نشست تخصصی نقد و بررسی طراحی جلد کتاب در ایران برگزار شد؛
نظام آموزشی در تربیت گرافیست‌های حرفهای ناموفق است
یونیفورم در طراحی جلد مثل زن عقدی است البته دست گرافیست را می‌بندد و گرافیست خلاق تنها می‌تواند هر طرح جلدی را با یک شخصیت متمایز خلق کند / اگر ناشری به افراد متعددسفارش ندهد و سعی کند هویت تصویری‌اش را حفظ کند به فروش و شناخت کارش کمک کرده است.
نشست تخصصی نقد و بررسی طراحی جلد کتاب در ایران با حضور جعفر همایی(مدیر نشر نی)، داوود موسایی(مدیرنشر فرهنگ معاصر)، ساعد مشکی(طراح گرافیک و مدیر هنری نشر مشکی)، مجید عباسی(طراح گرافیک و مدیر هنری نشر چشمه) و کیانوش غریب پور(طراح گرافیک و مدیر هنری نشر افق) روز یکشنبه(۱تیر)؛ در سالن استاد شهناز خانه هنرمندان برگزار شد.
به گزارش خبرنگار ایلنا؛ پیش از این نشست؛ نمایشگاهی از برگزیدگان سی و پنج سال طراحی جلد کتاب از ۱۰۰ طراح گرافیک معاصر ایران برگزار شد و از کتاب ویترین(مروری بر تاریخ طرح جلد کتاب‌های ایرانی) با حضور اهالی فرهنگ و هنر رونمایی شد. پروژه‌ی «ویترین» حاصل تلاش دوساله‌ی «پریسا تشکری» و «مجید کاشانی» است.
ما به هیچ نهادی وابسته نیستیم
مجید کاشانی(مدیر هنری و طراح گرافیک شرکت نوکیا در ایران) در ابتدای نشست به معرفی پروژه ویترین پرداخت و دغدغه خود را مورد توجه قرار نگرفتن طراحی جلد در ایران برشمرد و گفت: پوستر علارغم درمعرض دید نبودن بیشتر علاقمند دارد. درحالی که جلد کتاب‌های سفارش شده چاپ و توزیع و دیده می‌شوند.
وی هدف بعدی گروه را از اجرای این پروژه ایجاد منبعی جدید در حوزه طراحی ذکر کرد و افزود: ما چند گروه مخاطبی را برای این کتاب پیش بینی کرده‌ایم: دانشجویان، مدرسان، ناشران و پژوهشگران و محققان. ناشران بین این سه گروه گاه به دنبال طراحی برای موضوعی خاص می‌گردند که این کتاب می‌تواند منبعی کاربردی برای ایشان باشد.
کاشانی با بیان اینکه کتاب از دو بخش تشکیل شده است؛ گفت: بخش اول کتاب به سیر تاریخی طراحی جلد می‌پردازد. در این بخش مقالاتی از آیدین آغداشلو، محمدرضا ریاضی، ابراهیم حقیقی، صیفوری، حسین کیاییان(مدیر نشر چشمه) و استیفن هلر(منتقد و پژوهشگر و طراح جلد) منتشر شده است. بخش دوم نیز کاتالوگ نمایشگاه است.
وی ادامه داد: در بخش نمایشگاه ما می‌خواستیم طراحان ۳۵ سال بعد از انقلاب را پیدا کنیم. آثار حدود ۳۰۰ نفر را جمع آوری کرده و از بین آنها ۱۰۰نفر را انتخاب کردیم که مسن‌ترین آنها ممیز و جوانترین‌شان متولد ۶۷ است.
مدیر هنری و طراح گرافیک شرکت نوکیا در ایران؛ دو معیار برای انتخاب طرح‌های جلد ذکر کرد و گفت: ما طراحانی که آثار زیادی در این حوزه داشتند اما از نظر کیفیت در حد مطلوبی نبودند را به دلیل داشتن یک سیر تاریخی در طراحی جلد کتاب دعوت کردیم و طراحان حرفهای نیز در این پروژه حضور داشتند.
وی افزود: خیلی از طراحان ناز کردند و ما نیز نازشان را خیلی خریدیم اما باز دعوت ما را نپذیرفتند. یک سری از طراحان را نیز پیدا نکردیم.
مجید کاشانی؛ قباد شیوا، ساعد مشکی و ابراهیم حقیقی را به عنوان هیات داوران این پروژه معرفی کرد و این حرکت را حرکتی کاملا شخصی خواند و تاکید کرد: ما به هیچ جایی وابستگی نداشتیم. البته چند نهاد و ارگان پیشنهاد همکاری دادند که به نوعی صاحب پروژه بشوند که قبول نکردیم.
وی همچنین اضافه کرد: یک ناشر عرب پیدا شده که می‌خواهد این کتاب را ترجمه و در خارج منتشر کند.
