سفر به باکو: فرصتی برای مدیریت تنش‌ها و تقویت منافع
سفر احتمالی رئیس‌جمهور ایران به باکو با چالش‌های پیچیده‌ای روبروست. در این راستا، روابط ایران و جمهوری آذربایجان تحت تأثیر پیش‌شرط‌ها و تحولات امنیتی منطقه‌ای قرار دارد که نیازمند مدیریت دقیق و فعالانه در سطوح دیپلماتیک و رسانه‌ای است.
در کوران تحولات پرشتاب منطقه‌ای و پیچیدگی‌های روابط بین‌المللی، سفر احتمالی رئیس جمهور به باکو، پایتخت جمهوری آذربایجان، موضوعی است که نیازمند تدقیق و بررسی همه‌جانبه است. این سفر در حالی مطرح می‌شود که باکو، با اتکا به روابط خود با بازیگران مختلف از جمله ترکیه و اسرائیل، و نیز تحولات سیاسی در عرصه بین‌المللی، رویکردی توأم با پیش‌شرط و مطالبه را در قبال ایران اتخاذ کرده است. یادداشت پیش رو، با تحلیل دقیق این شرایط، به بررسی ابعاد مختلف این سفر می‌پردازد و ضمن هشدار نسبت به خطرات احتمالی، راهکارهایی را برای حفظ منافع ملی و جلوگیری از برداشت‌های نادرست از این رویداد ارائه می‌دهد.
چالش‌ها و پیش‌شرط‌های باکو
برای درک شرایطی که سفر اقای پزشکیان رییس جمهور به باکو در آن انجام می شود، ابتدا باید این چند خبر را کنار هم گذاشت:
۱. الهام علی اف: باکو و ترکیه متحد هستند، در عین حال اسرائیل دوست ماست. ما نگران تنش بین ترکیه و اسرائیل هستیم.
۲. ترکیه و اسرائیل پنجشنبه هفته قبل اولین مذاکرات فنی خود را در باکو با هدف جلوگیری از درگیری و کاهش تنش در سوریه انجام دادند.
۳.هاکان فیدان، وزیر امور خارجه ترکیه گفت: آنکارا در حال انجام مذاکرات فنی با اسرائیل برای جلوگیری از سوء تفاهم بین نیروهای نظامی در سوریه است. وی در عین حال تاکید کرد که این به معنای عادی سازی روابط با اسرائیل نیست
۴. الهام علیف رئیس جمهور آذربایجان هفته قبل از رضایت از روندهای انتخاباتی ریاست جمهوری در ایران و دریافت سیگنال های مثبت از تهران خبر داد. وی شرط بهبود روابط با ایران را مجازات عامل حمله به سفارت باکو در تهران و افراد حامی این حمله تروریستی! دانست.
۵. آذر بادام اف معاون وزیر خارجه باکو پنج شنبه هفته قبل گفت: حمله مسلحانه به سفارتمان در تهران باعث شکاف در روابط با ایران شد.مجازات عامل این حمله از موضوعات اصلی بحث با پزشکیان در سفر وی به باکو است! عدم مجازات عامل این حمله و حامیانش عامل نارضایتی ماست!
۶.دونالد ترامپ رییس جمهور آمریکا با ارسال پیام تبریک نوروزی به علیف گفت: من از حمایت و روابط دوستانه آذربایجان با شریک‌مان اسرائیل قدردانی و از اقدامات کشور شما و ارمنستان برای برقراری صلح در منطقه استقبال می‌کنم.
بر اساس آنچه نقل شد، باکو با توجه به تحولات منطقه غرب آسیا، قدرت گرفتن ترامپ و روابط خوب او با اردوغان و علیف، نزدیکی بیشتر دولت فعلی ارمنستان با دموکرات‌ها تا جمهوری خواهان و نیز فشارهای وارده بر ایران از سوی آمریکا خود را در موضع قدرت می بیند و شاهد اعلام پیش شرط هایی از سوی مقامات باکو در مورد سفر رئیس جمهور به این کشور برای بهبود روابط هستیم که در صدر آنها مساله مجازات عامل حمله به سفارت باکو در تهران و حامیان این حمله - که از سوی علیف تروریستی توصیف شده و با کاربرد این کلمه به کل حاکمیت ایران منتسب می شود - هستیم.
از سوی دیگر علیف هفته قبل با مداخله صریح در امور داخلی ایران از روند انتخابات ریاست جمهوری در ایران و نتایج آن ابراز رضایت کرد و از دریافت سیگنال های مثبت از داخل ایران خبر داد که این اظهارات با توجه به حمایت صریح باکو و ترکیه از پانترکهای تجزیه طلب در ایران، تنش ها و رویدادهای اخیر ارومیه و تحرکات قوم گرایان در برخی نهادهای اجرایی معنادار به نظر می رسد. واکنش ضعیف دولت ایران به مصادره نوروز توسط اردوغان و سکوت وزارت خارجه در قبال اعلام تعلق تبریز به جغرافیای معنوی ترکیه توسط اردوغان، ایم توهم را در علیف هم ایجاد کرده که بدون نگرانی در مورد امور داخلی ایران اظهارنظر کند.
در چنین شرایطی سفر رئیس جمهور به باکو از سوی رسانه های علیف با تفاسیر دروغین و ضدایرانی همراه شده و سفر مذکور نشانه ای از ضعف و کوتاه آمدن ایران در برابر خواست های باکو دانسته شده و رسانه های علیف مدعی خواهند شد ایران برای به دست آوردن دل باکو و خوشنودسازی این کشور سفر مذکور را برنامه ریزی کرده است.
