نقد نگاه آکادمیک به عاشورا در پژوهشکده تاریخ اسلام

ایلنا: گروه سیره معصومین(ع) پژوهشکده تاریخ اسلام به «نقد نگاه آکادمیک به عاشورا» خواهد پرداخت.

به گزارش خبرنگار ایلنا، این نشست با حضور سعید طاوسی مسرور، روز دوشنبه ۱۸ آذر ماه ۹۲ از ساعت ۱۶:۳۰ تا ۱۸:۳۰ در محل پژوهشکده تاریخ اسلام برگزار می‌شود.

قیام عاشورا از رویدادهای سترگ تاریخ صدر اسلام است که در روح سیر تاریخ اسلام، خصوصاً تاریخ و فرهنگ تشیع، تأثیری عمیق و سرنوشت‌ساز داشته است؛ از این رو همواره ذهن اندیشمندان مسلمان اعم از شیعه و سنی را به خود معطوف ساخته و از منظرهای گوناگون به آن نگریسته‌اند. در بستر تاریخ تفکر شیعی مفهوم این رویداد بنیادی متناسب با مقتضیات ادوار مختلف تطوراتی عمیق یافته است. شناخت آن تطورات نه تنها میزان تأثیر این رویداد را در باروری و بازسازی تفکر شیعی نشان می‌دهد که زمینه را نیز برای شناخت جنبه‌های ناشناختة آن و بالتبع غنای بیشتر تفکر شیعی هموار می‌سازد. مفهوم و رویکرد روایی، آئینی، فراتاریخی، انتقادی و تاریخی جنبه‌های مختلف سیر این تطور است.

پس از قیام عاشورا راویان، محدثان و مورخان مسلمان به ثبت روایات و اخبار مربوط به آن در قالب تک‌نگاری‌های ویژه و منفردی به نام مقتل پرداختند. گرچه مقتل نویسی مفهومی عام داشت و به ثبت اخبار مربوط به کشته شدن رجال و بزرگان اطلاق می‌شد، اما در ادبیات و تاریخ‌نگاری شیعه، به مفهوم خاص ثبت روایات و اخبار مربوط به امام حسین(ع) و یارانش دلالت داشت. عمده هدف مقتل‌نگاران گردآوری و ثبت روایات بود. در این تک‌نگاری‌ها مورخان روایات و اخبار قیام عاشورا را با نگاه توصیفی در قالب گزارش‌ها و عباراتی ساده بدون نگاه تحلیلی و توجه به زمینه‌ها و علل و پیامد‌ها گردآوری کرده‌اند و همین اطلاعات به منابع تاریخی از جمله تاریخ طبری، مقاتل الطالبین، اخبار الطوال دینوری، الفتوح ابن اعثم، انساب الاشراف بلاذری، الکامل ابن‌اثیر و ده‌ها کتاب دیگر راه یافت.

به وجود آمدن رشتة تاریخ در دانشگاه‌ها، رویکردی نو به تاریخ شکل گرفت، واقعة عاشورا نیز از این رویکرد تحلیلی بی‌بهره نبود. اساتید تاریخ، فرا‌تر از رویکرد همیشگی به واقعه عاشورا، این بار با نگاهی تحلیلی و انتقادی به منابع و روایات عاشورا نگریستند. از جمله کسانی که به این مهم دست یازیدند می‌توان از دکتر محمدابراهیم آیتی، دکتر سید جعفر شهیدی، دکتر علی شریعتی و دکتر غلامحسین زرگری‌نژاد نام برد. اما این نگاه آکادمیک تا کنون چگونه به روایت این واقعة مهم تاریخ اسلام پرداخته است؟ در دانشگاه‌ها بین اساتید و دانشجویان تاریخ عاشورا چگونه روایت شده و فهمیده می‌شود؟ موضوع نشست حاضر، نقد نگاه آکادمیک به عاشورا است.