گفته ها و ناگفته هایی از قبرستان شیخان قم

قبرستان «شیخان» در نزدیکی حرم حضرت معصومه سلام الله علیها در قم واقع شده که دوره های تاریخی بسیاری در خود دیده است. از یاران امامان معصوم، شهدای دفاع مقدس، شهدای ترور هفتم تیر ماه و دیگر علمایی که تعداد آنها بیش از ۶۰۰ تن است در این قبرستان دفن شده اند. از قداست و نورانی بودن شیخان می توان به پابرهنه زیارت رفتن برخی علمای شیعه به این قبرستان اشاره کرد. از این رو بزرگان دین به زیارت این قبرستان توصیه و تاکید کرده اند.

مقبره الشیوخ یا شیخان

تاریخچه انتخاب نام «شیخان» برای این قبرستان در منابع قدیمی وجود ندارد، از این رو احتمال دارد این اسم خیلی قدیمی نباشد. نام دیگر آن در برخی منابع «مقبره الشیوخ» است.

شواهدی وجود دارد که قسمت قبرستان بابلان در عملیات های شهرسازی و گسترش اماکن از بین رفته و قسمتی که مرقدهای دو محدث معروف، زکریا بن ادریس و زکریا بن آدم بوده سبب شده مردم قم این مکان را شیخان بنامند. این قبرستان در نزدیکی حرم حضرت معصومه سلام الله علیها در قم واقع شده است.

وجود شیخان از زمان امامان معصوم

برخی منابع گزارش کرده اند دفن زکریا بن آدم اشعری و زکریا بن ادریس از یاران و راویان امام جعفر صادق علیه السلام، امام رضا علیه السلام و امام جواد علیه السلام و دفن آدم بن اسحاق از یاران امام هادی علیه السلام نشان می دهد قبرستان شیخان از زمان امامان معصوم وجود داشته است.

میرزا عباس فیض گزارش کرده که نخستین بار فتحعلی شاه قاجار بر مزار میرزای قمی بقعه و گنبدی با کاشیکاری بنا کرده و بعدها نیز مرمت شده است.

بیش از ۶۰۰ عالم در شیخان مدفون اند

تمام تغییراتی که در قبرستان شیخان رخ داده است زیر نظر اداره کل اوقاف و امور خیریه استان قم است. در هر دوره در این قبرستان تغییراتی ایجاد شده اما در گذشته قبه های موجود، از مقبره بابلان به شمار می رفتند. طبق گزارش های موجود هم اکنون بیش از ۶۰۰ نفر از علما و بزرگان در این قبرستان نورانی دفن شده اند.

دوره های تاریخی که شیخان به خود دیده

از شش مقبره ای که در این قبرستان وجود دارد به نظر می رسد قدیمی ترین مقبره ها متعلق به زکریا بن آدم و میرزای قمی است اما کدام یک از این دو قدیمی تر است اطلاعی در دست نیست.

از قدیمی ترین علمای شیعه مدفون در شیخان می توان محمدطاهر قمی از فقهای دوره صفویه و میرزا ابوالقاسم قمی معروف به میرزای قمی از بزرگترین علمای دوره فتحعلی شاه قاجار نام برد. ده‌ها تن از شهدای سال‌های نخست جنگ ایران و عراق نیز در این قبرستان دفن شده‌اند.     

علاوه بر این، هفت تن از شهدای انفجار دفتر حزب جمهوری اسلامی در هفت تیر سال ۱۳۶۰ شمسی به نام های: غلامحسین حقانی، حسن محمدعینی، محمدحسین صادقی، سیدنورالله طباطبایی‌نژاد، علی هاشمی سنجانی، عمادالدین کریمی، عبدالوهاب قاسمی در ضلع غربی شیخان دفن شده اند.

خدا می داند چه نفوس پاکی در شیخان مدفون اند

از قداست شیخان نزد برخی عالمان دینی می توان به زیارت محمدابراهیم کلباسی و سیداحمد خوانساری ازاین قبرستان با پای برهنه یاد کرد.

سیدهاشم حداد نیز درباره جایگاه رفیع قبرستان شیخان گفته است: قبرستان شیخان بسیار پر نور و پر برکت است و خدا می‌داند چه نفوس زکیه و طیبه‌ای در اینجا مدفون اند. پس از قبر مطهّر بی‌بی که فضای قم و اطراف قم را باز و گسترده و سبک و نورانی نموده است و به‌واسطه برکات آن حضرت است که گویا خستگی از زمین قم و از خاک قم برداشته شده است، هیچ مکانی در قم به‌اندازه این قبرستان نورانی و با رحمت نیست و سزاوار است طلاّب و سایرین بیشتر از این به این مکان توجّه داشته باشند و از فضائل و فواضل معنوی و ملکوتی آن بهرمند شوند و نگذارند این آثار محو شود و دستخوش نسیان قرار گیرد.