تاثیر دیپلماسی مبتنی بر معامله در آینده روابط مسکو -واشنگتن

«احمد وخشیته» سردبیر دیدبان روسیه در یادداشتی، به بررسی تاثیر پیروزی «دونالد ترامپ» کاندیدای جمهوری‌خواه انتخابات آمریکا بر رابطه واشنگتن و مسکو پرداخته است. متن این یادداشت به شرح زیر است:

پنجاه و هشتمین انتخابات ریاست جمهوری ایالات متحده آمریکا برگزار شد و به‌رغم باور بسیاری از کارشناسان و تحلیلگران روابط بین‌الملل، دونالد ترامپ، مرد ۷۰ ساله و سرمایه‌دار آمریکایی از بانوی دموکرات پیشی گرفته و سکان کاخ سفید را در دست گرفت. عموم کشورهایی که روابط دوستانه با دولت فعلی آمریکا دارند، خواهان روی کار آمدن «هیلاری کلینتون» بودند، اما در این میان «ولادیمیر پوتین» رئیس‌جمهوری روسیه نظر دیگری داشت. رئیس‌جمهور روسیه شاخص‌ترین و شاید تنها رهبری بود که نسبت به روی کار آمدن دونالد ترامپ اقبال نشان داده بود. البته برخی رسانه‌های آمریکایی دلیل این گرایش را ارتباط ترامپ با سرمایه‌گذاران روس دانسته‌اند. مرد شماره یک کرملین در حالی طی دوران رقابت‌های انتخاباتی در ایالات متحده، ترامپ را نامزدی رنگارنگ خوانده بود و به تعریف و تمجید از وی پرداخت که در سوی دیگر، وزیرخارجه انگلیس، رئیس‌جمهورز فرانسه، وزیر خارجه آلمان و وزیر اقتصاد چین، ترامپ را فردی غیر منطقی و واعظ تنفر دانسته بودند. گویا ولادیمیر پوتین تحلیل درست‌تری از جامعه آمریکا و برآیند انتخابات داشته است.

نگاه روس‌ها به انتخابات آمریکا

طی ماه‌های اخیر در میان تحلیلگران آکادمیک روس، کمتر کسی بود که بگوید ترامپ پیروز انتخابات ایالات متحده می‌شود، اگر چه وقتی از آنها می‌پرسیدید که به نظر شما انتخاب چه کسی برای روسیه بهتر است، وی را بر کلینتون ترجیح می‌دادند. این تحلیلگران عموما بر این باور هستند که خلاف آن‌که در روسیه رئیس‌جمهوری بالاترین مقام و تصمیم‌گیرنده اصلی امور است، در آمریکا لابی‌های قدرت نقش به سزایی دارند که به موجب نفوذ آنها، از نقش و جایگاه رئیس‌جمهور کاسته می شود. اما در ادامه به تجربه فراوان هیلاری کلینتون اشاره می‌کردند و معتقد بودند در صورتی که وی روی کار بیاید، با توجه به شناخت و تسلط بالایی که در حوزه بین‌الملل دارد، بازیگری را برای طرف روس سخت‌تر می‌کند. این نگاه را البته «ترزا می» نخست‌وزیر بریتانیا به گونه‌ای سلبی و در رد کاندیدای جمهوری خواه گفته بود که ترامپ درک درستی از لندن ندارد.

اما به‌رغم همه این دیدگاه‌ها، ولادیمیر پوتین در حاشیه یک کنفرانس خبری، ترامپ را فردی بسیار درخشان دانست و تاکید کرد که بدون هیچ شکی، وی شخصی با استعداد است. اگرچه رئیس‌جمهور روسیه به این میزان تعریف از وی بسنده نکرد و در ادامه گفت که ترامپ پیشتاز مطلق رقابت‌های انتخاباتی است. البته این نامزد جمهوری‌خواهان نیز تعاریف مرد شماره یک کرملین را نادیده نگرفت و در یازدهم مارس سال جاری پوتین را رهبری بسیار قوی برای روسیه دانست؛ تا آنجا که وی را حتی از «باراک اوباما» رئیس‌جمهور آمریکا قوی‌تر توصیف کرد.

در این میان سخنان «آلکسی پوشکوف» رئیس کمسیون امور بین‌المللی دومای روسیه در گفت‌وگو با روزنامه «ایزوستیا» نیز بسیار قابل تامل بود. به اعتقاد وی با شخصی مثل ترامپ که تاجر و عملگرا است، بهتر می‌شود کار کرد؛ چرا که یک تاجر همه چیز را قابل گفت‌وگو می‌داند؛ سخنانی که تداعی کننده روحیه و قدرت بالای معامله‌گری روس‌ها در حوزه بین‌الملل است.

بانوی کاخ سفید و آقای کرملین

هیلاری کلینتون در کتاب خاطراتش تحت عنوان «انتخاب‌های سخت» در بخش «روسیه: تشدید و تجدید» به ملاقات خود در خانه ویلایی پوتین در اطراف مسکو در مارس ۲۰۱۰ اشاره می‌کند. کلینتون می‌نویسد که مدت مدیدی بوده است که طرفین درباره موضوع تجارت و سازمان تجارت جهانی با یکدیگر گفت‌وگو می‌کردند و در دیدار آن روز نیز به طور مفصل این گفت‌وگو ادامه پیدا می‌کند، ولی هیچ گونه تغییری در مواضع پوتین که آن زمان نخست‌وزیر بوده است، رخ نمی‌دهد و حتی به درستی به صحبت‌های وزیر خارجه وقت آمریکا نیز گوش نمی‌داده است. وی به‌رغم آن که از این رفتار پوتین عصبانی شده بود، تلاش می‌کند روش دیگری در پیش بگیرد و از آنجا که علاقه و دغدغه پوتین نسبت به محیط زیست را می‌دانسته است، ناگهان می‌گوید: «آقای نخست‌وزیر مایل هستم درباره کارهایی که برای حفاظت از ببرها سیبری انجام داده‌اید، بیشتر بدانم». پرسشی که به تغییر موضع پوتین و حتی دعوت از همسر هیلاری کلینتون برای سفر به روسیه منجر می‌شود.

