۲ سناریو درباره مسمومیت رهبر اپوزیسیون روسیه/ هدف مسکو از انتقال ناوالنی به آلمان/ دلایل رشد مخالفان دولتی در سرزمین تزار

«قاسم مومنی» تحلیلگر مسائل روسیه در تشریح دلایل مسمومیت رهبر اپوزیسیون روسیه و انتقال او به آلمان در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا اظهار کرد: اگر به تاریخچه فعالیت اپوزیسیون‌ها و مخالفان در دولت‌ها نگاه کنیم، به وضوح می‌بینیم که تمامی ساختارهای سیاسی به دنبال آن هستند تا براساس منافع خود، مخالفانشان را حذف کنند. روش دیگری که از گذشته در تمام دنیا مرسوم بوده تبعید مخالفان است؛ به گونه‌ای که در بسیاری از کشورها از دهه‌ها پیش تاکنون شاهد تبعید مقام‌های مختلف یا شخصیت‌های مخالف نظام وقت به جغرافیاهای دورافتاده و مشخص بودیم. در حالت کنونی هم حذف مخالفان یا تبعید آنها برای آرام کردن جو داخلی کشورها مورد استفاده قرار می‌گیرد که نمونه تازه آن را می‌توانیم در روسیه ببینیم. براساس سوابق و داده‌های تاریخی، از زمان بوریس یلتسین تا امروز که ولادیمیر پوتین رئیس جمهوری روسیه را در اختیار دارد، شاهد حذف مخالفان زیادی در داخل و خارج از خاک مسکو بوده‌ایم. حذف این مخالفان از گذشته تاکنون یا به صورت ترور مستقیم صورت گرفته یا اینکه در تصادف‌ها از صحنه روزگار محو شدند.

وی ادامه داد: نمونه دیگری از این حذف‌های فیزیکی را در اوکراین شاهد بودیم. پس از انقلاب ۲۰۱۴ در اوکراین و الحاق جزیره کریمه به خاک روسیه، خبرنگاران بسیار زیادی در اوکراین و حتی در روسیه به مخالفت با این اقدام دولت مسکو پرداختند و در همین راستا بسیاری از آنها توسط سرویس اطلاعاتی روسیه یا عوامل آنها حذف شدند. با گذر از این تاریخچه کوتاه، اگر به پرونده مسمومیت الکسی ناوالنی نگاه کنیم، شاید تا حدودی به صورت راحت‌تر بتوانیم آن را مورد تحلیل قرار دهیم. اصل مسأله این است که ناوالنی از سال‌ها پیش به عنوان مخالف درجه یک پوتین و رهبر اپوزیسیون روسیه فعالیت خود را شروع کرد و این روند تا همین امروز هم ادامه دارد. یکی از دلایل رشد ناوالنی در روسیه، تضعیف چهره پوتین و خاستگاه او در میان مردم روسیه است.

این کارشناس مسائل سیاسی گفت: بسیاری از تحلیلگران داخلی و خارجی روسیه معتقدند که روند فعالیت رئیس‌جمهوری این کشور و تیم او در برخی از پرونده‌ها بسیار تند و خودخواهانه بوده است و به همین دلیل طیفی از نخبگان و حتی عوام در این کشور از پوتین فاصله گرفته‌اند. این در حالی است که مدل برخورد با مخالفان در روسیه به صورتی بوده که آنها به دلیل ترس از بازخورد دولت، یا انتقاد نمی‌کنند و به کنار می‌نشینند یا علناً مقابل کرملین می‌ایستند. طیف عظیمی از مردم روسیه دچار یک بی‌اعتنایی شده‌اند و برایشان مهم نیست که چه اتفاقی در خاک کشورشان می‌افتد. این موضوع بدون تردید برای ساختار فعلی روسیه و شخص پوتین خطرناک خواهد بود. در این فضا شخصی مانند ناوالنی بهترین مولفه‌ها را برای رشد خود در دست دارد و این روند موجب شده تا او، هم در داخل روسیه و هم در خارج از خاک این کشور طرفداران زیادی را به دور خود جمع کند.

مومنی افزود: این وقایع در حالی اتفاق می‌افتد که تظاهرات‌ها در شهرهای مختلف روسیه افزایش پیدا کرده و صداها آرام آرام بلند می‌شود. نمونه این مسأله را می‌توان در قیام معترضان شهر خاباروفسک مشاهده کرد که همچنان به قوت ادامه دارد. به همین دلیل من معتقدم دولت روسیه نگران واکنش‌های خارجی به سخنان ناوالنی و فعالیت‌های آن در داخل مسکو است و به همین دلیل این نگرانی تا جایی پیش رفت که چند روز پیش خبر مسمومیت او منتشر شد. در اخباری که طی این چند روز اخیر در خروجی رسانه‌ها قرار گرفته، اعلام شده است که ناوالنی پس از نوشیدن چای خود دچار مسمومیت شده و همین موضوع انگشت اتهام را به سمت کرملین جهت‌دهی کرد. به‌رغم اینکه دولت روسیه مسمومیت او توسط عوامل دولتی را تکذیب کرد اما همچنان کشورهای زیادی از جمله بریتانیا معتقدند صفر تا صد این سناریو متعلق به مسکو بوده و دولت روسیه قصد ترور ناوالنی را داشته است.

