آتش سوزی در مترو، تهدیدی بزرگ برای کلانشهرهای ایران

به گزارش ایلنا، جهان اقتصاد نوشت:  نقل و انتقال روزانه نزدیک به ۳ میلیون نفر در تهران از طریق مترو و توسعه در زمینه فرهنگ‌سازی و تجهیز امکانات با هدف افزایش این تعداد به ۵ میلیون نفر در روز در آینده‌ای نزدیک و توسعه مترو در کلان شهرهایی از جمله کرج، مشهد، شیراز، اصفهان، اهواز و … از جمله مواردی است که اهمیت ایمنی در این فضاها را بیش از گذشته نمایان می‌سازد.

از جمله سوانح تهدید کننده مهم در مترو می‌توان به آتش سوزی در این فضاها اشاره نمود که دلیل آن دسترسی سخت به این مکان‌ها در زمان امدادرسانی و پیچیدگی بحث اطفاء‌ حریق در این فضاها در صورت رخداد حادثه است.

آتش سوزی در مترو از جمله مواردی است که علیرغم پیشرفت‌های صورت گرفته در زمینه ایمنی در فضاهای زیرزمینی در جهان، در دهه‌های اخیر به طور متعدد و بعضاً فاجعه بار به وقوع پیوسته است.

در زیر برای نشان دادن گوشه‌ای از اثرات ناشی از حوادث آتش سوزی، نمونه‌هایی از مهمترین موارد به وقوع پیوسته در خطوط متروی مناطق مختلف جهان ارائه شده است.

آتش سوزی سال ۱۹۹۵ در متروی باکو،‌ کشور آذربایجان:

از این حادثه به عنوان مرگبارترین حادثه مترو در جهان یاد می‌شود. حداقل تلفات این حادثه، ۲۸۶ نفر اعلام شد. ۲۸ کودک و سه نفر از امدادگران مترو نیز از جمله این تلفات بودند. دلیل رخداد آتش سوزی در متروی باکو، عدم کارکرد مناسب سیستم الکتریکی آن اعلام شد.

این حادثه بین دو ایستگاه متروی الدوز (Uldoz) و نریمان (Nariman) و در قسمت شمال باکو رخ داد.

تونل بین دو ایستگاه یاد شده مجهزبه سیستم تهویه بود اما مقطع عرضی در نظر گرفته شده برای این سیستم از پهنای کافی برای خروج سریعتر هوای داخل تونل برخوردار نبود و علاوه بر محدودیت یاد شده، سیستم تهویه برای خروج دود نیز حدود پانزده دقیقه پس از شروع آتش سوزی فعال شد.

به دلیل عدم امدادرسانی به موقع و عملکرد نامناسب سیستم تهویه بسیاری از افراد در اثر خفگی ناشی از استنشاق دود در این حادثه جان باختند.

آتش‌سوزی سال ۱۹۰۳ در متروی پاریس، کشورفرانسه:

یکی از قدیمی‌ترین سیستم‌های حمل‌ونقل درون شهری زیرزمینی مربوطه به شهر پاریس است.

در آگوست سال ۱۹۰۳ آتش سوزی ایجاد شده در متروی پاریس که ناشی از اتصالی در سیستم برق رسانی بود، به وقوع پیوست.

در این حادثه ۸۳ نفر کشته شدند.

آتش‌سوزی ۱۱ نوامبر سال ۲۰۰۰ در تونل کاپرون (Kaprun) در استرالیا، آتش‌سوزی دسامبر ۱۹۷۱ و ژانویه ۱۹۷۴ در متروی مونترآل در کانادا و  همچنین آتش‌سوزی سال ۲۰۰۳ در متروی دائگو (Daegu) در کره جنوبی از جمله دیگر حوادث مهم آتش‌سوزی در خطوط مترو در جهان به شمار می‌رود.

با توجه به موارد یاد شده و ریسک بالای آتش‌سوزی در ایستگاه‌ها و خطوط مترو با توجه به شرایط موجود در متروی شهری ایران، برنامه‌ریزی پیشگیرانه با هدف کاهش اثرات ناشی از این مخاطره می‌بایست جزو اولویت‌های مباحث ایمنی در این فضاها قرار گیرد.

در این نوشتار با بررسی وضعیت کلی حاکم بر سیستم‌های پیشگیری و به منظور کاهش ریسک آتش‌سوزی در فضاهای زیرزمینی و ارزیابی معایب موجود، به ارائه راهکارهایی در زمینه افزایش کارایی سیستم‌ها و رفع نواقص مربوطه پرداخته شده است.

