم «دوزن»، تهمینه میلانی دو کاراکتر اصلی فیلمش را با بازی نیکی کریمی و مریلا زارعی در قالب دو دانشجو نشان می‌دهد. فرشته و رویا دو دوست قدیمی‌اند. رویا از خانواده پولداری است. فرشته برای رسیدن به هدفش، ادامه درس در دانشگاه و کمک به خانواده، تن به ازدواجی ناخواسته با احمد می‌دهد و…
شبهای تهران - داریوش فرهنگ
تهمینه میلانی این‌بار و در «شبهای تهران» در مقام فیلمنامه‌نویس قصه‌ای را دست داریوش فرهنگ داد تا پرداخت جنایی – معمایی فرهنگ به موضوع دانشجویی دختران و مشکلات و سختی‌های زندگی در فضای مرد سالارانه، تریلر روانشناسانه‌ای را بسازد که در زمان خود بسیار هوادار داشت و توانست مخاطبان زیادی را به سینما بکشاند. میترا حجار که تصویر ثابت دانشجویان فیلم‌های دوران اصلاحات است این بار نه تنها نمی‌تواند در مقام یک قهرمان قد علم کند که تبدیل به قربانی جامعه خود می‌شود.
نفس عمیق و دربند - پرویز شهبازی
نگاه دغدغه‌مند شهبازی به زندگی دانشجویان و پرداخت منحصر به فرد او در «نفس عمیق» نه تنها این فیلم را فیلم محبوب نسل جدید مخاطبان سینما و شروع موج جدیدی از فیلمسازی در سینمای ایران کرد که ادامه دادن همین دغدغه‌ها در آخرین ساخته شهبازی یعنی «دربند» نشان داد او فضای زندگی دانشجویی و مشکلات آن‌ها را بدون در نظر گرفتن فضای سیاسی و ملتهب جامعه؛ به خوبی می‌شناسد و برای آن راه‌حل‌های خوبی در نظر دارد. دانشجو در فیلم‌های شهبازی به دنبال اعتصاب و میتینگ سیاسی نیست. دانشجوهای فیلم‌های شهبازی دغدغه معیشت دارند. رنج بی‌پولی و گذر از شرایط سخت جامعه آن‌ها را در شرایطی قرار می‌دهد که یا با جامعه خود قهر می‌کنند یا دست به خودکشی می‌زنند.
خوابگاه دختران - محمدحسین لطیفی
مثلث لطیفی، حمید جبلی و ایرج طهماسب بعد از ساخت آثاری همچون «دختر ایرونی»، «دختر شیرینی فروش» و «عینک دودی» سراغ فیلمنامه‌ای در ژانر وحشت با محوریت خوابگاه دانشجویان و زندگی دانشجویی بروند که نتیجه آن فیلمی خوش ساخت در دفتر صحرا فیلم شد. فیلم از معدود آثار موفق در ژانر وحشت است که دغدغه‌های اجتماعی آن به خوبی در تار و پود اثر رخنه کرده است. اکران گسترده و استقبال مخاطبان از فیلم نشان از شناخت کارگردان و فیلمنامه‌نویس به حوزه‌های تخصصی‌شان دارد. «خوابگاه دختران» در سال ۸۳ اکران شد و به فروش خوب ۴۰۰ میلیون تومان دست پیدا کرد.
بازنده - قاسم جعفری
بازنده شاید آخرین اثر از موج فیلم‌های اعتراضی با محوریت دانشجویان و اتفاقات تیر ۷۸ باشد. فیلمی که اگرچه چند سال بعد و در پایان دولت اصلاحات ساخته شد اما فروش خوب آن در گیشه نشان داد استفاده از زوج امتحان پس داده محمدرضا فروتن و میترا حجار هنوز هم مخاطبان زیادی را به سینما می‌کشاند. داستان بازنده پیرامون یکی از دانشجویان معترض اواخر دهه هفتاد است که با حیله دوست قدیمی‌اش مجبور به فرار از کشور می‌شود و زمانی که بازمی‌گردد متوجه تمامی دروغ‌های دوستش شده و زندگی خود را از دست رفته می‌داند. حمید گودرزی در آن سال و پس از سریال «تب سرد» حضور متفاوتی را در سینما تجربه کرد.
