ابهام در آینده صنعت خاکستری؛
از خاموشی کوره‌‌های سیمان تا خمیدگی ستون اقتصادی کشور
صادرات سیمان نه تنها به افزایش درآمدهای ارزی کمک کرده است، بلکه توانسته است باعث گسترش روابط اقتصادی و دیپلماسی تجاری با کشورهای منطقه شود.
به گزارش خبرنگار بازرگانی ایلنا؛ صنعت سیمان ایران با بیش از ۹۰ سال سابقه، یکی از صنایع حیاتی و تأثیرگذار در توسعه‌ی اقتصادی کشور به شمار می‌آید. این صنعت به دلیل کاربرد گسترده در پروژه‌های عمرانی، زیرساختی و ساخت‌وسازهای مسکونی، نقش مهمی در تأمین نیازهای توسعه‌ای کشور ایفاء می‌کند. با ۷۸ کارخانه فعال در سراسر کشور، ظرفیت تولید سیمان به سالانه ۸۹ میلیون تن می‌رسد که این حجم از تولید، ایران را به یکی از قطب‌های اصلی تولید سیمان در منطقه تبدیل کرده است.
سهم تولید داخلی و مصرف
در سال ۱۴۰۲، میزان تولید کلینکر در ایران حدود ۷۶ میلیون تن و میزان تولید سیمان حدود ۷۱ میلیون تن رسید. از این میزان، ۶۶ میلیون تن برای تأمین نیازهای داخلی مصرف شد. این ارقام نشان‌دهنده‌ی وابستگی شدید بخش‌های مختلف اقتصادی به سیمان برای پیشبرد پروژه‌های توسعه‌ای است. صنعت ساخت‌وساز، پروژه‌های زیربنایی و حتی طرح‌های صنعتیِ همگی بر این محصول تکیه دارند.
در عین حال، توزیع مصرف داخلی نشان می‌دهد که پروژه‌های مسکن‌سازی، ازجمله طرح‌های حمایتیِ دولت در حوزه مسکن، از عمده‌ترین مصرف‌کنندگان سیمان هستند. از سوی دیگر، اجرای پروژه‌های زیربنایی در حوزه حمل‌ونقل، سدسازی و زیرساخت‌های صنعتی نیز سهم مهمی از این مصرف را به خود اختصاص داده‌اند.
نقش صادرات در رونق اقتصادی
در سال ۱۴۰۲، حدود ۱۴ میلیون تن از تولید سیمان و کلینکر به بازارهای خارجی صادر شد. این میزان صادرات، علاوه بر ایجاد ارزآوری، نقش مهمی در تقویت جایگاه ایران در بازارهای بین‌المللی ایفاء کرده است. کشورهای عراق، کویت، افغانستان و فدراسیون روسیه بزرگ‌ترین واردکنندگان سیمان ایران بوده و سهم عمده‌ای از صادرات را به خود اختصاص داده‌اند. به گونه‌ای که ۷۱ درصد سهم وزنی و ۶۹ درصد سهم ارزشی صادرات سیمان و کلینکر به این کشورها تعلق دارد.
صادرات سیمان نه‌تنها به افزایش درآمدهای ارزی کمک کرده است، بلکه توانسته است باعث گسترش روابط اقتصادی و دیپلماسی تجاری با کشورهای منطقه شود. این صنعت، با تأمین نیازهای کشورهای همسایه و ایجاد ارتباطات تجاری پایدار، توانسته است به یکی از ابزارهای دیپلماسی اقتصادی ایران تبدیل شود. اما این تمام ماجرا نیست؛ متاسفانه صنعت سیمان هر چند که چنین جایگاهی را داشته و دارد، اما با این وصف از پتاسیل این صنعت به نحو احسن بهره نبرده‌اند. مسئولان کشور باید پاسخگوی آمار نامناسبی باشند که در ادامه‌ی این گزارش می‌خوانیم.