در این بخش، برای بررسی موردی و مشخص، اطلاعات مربوط به سیستم ایمنی و اطفاء حریق در برابر آتش‌سوزی در متروی تهران ارائه می‌شود.

براساس بررسی‌های صورت گرفته، در ایستگاه‌های مترو در تهران، جهت جلوگیری از گسترش آتش و انتشار دود از سیستم‌های تهویه شامل مکش از طریق دریچه‌ها و ورودی‌های تونل‌ها استفاده می‌شود.

برای این منظور در هر ایستگاه ۵ سیستم هواکش وجود دارد که دمنده هوا بوده و در صورت نیاز یا بروز آتش‌سوزی و ایجاد دود، به حالت مکنده تغییر عملکرد می‌دهد تا دود حاصل از آتش‌سوزی را از محل مربوطه خارج کنند.

همچنین در برخی از ایستگاه‌ها و خطوط متروی تهران سیستم اطفاء حریق داخل تونل‌ها به دلیل وجود برق، تنها در زمان بحران از آب پر می‌شوند. چراکه اگر آب به طور دائمی در لوله‌ها موجود باشد در صورت نشت آن، ریسک مسائل مربوط به سیستم برق در مترو بالا خواهد رفت و از آنجا که طبق مثال‌های ارائه شده، بیشتر آتش‌سوزی‌ها در خطوط متروی مناطق مختلف جهان، ناشی از اختلال در سیستم برق، گزارش شده است، ایمنی در این زمینه بایستی با دقت بالا مورد توجه قرار گیرد. طبق اطلاعات موجود، درداخل ایستگاه‌ها نیز سیستم اعلام حریق نصب شده و به صورت مجزا کار می‌کند.

براساس موارد یاد شده می‌توان گفت فعالیت‌های صورت گرفته در زمینه کاهش اثر آتش‌سوزی در زمینه مربوطه تا حدودی قابل توجیه است اما مشکل اصلی اینجاست که اگر به دلایلی آتش‌سوزی در مترو گسترش پیدا کند،‌ چه راهکاری برای اطفاء آن در کمترین زمان ممکن وجود دارد؟ همانطور که ذکر شد، امکانات موجود به شکلی در نظر گرفته شده که در صورت رخداد و گسترش آتش‌سوزی، آب از طریق لوله‌هایی که از سطح زمین به تونل‌ها و ایستگاه‌های مترو متصل شده است،‌ می‌تواند از مخزن ماشین‌های آتش‌نشانی به درون این فضاها هدایت شود که این فعالیت حتی در صورت وجود رابط‌های تعریف شده و کارآمد در محل اتصال، می‌تواند زمان زیادی را تلف کرده و در این زمان قطعا شاهد گسترش هرچه بیشتر آتش در فضای زیرزمینی خواهیم بود که اثرات مخربی بر سیستم‌ها و دستگاه‌های زیرزمینی در ایستگاه و یا خط مربوطه خواهد داشت.

برای رفع این معضل، اتصال لوله‌ای اختصاصی از آب منطقه‌ای و یا استقرار منبع آب در محل ورودی و نصب آن به لوله خروجی اطفاء حریق تعبیه شده برای مترو پیشنهاد می‌شود تا در کمترین زمان ممکن، از گسترش آتش جلوگیری شود.

لازم به ذکر است این مورد در حال حاضر در برخی از ایستگاه‌ها در حال اجرایی شدن است.

ازجمله اشکالات دیگر در سیستم پیشگیری و اطفاء حریق مترو می‌توان به این مورد اشاره کرد که بسیاری از ایستگاه‌ها و تونل‌های موجود از جمله خطوط ۳ و ۴ متروی تهران هنوز به طور کامل به امکانات اطفاء حریق، در حد آنچه در دیگر ایستگاه‌ها و خطوط موجود است، مجهز نشده‌اند. ضمن اینکه در برخی از خطوط مترو با وجود ضرورت بحث تهویه سریع، هواکش‌های میان تونلی تعبیه نشده است.

همچنین معضل دیگر موجود در لوله‌های تعبیه شده، عدم وجود بوستر پمپ به عنوان تنظیم کننده فشار آب است.