پایان نامه – حامد کلاهداری
حامد کلاهداری در «پایان نامه» به طور غیر مستقیم به رفتارهای دانشجویی در اتفاقات سال ۸۸ اشاره می‌کند. روایت کلاهداری از ماجرای انتخابات سال ۸۸ از معدود روایت‌های سینمایی است که ساخته شده و حضور حامد کمیلی و بهاره افشاری در نقش‌های اصلی در کنار موضوع حساسیت‌برانگیزش فیلم را در ایام جشنواره فجر سال ۸۹ با واکنش‌هایی روبرو کرد. فیلم در زمان اکران هم اقبالی از آن نشد و شاید پرونده فیلمسازی کلاهداری با همین فیلم بسته شد.
چهل سالگی – علیرضا رئیسیان
علیرضا رئیسیان در «چهل سالگی» به دنبال داستانی عاشقانه در دوران دانشجویی رفته است. عشقی که به خاطر یک حسادت تبدیل به جدایی می‌شود و بعد از سال‌ها و در آستانه چهل سالگی باز می‌گردد. روایت رئیسیان از دوران دانشجویی در دهه شصت با چاشنی درگیری‌های سیاسی و نگاه‌های ایدئولوژیک باعث شده است «چهل سالگی» یک اثر چند سویه باشد که داستانش راویان مختلفی دارند. حضور لیلا حاتمی، محمدرضا فروتن و عزت‌الله انتظامی به یکدست شدن فیلم و شکل گیری داستان فیلم کمک کرده است.
هم‌خانه – مهرداد فرید
مهرداد فرید در «هم‌خانه» به سراغ جنس دیگری از روایت درباره دانشجویان رفته است. فرید در فیلمش به مشکلات دانشجویان شهرستانی برای اسکان در خوابگاه و گرفتن خانه دانشجویی می‌پردازد و سعی کرده است با لحنی کمیک قصه‌اش را روایت کند. فیلم اگرچه در زمان خودش دیده نشد ولی می‌توان به خاطر نوع روایت متفاوتش آن را جزو فیلم‌های مهم درباره دانشجویان دانست.
خودزنی – احمد کاوری
احمد کاوری بعد از ساخت فیلم تحسین شده «نفوذی» در دومین تجربه کارگردانی‌اش در سینما به سراغ قصه‌ای سیاسی – جنایی رفت که قهرمان‌های اصلی‌اش دانشجویان دهه شصت و هفتاد بودند. روایت متفاوت کاوری از یک ماجرای سیاسی که منجر به وقوع جنایت‌هایی می‌شود، «نفوذی» را جزو آثار متفاوت سینمای ایران در زمینه فیلم‌های سیاسی کرده است. امیررضا دلاوری، آتیلا پسیانی و لعیا زنگنه بازیگران این فیلم هستند. فیلم در اکران توفیق چندانی نداشت اما جزو آثاری است که می‌توان در نمایش خانگی باز هم به سراغ آن رفت و تماشایش کرد.
دلشکسته – علی رویین‌تن
«دلشکسته» اولین فیلم علی رویین‌تن با بازی شهاب حسینی و بیتا بادران داستان دلبستگی دو جوان با طرز فکر متفاوت و از دو خانواده مختلف است که مجبور می‌شوند با هم پایان‌نامه بدهند. فیلم از لحاظ محبوبیت جزو آثار پربیننده در نمایش خانگی است. روایت عشق یک بچه مذهبی به دختری که از لحاظ فرهنگی با او تفاوت دارد و کش‌مکش‌های آن‌ها برای مخاطب سینما جذابیت داشت.