تغییر ظرفیت تولید کلینکر
ظرفیت تولید کلینکر به‌عنوان یکی از مهم‌ترین شاخص‌های عملکرد صنعت سیمان، طی نه‌ماهه اول به‌طوری‌که ۷۱ درصد سهم وزنی و ۶۹ درصد سهم جزئی مواجه بوده است. براساس اطلاعات موجود، ظرفیت تولید در نه ماه اول سال ۱۴۰۲ برابر با ۸۶.۵ میلیون تن بوده و این مقدار در نه ماه اول سال ۱۴۰۳ به ۸۷ میلیون تن رسیده است. محاسبات نشان می‌دهد که این افزایش، تنها حدود ۰.۵۸ درصد بوده است.
این میزان تغییرات برای یک صنعتِ با اهمیتِ راهبردی هم مانند صنعت سیمان، ناکافی و نگران‌کننده به نظر می‌رسد. با توجه به تقاضای داخلیِ روزافزون و ضرورت تقویت جایگاه ایران در بازارهای صادراتی، رشد ناچیز ۰.۵۸ درصدی ظرفیت تولید، نشان‌دهنده‌ی کمبود برنامه‌ریزی و مشکلات زیرساختی است که این صنعت را محدود کرده است.
مشکلات ساختاری، نظیر قطع مکرر برق و گاز، فرسودگی تجهیزات تولیدی، و افزایش هزینه‌های سرمایه‌گذاری و تولید، از جمله عواملی هستند که مانع رشد قابل‌توجه ظرفیت تولید کلینکر شده‌اند. این معضلات نه تنها در تأمین نیازهای داخلی مشکل‌آفرین است، بلکه رقابت ایران در بازارهای صادراتی را نیز تضعیف می‌کند. بهبود زیرساخت‌های تولید و تأمین انرژی پایدار، نوسازی تجهیزات و حمایت دولت از سرمایه‌گذاری در این صنعت، می‌تواند به تغییر وضعیت کمک کند. همچنین، تمرکز بر افزایش بهره‌وری و توسعه بازارهای صادراتی، ضروری به نظر می‌رسد.
در نهایت، تغییرات محدود ظرفیت تولید کلینکر، زنگ خطری برای صنعت سیمان ایران است که نیازمند اقدام‌های سریع و مؤثر برای رفع چالش‌ها و تقویت عملکرد این بخش حیاتی از اقتصاد کشور است.
رشدی که به چشم نمی‌آید
ظرفیت تولید سیمان در نه‌ماهه نخست سال ۱۴۰۲، برابر با ۸۹,۶ میلیون تن بوده است. این میزان در مدت مشابه سال ۱۴۰۳ به ۹۰ میلیون تن افزایش یافته است. محاسبات نشان می‌دهد که ظرفیت تولید در این بازه زمانی تنها ۱.۱۲ درصد رشد داشته است که این افزایش بسیار محدود است.
با توجه به نیازهای روزافزون داخلی در حوزه ساخت‌وساز و پروژه‌های زیربنایی و همچنین تقاضای کشورهای همسایه برای واردات سیمان ایران، این میزان رشد تولید نمی‌تواند کافی باشد. کشورهایی نظیر عراق، افغانستان و سایر کشورهای منطقه، بازارهای بالقوه‌ای برای صادرات سیمان ایران به شمار می‌روند. ازاین‌رو، افزایش قابل‌توجه ظرفیت تولید برای پاسخگویی به تقاضای داخلی و تقویت حضور در بازارهای بین‌المللی ضروری است.
عواملی همچون مشکلات تأمین انرژی، فرسودگی زیرساخت‌ها و فقدان سرمایه‌گذاری کافی، مانع از رشد مطلوب این صنعت شده‌اند. بنابراین، بهبود زیرساخت‌ها، نوسازی تجهیزات تولید و بهره‌گیری از فناوری‌های پیشرفته باید در اولویت قرار گیرد تا صنعت سیمان بتواند نیازها را تأمین و نقش موثرتری در اقتصاد کشور ایفا کند. کوتاهی در این زمینه می‌تواند رقابت‌پذیری این صنعت را به خطر بیندازد.
