تاریخ تهران و شمیران به روایت استاد عبداله انوار

ایلنا: سیدعبداله انوار در نشست تهران‌شناسی «بلد منطقه» در خانه فرهنگ دکتر عظیمی با اشاره به وجه تسمیه تهران و شمیران گفت: اجماع مسالک و ممالک نویسان گذشته و جغرافیانویسان دوره قاجار برآنند که شمیران همچنان که نام آن اشارت دارد ییلاق طهران بوده است. زیرا زبان‌شناسان می‌گویند کلمه «شم» و «سم» و «چم» در گذشته دال بر «سردی» و «خنکی» است و اکنون در لهجه «تاتی» کلمه «چم» در ترکیب «چم زد» به معنی سرمازده است و این ترکیب «چم زد» متداول بین آنهاست چه از آن‌ها اغلب به اول بهار شنیده می‌شود که می‌گویند «سرمای دیشب شکوفه‌ها را چم زد» در برابراین کلمات کلمه‌های «تب» و «تاب» و «ته» بمعنی حرارت و گرماست و با این مقدمه پیدایی دو نام شمیران و طهران بر ما معلوم می‌شود. چه بااضافه پسوند مکانی «ران» به این دو کلمه یعنی «شم» به معنی سرما و «ته» به معنی گرما دو کلمه «شمران» و «تهران» حاصل می‌شوندکه بمعنی «ییلاق» و «قشلاق» است و این تخالف معنوی بین این دو کلمه می‌رساند «شمران» و «تهران» که در مجاورت یکدیگرند می‌توانندیکی ییلاق برای دیگری شود.
به گزارش ایلنا، وی ادامه داد: علاوه بر این با وجود تقابل لفظی بین ییلاق و قشلاق و نیاز قشلاق در گرما به ییلاق یک ارتباط طبیعی، خلاف تقابل لفظی برقرارکرده است، اما از جهت قدمت تاریخی دو تاریخ «روضه الصفا» و «حبیب السیر» حکایت ازین دارند که طغرل سلجوقی بحدود هزار سال قبل تصمیم گرفت که عقد مصاهرت با خاندان خلیفه عباسی بندد و بر اثر این خواست دختر خلیفه به دربار طغرل آورده شد.
این تهران پژوه تصریح کرد: طغرل برین رخت که مراسم عروسی را در ییلاق «طجرتت»(می‌ان تجریش کنونی) برپا دارد با تدبیر او «طجرشت» مهماندار دختر خلیفه شد ولی تدبیر با تقدیر الهی موافق در نیامد و طغرل با رنج و ناراحتی شکم، قبل عروسی جان سپرد و از مهد عروسی به لحد گور در مجاورت ابن بابویه روان گردید
انوار در ادامه افزود: این واقعه تاریخی می‌رساند که شمیران و طجرشت بواسطه آب و هوای خوب خود جالب نظر بزرگان بود و می‌بایست در هزار سال قبل آنچنان شهرت به نیکویی آب و هوا داشته باشد که با وجود تعداد زیادی نقاط خوش آب و هوا در برابر طغرل او این نقطه را از بین سایر نقاط انتخاب کند.
این نسخه‌شناس اظهار داشت: در اواخر قرن نهم هجری در پایان یک نسخه خطی کتابخانه ملی ایران آمده است که این نسخه در قریه «پارکک» یکی از قراء تهران ری کتابت شد. این پارکک آنروز بارکک امروز است که در زیر ازگل قرار دارد و در زمان پهلوی دوم واجد قنات آبی و باغی بود و امروز در آن ساختمان سازی شده و از آن مقامات نیروی نظامی است و یکی از نقاط شمیران است و قریه تهران نیز که یکی از قرای ری بوده چون از ده‌های شمیران است می‌رساند که شمیران قبل از خرابیهای ری بدست مغولان از ده‌های ری بوده است.