آناهیتا – عزیزالله حمیدنژاد
عزیزالله حمیدنژاد هم در فیلم «آناهیتا» با بازی میترا حجار، شهاب حسینی و نرگس محمدی داستان را توسط دانشجویان پیش برده است. خورشید و مهرناز دو دانشجوی رشته شیمی هستند که در ساختمانی متروک، آزمایشگاهی دایر و در آنجا تحقیقاتشان را روی کریستال‌های مولکول آب آغاز کرده‌اند. پس از مدتی و در جریان این تحقیق، مهرناز به طور مرموزی در آزمایشگاه کشته می‌شود. خورشید که در اثر این حادثه ضربه روحی سختی خورده، می‌کوشد با آزمایش‌های خاص ابداعی‌اش، به راز این جنایت پی ببرد.
عصبانی نیستم – رضا درمیشیان
رضا درمیشیان در دومین تجربه فیلمسازی‌اش به سراغ قصه‌ای دانشجویی رفت. روایت عشق یک پسر دانشجوی شهرستانی به دختری که از لحاظ مالی با یکدیگر تفاوت دارند و پسر دانشجو به خاطر فعالیت‌های سیاسی در دانشگاه ستاره‌دار شده است. فیلم چندین سال در محاق توقیف بود و به دلیل لحن متفاوتش در زمان اکران مورد اقبال مخاطبان قرار گرفت. «عصبانی نیستم» اولین حضور نوید محمدزاده در سینما است که در کنار باران کوثری زوج دانشجوی این فیلم را بازی کردند.
طعم شیرین خیال – کمال تبریزی
کمال تبریزی در «طعم شیرین خیال» داستان فیلمش را توسط دختری دانشجو به نام «شیرین» با بازی نازنین بیاتی روایت می‌کند که استادش «دکتر رازیانی» با بازی شهاب حسینی به شدت تعصب و تعلق خاطر نسبت به محیط زیست دارد و در یکی از سفرهای دانشجویی علمی صحرایی، به او ابراز علاقه می‌کند. کمال تبریزی سعی کرده است نگاهی متفاوت به محیط زیست داشته باشد و نقش دانشجویان در ترویج فرهنگ‌های درست در جامعه را روایت کند. فیلم لحنی سرخوشانه دارد و ساختار آن نسبت به دیگر آثار فیلمساز متفاوت است.
پری – داریوش مهرجویی
داریوش مهرجویی هم سال‌ها پیش در «پری»، نیکی کریمی را در نقش یک دانشجو نشان می‌دهد. پری، دختری جوان و دانشجوی رشته ادبیات است که با خواندن کتاب سبز کوچکی درباره سلوک عارف گمنامی در قرن پنجم، دچار تحولات فکری می‌شود. کتاب به برادر بزرگ‌تر پری - اسد - تعلق دارد که در حادثه آتش‌سوزی کلبه‌اش درگذشته است. پری برادر دیگری نیز دارد که می‌کوشد او را از پریشانی برهاند. پری اقتباسی از یکی از داستان‌های سلینجر است و نگاه فلسفی و عرفانی مهرجویی در این فیلم ابعاد دیگری از دانشجویان در دهه هفتاد را روایت می‌کند.
شام آخر – فریدون جیرانی
«شام آخر» فریدون جیرانی هم به ارتباط عاطفی یکی از دانشجویان با استادش می‌پردازد. میهن مشرقی استاد دانشکده معماری با بازی کتایون ریاحی پس از ۲۶ سال زندگی با شوهرش به سبب ناسازگاری فکری و رفتاری با پادرمیانی دخترش ستاره از همسرش جدا می‌شود. سپس به خانه قدیمی پدری‌اش اسباب‌کشی می‌کند و با دختر و دایه‌اش آفاق زندگی تازه‌ای را آغاز می‌کند. زندگی تازه او با آمدن مانی معترف دانشجوی رشته معماری با بازی محمدرضا گلزار در هم می‌ریزد و….
فریدون جیرانی در «شام آخر» دست روی یک قصه ملتهب و ساختار شکن گذاشته است. فیلم در فضای ذهنی فیلمساز جزو آثار محبوب او محسوب می‌شود و استفاده از ترکیب بازیگران جدید مثل محمدرضا گلزار و هانیه توسلی در کنار بازیگران با تجربه مانند ثریا قاسمی و کتایون ریاحی باعث شد «شام آخر» جزو آثار محبوب سینمای ایران باشد که هم در اکران و هم در نمایش خانگی پربیننده باشد.