پیامدهای یک کاهش نامطلوب
بررسی عملکرد تولید کلینکر در ۹ ماهه نخست سال‌های ۱۴۰۲ و ۱۴۰۳ نشان می‌دهد که این شاخص مهم در صنعت سیمان با کاهش روبه‌رو بوده است. در سال ۱۴۰۲، میزان تولید کلینکر برابر با ۵۹,۹ میلیون تن بوده؛ اما در مدت مشابه و در ۹ ماهه اول سال ۱۴۰۳ این مقدار به ۵۶ میلیون تن رسیده که حدود ۴ میلیون تن کاهش یافته است. محاسبات حاکی از کاهش ۶.۵ درصدی تولید کلینکر در این بازه زمانی است.
کاهش تولید کلینکر تأثیرات منفی بر صنعت سیمان ایران داشته و نگرانی‌هایی را در رابطه با تأمین تقاضای داخلی و کاهش توان صادراتی ایجاد کرده است. این کاهش بیشتر به دلیل مشکلاتی نظیر قطع مکرر برق و گاز، فرسودگی تجهیزات تولیدی و کمبود سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها رخ داده است. برای جلوگیری از ادامه این روند، سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های تولید، تأمین پایدار انرژی و ارتقای فناوری تولید امری ضروری است.
بی‌توجهی به این مسائل می‌تواند به تضعیف جایگاه صنعت سیمان در اقتصاد داخلی و بین‌المللی منجر شود. اقدام سریع و مؤثر در این زمینه کلید احیای صنعت سیمان و بازگشت به روند رشد مطلوب است.
محاسبات انگشتی
بررسی آمار نشان می‌دهد که تولید سیمان در ۹ ماهه اول سال ۱۴۰۲ معادل ۵۴,۷ میلیون تن بوده و این میزان در مدت مشابه سال ۱۴۰۳ به ۵۳,۸ میلیون تن رسیده است. محاسبات تغییرات درصدی تولید حاکی از کاهش ۱.۶ درصدی در این بازه زمانی است.
کاهش تولید سیمان، با توجه به شرایط داخلی و پتانسیل بالای کشور برای تأمین نیازهای پروژه‌های عمرانی و زیرساختی و همچنین فرصت‌های گسترده صادراتی به کشورهای همسایه، منطقی نیست. بازارهای منطقه‌ای همچون عراق و افغانستان، به عنوان مقاصد اصلی صادرات سیمان ایران، تقاضای قابل توجهی دارند و ظرفیت فعلی نمی‌تواند به طور کامل پاسخگوی نیازها باشد.
بدون شک مشکلاتی مانند محدودیت‌های تأمین انرژی، فرسودگی زیرساخت‌ها و بهره‌وری پایین خطوط تولید از جمله موانعی هستند که مانع افزایش قابل ملاحظه ظرفیت تولید می‌شوند. این مسائل موجب می‌شود که ایران نتواند از فرصت‌های ارزآوری ناشی از صادرات سیمان به نحو احسن استفاده کند.
بن‌بست صادرات
صادرات کلینکر ایران در ۹ ماهه نخست سال ۱۴۰۲ برابر با ۶,۳۵ میلیون تن بوده است. این میزان در مدت مشابه سال ۱۴۰۳ به ۵,۳۸ میلیون تن کاهش یافته است. محاسبات نشان می‌دهد که صادرات کلینکر با کاهشی ۱۵.۲ درصدی همراه بوده است، که این میزان کاهش برای صنعت سیمان ایران نگران‌کننده است.
چنین افت صادراتی پیامدهای منفی جدی برای این صنعت به همراه دارد. کلینکر، یکی از مواد اصلی در تولید سیمان، نقش مهمی در ارز آوری و گسترش تعاملات تجاری با کشورهای همسایه دارد. کاهش صادرات ممکن است ناشی از عوامل مختلفی باشد، از جمله مشکلات تأمین انرژی، کاهش تولید کلینکر، افزایش هرینه های صادرات کمبود زیرساخت های لازم برای صادرات یا چالش‌های مربوط به بازارهای هدف. این عوامل، رقابت‌پذیری ایران در بازارهای بین‌المللی را تحت تأثیر قرار داده و فرصت‌های ارزآوری بیشتری را از دست خواهد داد.
