غذای حلال یعنی چه و در ادیان هندو، یهود و زرتشت چه فرقی دارد؟

واژه حلال از کلمات پر استعمال به ویژه در میان مسلمان است. در قرآن کریم نزدیک به پنجاه مرتبه از این ریشه در اشتقاقات و معانی مختلف استفاده شده است.

همچنین مفهوم حلال به عنوان ضوابط و قواعد مربوط به خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها سایر شئون زندگی، مورد توجه تمامی افراد بشر و نحله ها و ادیان الهی و غیر الهی بوده و هست. حلال در لغت به معنی گشاینده، گشایش، گره گشایی و راحتی است. در اصطلاح فقه، حلال حکمی وضعی است؛ یعنی قراردادی از سوی خداوند متعال و مرتبط با ماهیت آن است و حکم تکلیفی به معنی وجوب یا حرمت نیست.

یکی از موارد استعمال واژه حلال، به عنوان حکم وضعی است. استعمالات فقها در باب اطعمه و اشربه، صید و ذباحه ناظر به این معنی است.

در مقابل آن. حکم وضعی حرام به معنای حکم وضعی حرام است؛ ممنوع، ناروا، ناشایست، دارای مشکل و گره است؛ باید به این نکته توجه کرد که هر دو اصطلاح حلال و حرام با اصطلاح مشابه در حکم تکلیفی متفاوت و اصطلاح حکم وضعی با معنای لغوی مغایر است تطابق کامل دارد و در استعمال معنای اصطلاحی نیز بسیار مورد استفاده قرار گرفته است. به زبان ساده، حلیت با نگاه دقیق، شبیه نجاست و پاکی است.

اینکه بیان شد حلال حکم وضعی است، بدین معناست که این حکم، قانون و اعتباری از سوی خداوند است که به اشیا مختلف مثل گوشت گوسفند یا گوشت زرافه یا نوشیدنی به دست آمده از سیب یا انگور اطلاق می‌شود؛ همان گونه که درباره ادرار، آب، روغن، خون و مدفوع قانون وجود دارد و بعضی از آنها پاک و برخی نجس هستند. این حکم مربوط به خود آن اشیا است و ربطی به فعل و عمل انسان ندارد. بسیاری از دستورات تکلیفی مانند حرمت اکل یا وجوب اجتناب در نماز و… از این قوانین وضعی به دست می‌آید. [سیری در تطوّر معنایی – تاریخی «حلال»، حامد صادقی، نفیسه صادقی]

«حلال» عبارت دیگری برای بیان اسلامی بودن کالا

امروزه واژه حلال در دنیا بسیار پرکاربرد است و می‌توان گفت، تمامی انسان‌ها با هر زبانی با این کلمه آشنا هستند و آن را در حوزه‌های بسیاری از جمله خوراکی‌ها آشامیدنی‌ها، مواد آرایشی و بهداشتی، دارو، مد و لباس، رسانه، معماری، هتلداری، گردشگری، اقتصاد، بیمه و بانک داری و…. به کار می‌برند و به هر چیزی که مطابق با احکام و قواعد اسلامی باشد، عنوان حلال اطلاق می‌کنند و بدین گونه امروزه «حلال» عبارت دیگری برای بیان اسلامی بودن کالا به شمار می‌آید.

حلال در ادیان و فرق دیگر

بسیاری از هندوها امروزه گیاه خوار هستند و از خوردن گوشت حیوانات اجتناب می‌کنند و بر اساس باورهای مذهبی، آن را آهیمسا (عدم خشونت) می‌دانند و به منظور رعایت آهیمسا (عدم خشونت) از خوردن گوشت دوری می‌کنند. بر اساس باور هندوها حتی آنها که گیاه‌خوارند، گاو حیوان مقدسی است و نباید از گوشت آن خورد و در برخی ایالات هند، کشتن گاو برای غیرهندو ها هم ممنوع و حرام است.

در آئین هندو، نوشیدن نوشیدنی‌های مست کننده نیز نهی شده و بسیاری از هندوها از نوشیدنی‌های الکلی دوری می‌کنند. حلال در آئین بودیسم بودائیان نیز از نوشیدنی‌های مست کننده استفاده نمی‌کنند و در تعالیم بودا از خوردن آن نهی شده‌اند. کشتن حیوانات در تعالیم بودا عملی قبیح است (کسی که باعث مرگ موجود زنده شود، شانس او را برای روشنی می‌گیرد).بودا از خوردن گوشت اجتناب می‌کرده و یکی از ۵ دستور این آئین، دوری از زائل کنندگان عقل مانند مشروبات الکلی است.

در آئین زرتشت نیز به مسئله خوراک توجه شده است. خوردن گوشت حیوانات غیر سم دار ممنوع است و از گوشت گوسفند، گاو، بز، شتر، آهو، گاومیش و گوزن استفاده می‌کردند. برخی از زرتشتیان هم با توجه به قداست گاو از کشتن و خوردن گوشت آن اجتناب می‌کنند؛ هم چنین در متون زرتشتی خوردن کلاغ و کرکس حرام اعلام شده است.