یونیفورم در طراحی جلد، همچون زن عقدی
جعفر همایی در پاسخ به این سوال که توقع ناشر از یک گرافیست چیست، گفت: اینکه یک بسته بندی برای کالای ما تولید کند که این بسته بندی با کالا نسبت داشته باشد، از فاصله چند متری شناسایی شود و به فروش کتاب کمک کند. روش من در سفارش طرح جلد این است که کار را کاملا در اختیار طراح می‌گذارم. البته از او می‌خواهم عنوان کتاب و نام نویسنده را در نیمه بالایی جلد کار کند. حروف کاملا خوانا باشند و از ویترین مغازه خوانده شوند و همه اینها برای آن است که کالا فروش رود.
وی افزود: یکی از مشخصه‌های هر هنرمندی جلوه گری در کار هنری است. شاید حرفهای سفارش دهنده در ذوق او بزند. ولی چون کتاب در تیراژ بالا چاپ می‌شود این طرح نمی‌تواند در فروش کتاب تاثیر داشته باشد.
وی در پاسخ این سوال که انتظار از گرافیست برای یاری کردن ناشر در فروش کالا و رعایت قواعدی که ناشر مطرح کرده آیا باعثنمی‌شود تا از او یک مجری صرف ساخته شود، گفت: قضاوت شما صحیح نیست. من گفتم دست طراح در کار طراحی باز است. گاهی تصویری پیشنهاد می‌دهم و او تنها به آن فکر می‌کند. طرحی که به من ارائه می‌شود اگر انتظارات من را تا ۷۰ درصد برآورده کند قبول می‌کنم که این بستگی به زیبایی طرح، خوانا بودن عناوین، رنگ آمیزی مطلوب و هماهنگی مضمون جلد با محتوای کتاب برمی‌گردد. ولی اگر نپسندیدم می‌گویم که نپسندیدم. ولی این مسئله خیلی کم پیش میاد.
همایی قاعده موجود را خشک و خشن ندانست و اضافه کرد: گاهی اوقات در مذاکراتی که با گرافیست داریم ناگهان طرح خلاقه‌ای تولید می‌شود، مثل طرح روی جلد رمان " صید ماهی قزل آلا ". در بخش‌های دیگر مثل کتب فلسفی عنوان کتاب مهم است و طرح جلد در دجه دوم قرار می‌گیرد. البته در این مسئله روحیات روزمره گرافیست هم دخیل و در طرح‌های او تاثیرگذار است.
مدیر نشر نی درباره دخالت نویسنده یا مترجم در روند طراحی جلد نیز گفت: ما تکلیف کرده‌ایم که نویسنده یا مترجم نباید هیچ نظری در عنوان کتاب، حروف چینی و طرح روی جلد بدهد و اگر کسی بخواهد از این مورد عدول کند به بند قرارداد ارجاعشان می‌دهیم. آنها تنها می‌توانند طرح را ببینند و نظر بدهند.
همایی یونیفورم را در ابتدای کار جذاب توصیف کرد و به زن عقدی تشبیه نمود. وی افزود: طرح جلد می‌تواند هویت کار ناشر باشد. اگر ناشری به افراد متعددسفارش ندهد و سعی کند هویت تصویری‌اش را حفظ کند به فروش و شناخت کارش کمک کرده است.
وی ادامه داد: البته یونیفورم دست گرافیست را می‌بندد و گرافیست خلاق تنها می‌تواند هر طرح جلدی را با یک شخصیت متمایز خلق کند.
همایی وضعیت زمانی را گاهی بیشتر از طرح جلد در فروش کتاب موثر دانست و به کتابی اشاره کرد که حاوی مجموعه مصاحبه‌هایی از محمدجواد ظریف بود و افزود: این کتاب با روی کار آمدن دولت آقای روحانی منتشر شد و با انتخاب دکتر ظریف به عنوان وزیر امورخارجه و درپی آن پیش آمدن مذاکرات هسته‌ای تیراژ کتاب به ۳۰۰۰نسخه رسید.
رابطه بین ناشر و طراح؛ عدم تفاهم
داوود موسایی نیز با ابراز تشکر از پریسا تشکری و مجید کاشانی؛ کار آنها را کاری بزرگ توصیف کرد و از ناشر کتاب نیز تقدیر به عمل آورد و گفت: من حدود نیم قرن است در کار کتاب هستم و جلدهایی که شما در نمایشگاه دیدید من لمس کردم و با آن کار کردم.
ژوی در مورد عدم تفاهم ناشر و طراح گفت: از دو منظر می‌توان به این موضوع نگاه کرد: اولین منظر بحثاقتصادی است که شاید با ذهنیت طراح همراستا نباشد و منظر دوم زیبایی طرح است. با بشتر طراحان که کار کرده‌ام این مشکل را داشته‌ام. گرافیست از منظر هنری به کار نگاه می‌کند و قصد ما طرح‌هایی از منظر مخاطب است.
وی افزود: ما از دریچه دید مشتری به کار نگاه می‌کنیم و گرافیست از دریچه دید هنری. اکثر اوقات به گرافیست می‌گویم که مخاطب این طرح را نمی‌پسندد. چراکه من با توجه به سالها تجربه در نمایشگاه‌ها می‌دانم که مشتری به سمت چه طرحی کشیده می‌شود.