برای رفع این کاهش و تقویت صادرات کلینکر، اقدامات عاجل لازم است. سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های تولید، بهبود فرآیندهای صادراتی و تنوع‌بخشی به بازارهای هدف از جمله راهکارهای موثر است. در غیر این صورت، کاهش صادرات می‌تواند موقعیت ایران در عرصه بین‌المللی را تضعیف کرده و فرصت‌های اقتصادی را محدود کند.
سیاه و سفید صادراتِ صنعتِ خاکستری
صادرات سیمان ایران در ۹ ماهه نخست سال ۱۴۰۲ برابر با ۴,۱۶ میلیون تن بوده و این میزان در مدت مشابه سال ۱۴۰۳ به ۴,۶۳ میلیون تن افزایش یافته است. محاسبات نشان می‌دهد که صادرات سیمان در این دوره با رشد ۱۱.۴ درصدی همراه بوده است. این افزایش نشان‌دهنده پیشرفت مثبت در حفظ و تقویت جایگاه ایران در بازارهای بین‌المللی است.
این رشد صادراتی به‌خوبی پتانسیل صنعت سیمان ایران را نشان می‌دهد؛ اما باید اذعان کرد که با رفع چالش‌های اساسی، از جمله محدودیت انرژی و سایر مشکلات زیرساختی، این افزایش می‌توانست چشمگیرتر باشد. بازار کشورهای همسایه، به ویژه روسیه و افغانستان، همچنان ظرفیت بالایی برای جذب صادرات سیمان ایران دارد و فرصت‌های بیشتری را پیش روی این صنعت قرار می‌دهد.
کلام آخر
صنعت سیمان ایران با بیش از ۹۰ سال سابقه، از ارکان توسعه اقتصادی کشور به شمار می‌آید و این وضعیت کنونی آن شایسته‌اش نیست. این صنعت که توانایی تأمین نیازهای داخلی و صادرات به کشورهای منطقه را دارد، با مشکلات عدیده‌ای روبرو است که نتیجه ناکارآمدی مدیریتی و سیاست‌گذاری‌های نادرست مسئولان است.
در سال ۱۴۰۲، تولید سیمان به ۷۶ میلیون تن رسید که ۶۶ میلیون تن آن برای مصرف داخلی بود. این آمار نشان‌دهنده وابستگی شدید بخش‌های مختلف اقتصادی به سیمان برای پیشبرد پروژه‌های توسعه‌ای است. همچنین، حدود ۱۴ میلیون تن سیمان و کلینکر به کشورهای منطقه صادر شد که نقش مهمی در ارزآوری و تقویت روابط اقتصادی ایران ایفاء کرده است. اما با این وصف، ظرفیت تولید کلینکر تنها ۰.۵۸ درصد و ظرفیت تولید سیمان ۱.۱۲ درصد رشد داشته است. این آمارها نشان از ناکافی بودن تلاش‌های مسئولان در توسعه این صنعت دارد.
مشکلاتی همچون فرسودگی زیرساخت‌ها، مشکلات تأمین انرژی و کمبود سرمایه‌گذاری کافی، مانع رشد مطلوب این صنعت شده‌اند. این مسائل، نیازمند توجه فوری و اقدام جدی مسئولان است. بهبود زیرساخت‌های تولید و تأمین انرژی پایدار، نوسازی تجهیزات و افزایش بهره‌وری، از اولویت‌های ضروری برای حفظ و تقویت این صنعت است. عدم توجه به این مسائل می‌تواند به تضعیف جایگاه ایران در بازارهای جهانی منجر شود .رفع مشکلات زیرساختی و حمایت دولت از صنعت سیمان، برای رفع این چالش‌ها ضروری به نظر می‌رسد.