همانطور که می‌دانیم، یکی از مصارف مهم بوستر پمپ‌ها در اطفاء‌حریق و آتش‌نشانی است تا میزان آب مشخص و ثابتی را در اختیار آتش‌نشان‌ها برای خاموش کردن آتش قرار دهد.

ضمن اینکه در بالای ۹۰ درصد ایستگاه‌ها، منبع آب تغذیه کننده در زمان بحران، در محل ورود لوله‌ها به ایستگاه‌ها و خطوط مترو، استقرار و نصب نشده است.

علاوه بر این در برخی از ایستگاه‌ها پله فرار برای دسترسی تا سطح زمین در نظر گرفته نشده ضمن اینکه تعدادی از ایستگاه‌های مترو، به عنوان مثال طالقانی، گلبرگ و … تنها یک ورودی دارند که این شرایط به دلایل مختلف از جمله محدودیت در تملک زمین، فضای کم جهت اجرا و … به وجود آمده است که شرایط عکس العمل، امدادرسانی و تخلیه را در شرایط اضطراری با کندی مواجه خواهد کرد.

براساس مطالعات صورت گرفته در کشورهای دیگر و تجربیات موجود در کشورهای مختلف در زمینه مربوطه و اطلاعات موجود، برخی از راهکارهای کاهش ریسک آتش‌سوزی با توجه به بررسی ویژگی سیستم ایمنی و اطفاء‌حریق در متروی طراحی شده برای ایران به صورت زیر قابل ارائه است:

۱- جداسازی دقیق سیستم برق‌رسانی به عنوان عامل اصلی آتش‌سوزی‌های گزارش شده در متروی مناطق مختلف جهان.

-3 نظارت بر ایمنی خطوط و ایستگاه‌های مترو در کنترل تجهیزات مخاطره آمیز در زمان آتش سوزی برای پیشگیری از خسارات مالی بیشتر و تشدید اثرات مخاطره

۳- ایجاد منبع آب با ظرفیت بالا در محل هر ایستگاه برای اطفاء اولیه حریق احتمالی مجهز به سنسورهای هشدار دهنده ویژه جهت اعلام خالی بودن منبع.

۴- نصب بوستر پمپ در محل لوله‌های اطفاء حریق تعبیه شده در مترو برای تنظیم فشار آب در زمان اطفاء حریق

۵- کنترل منظم و در فواصل تعریف شده (به طور مثال هر ماه یک بار) ایستگاه‌های آتش نشانی محلی در موارد مرتبط با تجهیزات اطفاء حریق در مترو با هدف اطمینان از کارکرد صحیح آنها و در اختیار داشتن نقشه ایستگاه‌ها و راه‌های دسترسی آسان به فضاهای خاص توسط امدادگران

۶- حذف مواد قابل اشتعال در خطوط، ایستگاه‌ها، واگن‌ها و به ویژه از کابین راننده

۷- ارائه کلاس‌های آموزشی برای رانندگان در زمینه شناسایی مخاطرات احتمالی در مترو و ارائه اطلاعات کافی به آنها در زمینه آشنایی با علائم غیرعادی که ممکن است در مسیر با آنها برخورد کنند.

۸- برگزاری کلاس‌های آموزشی و تخصصی ویژه کارکنان بخش HSE در مترو

۹- نصب سیستم بهینه محافظ تامین‌کننده نیروی برق در اتصال به واگن‌ها

۱۰- عریض کردن مقاطع خروجی مترو به عنوان عامل کمک کننده در تهویه هوا و تخلیه سریعتر افراد.

۱۱- نصب و تکمیل هواکش‌های میان تونلی و اجرای آن در تمامی تونل‌ها و خطوط مترو

۱۲- برگزاری مانورهای ماهانه و سالانه برای آمادگی بیشتر و هماهنگی بین نیروهای ایمنی مترو و آتش‌نشانی

۱۳- کنترل و نظارت بر انجام شرح وظایف محوله در زمینه بررسی و تکمیل چک لیست‌های تخصصی ایمنی توسط کارکنان بخش HSE با هدف حفاظت از این فضاها در برابر مخاطرات احتمالی.

امید است که با ارائه موارد یاد شده و عمل به آنها در تمامی سطوح مدیریتی، نظارتی و عملیاتی در متروی شهری، شاهد افزایش روزافزون ایمنی در این فضاها باشیم.

علی ساکت، عضو هیات علمی پژوهشکده سوانح طبیعی ایران