این استاد بوعلی‌شناس تصریح کرد: چون زیارتهای متعدد شاه طهماسب اول صفوی از حضرت عبدالعظیم موجب می‌شد که این شاه از طهران بگذرد در یکی از این گذشت‌ها شاه صفوی برآن شد که طهران را برکشد و به صورت شهرکی در آورد پس دستور داد که در اطراف طهران برج و بارو برپا کنند و آنرا بصورت شهر بحساب آورند و با شهر شدن طهران ییلاق آن شمیران نیز بحکم مجاورت دیگر از ییلاق، قصبه‌ای بیرون آمد و ییلاق شهری شد و چون دست تصادف طهران را در مسیر ترقی انداخت و هر ترقی در طهران انعکاسی در شمیران داشت تا آنکه سال ۱۱۹۹ هجری قمری این شهر از دست زندیان در آمد ودست سرداران آقا محمد خان قاجار افتاد و با گشوده شدن طهران آقا محمد خان قاجار به سرعت از محل ایل خود در شمال خود را به شهر طهران رساند و بقولی در سال ۱۲۰۰ قمری و بقولی در ۱۲۱۲قمری طهران را پایتخت خود یعنی ایران اعلام کرد.
وی افزود: از آنجا که او دائما در سفرهای جنگی بود فرصت نیافت تا کاری در آبادانی طهران کند ولی چون برادرزاده او فتحعلی شاه به تخت نشست. این شاه به کمک معماران اصفهانی در طهران به خانه سازی شروع کرد و بقول موریه انگلیسی نویسنده «حاجی بابا در اصفهان» که آنروز‌ها یکی از اعضاء سفارت انگلیس در طهران بود این شاه در طهران اکنون(یعنی زمان اقامت موریه در طهران) در حال احداثدو باغ در خارج طهرانست یکی باغ نگارستان(محل سازمان برنامه کنونی) و دیگری بر تپه‌ای مشرف بر خیابان معلم کنونی بنام قصر قجر.
این مورخ گفت: از بناهای فتحعلی شاه در شمیران قصر نیاوران است. ساختمان نخستین این قصر از طریق فتحعلی شاه بعمل آمد و سنگ بنای «کاخ جهان نما» ی این قصر بدست او پایه گذاری شد و بعد از او ناصرالدین شاه در قصر نیاوران تغییرات زیادی انجام داد و بر تعدادبناهای آن افزود ولی بر اثر تشخیص پزشکان او آب و هوای نیاوران مفید حال ملوکانه نبود، شاه بناچار دل از این قصر کند و قصر سلطنت آباد را مجدد دو کیلومتر پایین‌تر از این قصر بنا کرد وییلاق‌های مفصل خود را پس از تکمیل قصر سلطنت آباد بعدا در این قصر بعمل می‌آورد.
وی تاکید کرد: مظفرالدین شاه دراین قصر نیاوران فرمان مشروطیت را صادر کرد. احمد شاه قاجار آخرین شاهان قاجار در قسمت شمالی کاخ نیاوران قصری کوچک‌تر بنا کرد و آن هنوز برپاست. بعد از احمد شاه این قصر جزء بیوتات شاهی شد و سال‌ها بدون سلطانی زیست و به زمان عروسی محمدرضا پهلوی با فوزیه مصری حدود دو هفته‌ای این قصر پذیرایی از خاندان سلطان مصری قاروق کرد و بعد از این پذیرایی باز آن مورد عدم التفات گردید. تا آنکه فرح دیبا چون زندگی در مجاورت خاندان شوهر را بواسطه رنجهایی که دو ملکه قبلی ازین مجاورت داشتند برنتافت با شوهر قرار گذاشت که هر دو بصورت دائم در قصر نیاوران زندگی کنندو نیز از شوهر خواست تا در این قصر، قصر نویی برپا کند.
انوار در پایان این نشست در خانه فرهنگ دکترعظیمی گفت: این خواست به اجابت رسید و کاخی نو در شمال شرقی باغ این قصر برپا شد. امروز هر یک از این شاهان قصرنشین خاک نشین شده‌اند و آنچه ازین شاهان در کاخ نیاوران باقی مانده سه معماریست از سلیقه سه شاه ولی شهبه معماران را بکار می‌آید.