روابط باکو و اسرائیل: یک کانون بحران
ایران نباید اقداماتی انجام دهد که اعتماد به نفس کاذب باکو را تقویت کند. باکو با تقویت روابط خود با اسراییل در حوزه های مختلف امنیتی و نظامی و اطلاعاتی و اقتصادی یک کانون بحران جدی را برای جمهوری اسلامی ایران در مرزهای شمال غربی کشور ایجاد کرده و سوابق نفوذ اسراییل به ایران از طریق باکو با استفاده از پهپاد و غیره برای سرقت اسناد هسته ای ایران، ترور دانشمندان هسته ای ایران و دیگر اقدامات خرابکارانه غیر قابل انکار است.
از سوی دیگر باکو در روند صلح با ارمنستان اخلال ایجاد کرده و عملیاتی کردن شرط هایی مثل تغییر قانون اساسی ارمنستان - صرف نظر از اینکه این کار دخالت در امور داخلی یک کشور مستقل است- به چند سال زمان نیاز دارد. زیرا تغییر قانون اساسی این کشور پس از نگارش قانون اساسی جدید مستلزم رای گیری از مردم و مشارکت حداقل یک چهارم جمعیت این کشور در این فرایند است. باید توجه داشت که بر اساس نظرسنجی ها اکثریت مردم ارمنستان با تغییرات مدنظر باکو در قانون اساسی خود برای حذف بندهای مربوط به تعلق قراباغ کوهستانی به ارمنستان مخالف هستند. لذا عملیاتی شدن این درخواست باکو بسیار دشوار بوده و علیف نیز به خوبی این مساله را می داند.
باکو با درک این چالش ها پیش شرط هایی را برعلیه روند صلح مطرح می کند تا مانع از تحقق آن شود. زیر این کشور خود را در برابر ارمنستان هم در موضع قدرت می داند و فکر می کند با تداوم وضعیت جنگی بیشتر از عقد پیمان صلح مزایا و منافع به دست خواهد آورد و ترجیح می دهد وضعیت فعلی حفظ شود.
لذا به نظر می رسد سفر به باکو در سطح ریاست جمهوری در شرایط فعلی به صلاح نیست و تصورات غلطی را در بین زمامداران باکو ایجاد می کند.
اما اگر برای انجام این سفر به هر علتی اصرار وجود دارد، قبل از هر چیز باید برای مدیریت فضای رسانه ای این سفر تدبیر لازم انجام شود تا رسانه های باکو توهمات و جعلیات مدنظر خود را به عنوان دستاوردهای این سفر مطرح نکرده و فضای روابط دو کشور را به نفع باکو تحت تاثیر قرار ندهند.
فراموش نکنیم که سال قبل در جریان سفر دبیر شورای عالی امنیت ملی کشور به باکو و ایروان، چه اتفاقاتی افتاد. شب قبل از سفر علیف مصاحبه بسیار تندی علیه ایران انجام داد تا فضای منفی و طلبکارانه ای نسبت به ایران ایجاد کند. در خبر تنظیم شده در مورد این دیدار هم ادعا شد، دبیر شعام آزادی قراباغ را به علیف تبریک گفته و او از این بابت تشکر کرده که مشخص شد علیف بابت تبریک چهار سال قبل ایران بابت این رویداد از ایران تشکر کرده و تشکر تازه ای در کار نبوده است.
ضرورت مدیریت فعالانه فضای رسانه‌ای و اقتصادی
قطعا باکو شیطنت های جدید رسانه ای را با هدایت اسرائیل و انگلیس در جریان این سفر در دستور کار دارد و باید در این زمینه هشیار بود.
علاوه بر این، باید مطالبه گری کنشگرانه در این سفر در دستور کار ایران قرار بگیرد. سکوت و رفتار بزرگمنشانه ایران در قبال ضربات مکرر باکو به امنیت ملی و منافع اقتصادی و سیاسی ایران، جعل هویت و تاریخ و تمدن ایرانی و اسلامی کشور به نفع ترکیه،اسرائیل و انگلیس نباید فراموش شود.
ایران از یکسو باید برای تقویت پیوندهای اقتصادی باکو با کشورمان و جلوگیری از تامین نیازهای این کشور از طریق رقبای منطقه ای و فرامنطقه ای تلاش کند و در این راستا تکمیل کریدور ارس از داخل خاک ایران اهمیت زیادی دارد.
از سوی دیگر ایران باید برای کاهش نفوذ اسراییل در باکو، توقف تحریکات پانترکیسیتی و تجزیه طلبانه باکو در مناطق آذری ایران، توقف مصادره مفاخر فرهنگی و هنری ایران به خصوص نظامی گنجوی توسط دولت علیف، پایان تحریفات تاریخی در کتب درسی باکو، تشدید آلودگی دریای کاسپین با ریختن فاضلاب و فعالیت های نفتی و گازی باکو مطالبه داشته باشد.
مقامات ایرانی باید به جنگ رسانه ای زودهنگام باکو در مورد این سفر پاسخ دهند و از همین حالا اعلام کنند بیان هرگونه پیش شرط برای موفقیت سفر رئیس جمهور به باکو و بهبود روابط غیرقابل قبول بوده و مطالبات دو طرف از یکدیگر باید در فضایی منطقی و به دور از جنجال های رسانه ای مطرح شود تا مثمر ثمر و نتیجه بخش باشد. امید است این دغدغه ها برای موفقیت این سفر مورد توجه قرار بگیرد.