وی تصریح کرد: اینکه دقیقاً چه کسی این اقدام را انجام داده، مشخص نیست اما من معتقدم که دو حالت بیشتر وجود ندارد؛ یا دولت روسیه قصد ترور ناوالنی را داشته است یا اینکه مخالفان داخلی و خارجی دولت روسیه به دنبال حذف او بودند تا تقصیر را به گردن کرملین بیندازند و یک بهانه حقوق بشری برای حمله به پوتین و تیمش دست و پا کنند. اینکه مقام‌های دولت روسیه برای ناوالنی آرزوی سلامتی می‌کنند یک موضوع کاملاً طبیعی و یک موضوع سیاسی به حساب می‌آید، اما باید متوجه باشیم که روس‌ها برای فروکش کردن اوضاع، پس از مسمومیت ناوالنی با این سناریو سعی کردند تا او را به آلمان منتقل کنند. دلیل این مسأله هم کاملاً مشخص است؛ روسیه به دنبال آن است تا با منتقل کردن ناوالنی به برلین، تهدید را از داخل کشور به خارج منتقل کند و حالا باید دید که به غیر از آمریکا و بریتانیا، کدامیک از کشورهای اروپایی از او حمایت می‌کنند.

این تحلیلگر حوزه قفقاز عنوان کرد: اینکه چرا ناوالنی به آلمان منتقل شد و مثلاً به بریتانیا یا سایر کشورهای قاره سبز انتقال داده نشد، ریشه در یک سابقه تاریخی دارد. روس‌ها حدود ۵۰ تا ۶۰ سال در آلمان نفوذ قوی و خوبی داشتند و از سوی دیگر در دوران جنگ سرد، بریتانیا و آمریکا به عنوان دو هدف اصلی و قوی مسکو به حساب می‌آمدند که هنوز هم این رقابت به قوت خود باقی است. به همین دلیل احساس می‌کنم مسکو ترجیح می‌دهد که ناوالنی در برلین باشد؛ چراکه او در روسیه یک تهدید بالفعل به حساب می‌آید. شکی وجود ندارد که مسکو، ناوالنی را ممنوع‌الورود خواهد کرد و به او اجازه وارد شدن به خاک روسیه را نمی‌دهد.بدین جهت احتمال دارد که آنها ناوالنی را در آلمان نگه دارند تا بعد از مدتی آن را به عنوان یک مهره فرسوده به افکار داخلی و خارجی معرفی کنند؛ چراکه پرونده ناوالنی و انتقال او به آلمان و ماجراهایی که پس از این شاهد خواهیم بود، یک جنگ سیاسی- اطلاعاتی تمام‌عیار است.

وی در پایان خاطرنشان کرد: معتقدم که بریتانیا، لهستان و آمریکا از او حمایت خواهند کرد اما باید توجه داشت که آنچه ناوالنی را مهم می‌کند مقبولیت او در خارج و کمرنگ شدن مقبولیت پوتین در داخل است. شاید بتوانیم او را یک مهره مناسب برای غرب و دشمنان روسیه بدانیم اما مدل بهره‌برداری از آن در آینده مشخص خواهد شد. به همین جهت فعلا دولت روسیه مایل است تا او در خارج از خاک خود مشغول سمپاشی و مبارزه با مسکو باشد تا در داخل. اینکه آیا ناوالنی در آینده حذف فیزیکی خواهد شد یا خیر، طبیعتا موضوعی است که می‌تواند مطلوب و دلخواه مسکو و حتی دشمنان روسیه باشد اما به دلیل گسترش مخالفان دولتی در روسیه و افزایش طرفداران ناوالنی و اینکه پوتین به دنبال ایجاد اصلاحات برای ادامه حضورش در کرملین است، فکر نمی‌کنم که روس‌ها به زودی دست به ترور او بزنند. احتمال دیگر این است که روس‌ها می‌توانند از او در یک سناریوی مهندسی شده سیاسی- امنیتی به نفع خود استفاده کنند تا بتوانند اذهان عمومی را از داخل به سمت خارج هدایت کنند. برخی‌ هم معتقدند که آمریکا از او به صورت تمام‌قد حمایت خواهد کرد اما موضوع اینجاست که سازمان سیا به چشم تردید به او نگاه می‌کند و حتی ممکن است از او به عنوان مهره مسکو در اروپا نام ببرند. به همین جهت باید منتظر تبعات فعالیت ناوالنی در آلمان علیه مسکو باشیم.