موسایی نیز درباره استفاده از یونیفورم در طراحی جلد در ایران گفت: این موضوع هنوز در کشور جا نیفتاده است. یونیفورم گاهی به ناشر تحمیل می‌شود و انتخاب خود ناشر نیست. اولین ناشری که از یونیفورم استفاده کرد انتشارات خوارزمی بود به این صورت که وقتی کتاب‌های جدیدش بیرون می‌آمد از کتاب‌های قدیمی‌اش قابل تشخیص نبود.
طراحی گرافیستی؛ مرز بین هنر و تجارت
مجید عباسی(مدیر هنری نشر چشمه) نیز در تایید سخنان همایی گفت: کتاب یک کالاست. چیزی است که تولید، عرضه می‌شود و به فروش می‌رسد. من به ناشر حق می‌دهم دنبال چیزی باشد که کالاشان را به فروش برساند.
عباسی از وظیفه گرافیست در قبال سلیقه جامعه گفت و آن را ارتقای سلیقه بصری جامعه دانست. وی در ادامه به موج نوی طرح‌های جلد اشاره کرد و افزود: بعد از آمدن موج نوی طرح‌های جلد که دارای تایپوگرافی صرف بود و موجب افزایش اهمیت طرح جلد نسبت به محتوای کتاب شد، اعتراض ناشران برآمد که طراحی باید در خدمت کالا باشد.
وی ادامه داد: آزادی‌ای که ناشر در اختیار طراح می‌گذارد بستری است که طراح با توجه به کلا شروع به طراحی می‌کند و طرح خلق می‌شود. البته این به آن معنی نیست که گرافیست حساسیت طرح و قوانین طرح را فراموش یا تنها از تایپ استفاده کند.
مدیر هنری نشر چشمه، طرح گرافیستی را مرزی حساس بین هنر و تجارت دانست و تاکید کرد: طراح گرافیک نباید در ابتدا دغدغه خلق اثری هنری را داشته باشد، بلکه باید به فکر رعایت قوانین و اجرای خوب باشد.
عباسی همچنین افزود: باید میان سفارش دهنده و طراح گرافیک گفتگویی مطلوب اتفاق بیفتد که به تعامل آنها شود.
عباسی در پاسخ به این سوال که نقش مدیر هنری در انتشارات چیست؛ گفت: او باید یک بنیان‌هایی را پایه‌گذاری کند. این بنیان‌ها کار طراح است. یک نمونه بسیار خوب این موضوع من و نشر چشمه هستیم که با همدیگر ساخته شدیم. یک مدیر هنری پایه‌های بصری یک ناشر را می‌سازد.
دخالت نویسنده را ممنوع کردیم
کیانوش غریب پور(طراح گرافیک و مدیر هنری نشر افق) با بیان اینکه کار زیاد با ناشران مختلف موجب چیده شدن زائده‌هایش شده است و دیگر مشکلی با ناشر ندارد، گفت: من توقع‌ام از ناشر این است که متوجه باشد او نیز بخشی از تیم ورک طراحی است.
وی افزود: معمولا هرکسی که کالایی را تولید می‌کند آن را دوست دارد. من به ناشر حق می‌دهم که در ذهنش تصویری از طرح جلدش داشته باشد. من هم پر از تصویرم و یک جایی باید به یک تصویر واقعی برسیم که یک طرح مشترک محسوب شود. باید سر این تصویر گفتگو شود تا برسیم به جایی که بفهمیم که این تصویر چیست.
غریب پور به مشکل دیگری در حوزه طراحی جلد اشاره کرد و عنوان کرد: مشکل دیگری که در کتب ادبیات داستانی داریم این است که نویسنده هم وارد نظر دادن درباره طرح می‌شود. برای همین دخالت نویسنده و مترجم در این مورد را ممنوع کرده‌ایم.
وی از یونیفورم در طراحی جلد کتاب سخن گفت و افزود: ناشرانی که به دنبال یک یونیفورم می‌روند، به نوعی قبل از ورود طراح مسئله را حل کرده‌اند. ناشری می‌شناسم که طرح‌هایش ضدطراحی است. با وجود اینکه از طراح قابل و با تجربه‌ای بهره می‌برد.
کیانوش غریب پور همچنین نظام آموزشی را در تربیت گرافیست‌های حرفهای ناموفق دانست و درباره مدیر هنری نیز گفت: فکر نکنم بیش از ۶ سال باشد که مدیر هنری برای ناشران اهمیت پیدا کرده است. خیلی از ناشران مدیر هنری ندارند و سایر مدیران هنری مدیر پروژه محسوب می‌شوند.
وی افزود: من از دو ناشر معروف شنیده‌ام که گفتند ما از یونیفورم شروع کردیم تا شناخته شویم و بعد آن را کنار گذاشتیم. مسئول انتشارات خوارزمی نیز گفته بود که می‌خواهم بخشی از کتابخانه‌ی خانه‌ها را تصرف کنم. یعنی بخشی از کتابخانه‌ها رنگ کرم به خود بگیرد. برای همین قطع کتاب‌ها همه یکی، کاغذها همه یکی و طرح و رنگ نیز مشترک طراحی شد.