در فقه یهود تمام جنبه‌های زندگی یک یهودی را در بر می‌گیرد و تعالیم شریعت یهود در زمینه غذا، کوشر نامیده می‌شود. قوانین کوشر مربوط به خود خوراکی‌ها، ترکیبات خوراکی‌ها و دستگاه‌ها و ظروف تولید و مصرف آن‌ها می‌شود و هر کدام، شرایط و ضوابط مربوط به خود را دارد. بر پایه قوانین کوشر، خوردن خوک، شتر، حیوانات و پرندگان گوشتخوار و نوشیدن خون جانداران، مجاز نیست. فقط جانوران دریایی که دارای فلس (پولک) و باله باشند، کوشر هستند.گوشت حیوان غیر نشخوارکننده پاک نیست.

یهودیان شراب و نوشیدنی‌های مست کننده را پلید می‌دانند و از آن اجتناب می‌کنند؛ «خداوند هارون را خطاب کرده گفت: تو و پسرانت با تو چون به خیمه اجتماع داخل شوید، شراب و مسکری منوشید، مبادا بمیرید».

صنعت حلال

امروزه در جهان، حدود ۲ میلیارد نفر مسلمان زندگی می‌کنند که می‌تواند برای بازاریابان جهانی، فرصتی منحصر به فرد را رقم بزند. یکی از مهم‌ترین دستورات دین اسلام که در آیاتی، چون ۱۶۸ سوره بقره و ۸۸ سوره مائده آمده است، توصیه به خوردن غذاهای حلال است که مصادیق آن به تفکیک در قرآن و سنت ذکر شده است. بازار غذاهای حلال با توجه به گستره کشورهای مسلمان نشین از شرق تا غرب بازاری بسیار بزرگ را شامل می‌شود. این بازار، با توجه به افزایش سالانه ۲.۲ درصدی جمعیت، تا سال ۲۰۵۰ حداقل ۳۰ درصد جمعیت جهان را تشکیل می‌دهند و یکی از پر رونق‌ترین بازارهای رو به رشد محسوب می‌شود.

برند حلال در سطح جهان در حال توسعه است کشورهای غیرمسلمان نیز علاقه‌مندی خود در ورود به تجارت در محصولات غذایی حلال را نشان داده‌اند به طوری که در بازارهای اروپا محصولات حلال حدوداً ۳۰ درصد گران‌تر از سایر محصولات مشابه به فروش می‌رسند.در حال حاضر کشورهایی مانند تایلند، انگلیس و آمریکا نیز که دین رسمی آن‌ها اسلام نیست، برای کسب بازار و درآمد به شناخت بازار کشورهای اسلامی و محصولات حلال توجه جدی پیدا کرده‌اند و تایلند یکی از کشورهای پیشرو در تجارت محصولات غذایی حلال است.

بر اساس تحقیقات انجام شده در مناطق مسلمان‌نشین اروپا بیش از ۶۱ درصد از مدارس از گوشت خوک در هیچ غذایی استفاده نمی‌کنند، همچنین ۱۲ درصد از مدارس صرفاً غذای حلال برای دانش‌آموزان سرو می‌کنند. رشد صنعت غذایی حلال در سراسر جهان حاکی از اقبال غیر مسلمانان به این نوع گوشت دارد. به عنوان مثال ایالات متحده آمریکا با جمعیت مسلمان حدوداً ۹ میلیون نفر بازار ۹۸ میلیارد دلاری را در محصولات حلال دارا است.

حدود سه دهه پیش شرکت چندملیتی نستله به این بخش از بازار توجه و شروع به سرمایه گذاری کرد و امروزه نه تنها از بزرگترین تجار صنایع حلال در جهان است بلکه یکی از معتبرترین گواهینامه‌های حلال را برای محصولات غذایی صادر می‌کند. فروش شرکت نستله در کشورهای اسلامی بالغ بر ۶.۶ میلیارد دلار است.

اروپا یکی از بازارهای مهم غذاهای حلال است که بیشترین قدرت خرید در آن قاره وجود دارد و ارزش بازار حلال در اروپا با وجود بیش از ۵۰ میلیون مسلمان ۶۷ میلیارد دلار برآورد شده است. تقاضا در بازار کشورهای آفریقایی برای محصولات حلال سالانه حدود ۱۲ میلیارد دلار تخمین زده شده و مصرف آن کشورها در حال افزایش است. آسیا بزرگترین جمعیت مسلمان را در دنیا در خود جای داده، متأسفانه این جمعیت کمترین درآمد سرانه را دارا هستند و از این رو مصرف غذای حلال در این منطقه نسبت به سایر مناطق جهان کمتر است. ایران به عنوان یک کشور اسلامی بزرگ از مزیت بالقوه ای برای موفقیت در بازار جهانی غذای حلال برخوردار است.