خاوران، یک شهرک به ظاهر صنعتی در جنوب شرق تهران

همزمان با رشد و توسعه شهرها و ایجاد صنایع بزرگ و کوچک در دل کلان‌شهرها، شهرک‌های صنعتی در حاشیه شهرهای بزرگ ایجاد شده‌اند تا به مکانی برای تمرکز و توسعه صنایع و تولیدات صنعتی تبدیل شوند. شهرک‌های صنعتی در دنیا تعاریف مشترک اما عملکرد متفاوت و مشخصی دارند که با قواعد و مقررات تعیین شده، به صورت مجموعه‌های تولیدی و صنعتی نظام‌مند با تجمیع کارگاه‌ها و کارخانجات تولیدی در حاشیه شهرهای بزرگ استقرار یافته‌اند. در این شهرک‌ها، بجز فعالیت‌های تولیدی و صنعتی، مسایل پژوهشی، آموزشی، خدماتی، پشتیبانی، فناوری، تجهیزات و بهداشتی نیز گنجانده شده‌ است.

بر اساس اصول علمی شهرها و شهرک‌ها، شهرک‌های صنعتی باید دارای زیرساخت‌های لازم برای تولید انواع محصولات صنعتی، کشاورزی و خدماتی باشند و تمامی قوانین و مقررات در راستای تسهیل امور تولیدکنندگان وضع و اجرا شود. بنابراین، شهرک‌های صنعتی با اهداف توسعه صنایع و تمرکز کارخانه‌ها، کارگاه‌ها و مجموعه‌های تولیدی و خدماتی در حاشیه و تا شعاع 20 کیلومتری شهرها ایجاد می‌شوند.

ازجمله اهداف ایجاد شهرک‌های صنعتی، کاهش آلودگی‌ هوا، ارتقای بهداشت و رفاه جمعیت شهری، تسهیل در حمل و نقل شهری، کاهش ترافیک و آلایندگی‌های صوتی و غیره است. با انتقال صنایع از شهرها به نواحی و مناطق حاشیه‌ای، دولت‌ها تسهیلاتی در زمینه اخذ مجوزها، معافیت‌های مالیاتی و بیمه‌ای، ایجاد زیرساخت‌های بهداشتی، خدماتی، فنی و تاسیسات رفاهی، همچنین تسهیلات بانکی و مالی به صنعتگرانی که در این شهرک‌ها مستقر شده‌اند، ارایه می‌دهند.

شهرک‌های صنعتی در ایران اما متفاوت از کشورهای پیشرفته هستند و با مشکلات و چالش‌های بی‌شماری مواجهند. برای نمونه، شهرک صنعتی خاوران که در جنوب شرق تهران و در 10 کیلومتری شهرستان پاکدشت استقرار یافته است، با وسعت 50 هکتاری، در دو حوزه صنایع چوب و فلز حدود 5 هزار نفر نیروی انسانی را در خود جای داده است. این شهرک صنعتی، هرچند نام صنعتی بر آن نهاده شده، اما فاقد امکانات و زیرساخت‌های صنعتی، بهداشتی و رفاهی مناسب است و بیش‌تر به یک منطقه متروکه و دورافتاده شباهت دارد که جمعی از صنعتگران و تولیدکنندگان با حداقل امکانات، در حال تولید و فعالیت هستند.

این شهرک که در کنار یکی از جاده‌های ترانزیتی و شاهراه حمل و نقل ایران استقرار یافته، به رغم اهداف توسعه‌ای که برای آن دیده شده بود، همچنان از مزیت‌های نسبی مانند تهیه مواد اولیه آسان، کاهش هزینه‌های حمل و نقل، دسترسی آسان به بازارهای فروش و غیره که تولیدکنندگان باید از آن بهره‌مند باشند، بی‌نصیب است.

در شهرک صنعتی خاوران، 5 هزار نفر از درودگران و مبل‌سازان، آهنکاران،  آلومینیوم‌کاران و فلزتراشان و همچنین فروشندگان چوب، تخته و انواع MDF تهران، با انبوهی از مشکلات زیرساختی مانند مسایل زیست‌محیطی، آلودگی‌های صوتی، آلودگی پساب‌های صنعتی، قطعی آب، برق و گاز و غیره مواجهند.

پرسش مهمی که در این زمینه مطرح می‌شود این است که مسئولان دولتی و نمایندگان مجلس، چه زمانی به وعده‌های داده شده به تولیدکنندگان و صنعتگران شهرک خاوران عمل می‌کنند؟ آیا وقت آن نرسیده است که دولت در سال رشد تولید، توجه ویژه‌ای به این تولیدکنندگان و کارآفرینان که با حداقل امکانات همچنان چرخ تولید و اشتغالزایی را می‌چرخانند، بکند؟

مولود غلامی- خبرنگار اقتصادی