این خاطره نشان می‌دهد که چقدر این بانوی دیپلمات غربی که دوست داشت روزی فرد شماره یک کاخ سفید نیز بشود، همتای روس خود و رفتارها و روحیاتش را به درستی می‌شناسد. اما از سوی دیگر، مواضع پوتین نسبت به انتخابات آمریکا طی ماه های گذشته نشان داد که وی چقدر بهتر از دیگر سیاستمداران سرشناس عرصه بین‌الملل و حتی خود آمریکا با روحیه مردم این کشور آشنایی دارد و می‌داند از چه کسی تعریف کند و چه کسی را نیز نادیده بگیرد و هیچ توجهی به وی نداشته باشد.

بسیاری از تحلیلگران بر این باور بودند که بی‌توجهی پوتین به هیلاری کلینتون در فرایند تبلیغات نامزدهای انتخابات آمریکا به دلیل کدورت آنها در گذشته است. یعنی زمانی که اعتراض‌ها علیه پوتین در دسامبر ۲۰۱۱ در مسکو بالا گرفته و وی به صراحت گفته بود که بر این باور است که پشت سر این شلوغی‌ها هیلاری کلینتون، وزیر خارجه وقت ایالات متحده آمریکا قرار دارد. پس از آن کلینتون نیز علنا انتخابات پارلمانی را محکوم کرد و به موجب این رویکرد وی، روابط به سطح پایینی تنزل کرد و طرح احیای روابط مسکو-واشنگتن به سرعت با شکست رو‌به‌رو شد. در همین رابطه «مایکل مک فایل» سفیر سابق آمریکا در مسکو می‌گوید که پوتین به شدت از کلینتون ناراحت بود و این ناراحتی تا زمانی که من در دولت بودم، ادامه داشت. شاید به همین دلیل بود که بسیاری هک شدن سرور ایمیل کمیته ملی حزب دموکرات را به روسیه نسبت می‌دهند که به موجب آن درصدد بوده‌اند تا هدف کلینتون برای وحدت حزب را تضعیف کنند.

اما پرسش اساسی این است که هنگامی که عموم تحلیلگران و سیاستمداران برجسته جهان کلینتون را پیروز نهایی انتخابات آمریکا می‌دانستند، چگونه پوتین و مشاوران وی دچار چنین خطای بزرگی در تحلیل انتخابات آمریکا و پیش‌بینی پیروز آن نشده بودند؟

بدون شک ولادیمیر ولادیمیرویچ پوتین یکی از باهوش‌ترین سیاست‌مداران عصر حاضر است، فردی که توانست روسیه را پس از فروپاشی احیا کند و طی سال‌های اخیر نیز می‌کوشد تا کشورش از انزوا در حوزه بین‌الملل خارج شود و بار دیگر بازیگری کلیدی در روابط بین‌الملل به شمار آید؛ از این رو این فرضیه‌های گوناگونی درباره این رفتار مرد کرملین مطرح است. شاید پوتین نیز نه تنها به روحیات این خانم سیاستمدار آمریکایی، بلکه به خاستگاه مردم آمریکانیز اشراف دارد و با استراتژی خاصی در فرایند انتخابات به تمجید از ترامپ پرداخته است.

از یک سو می‌توان گفت که این رفتار پوتین پیامی به کلینتون و دیگر سیاستمداران آمریکایی بوده و هست؛ به این معنا که مسکو هنوز رفتارها و مواضع واشنگتن در گذشته را فراموش نکرده است و اگر مطابق خواسته‌های کرملین بار دیگر طرح ریست در روابط دو کشور زده نشود، کاخ سفید روزهای سختی در روابط با مسکو پیش رو خواهد داشت. از سوی دیگر شاید از آنجایی که پوتین همواره دوست دارد خود را بسیار قوی و متمایز در میان دیگر سیاستمداران نشان دهد، با این رفتار خود می‌خواست بگوید برای من فرقی ندارد همه اقبال‌ها به سمت کلینتون است، مواضع من با ترامپ همسویی بیشتری دارد و به او اقبال دارم و معتقدم او پیروز خواهد شد.

سکان کاخ سفید به دست مرد محبوب پوتین

با انتخاب ترامپ شوک بزرگی بر بسیاری از سیاستمردان غربی وارد شد. اما از سوی دیگر هنوز چند دقیقه ای از پایان سخنرانی ترامپ در جمع هواداران خود پس از پیروزی نگذشته بود که پوتین در پیامی به همتای جدید خود در کاخ سفید تبریک گفت و ابراز امیدواری کرد که به موجب انتخاب وی کار مشترکی برای بیرون آوردن روابط دو کشور از حالت بحران انجام شود. به نظر می‌رسد این پیام تبریک البته کنایه‌ای نیز بود به باراک اوباما و هیلاری کلینتون وزیر خارجه سابق آمریکا.

بسیاری از تحلیلگران معتقد هستند پوتین و ترامپ شباهت‌های بسیاری در تصورات و استراتژی سیاسی با یکدیگر دارند: هر دو آنها عملگرا و کاریزماتیک هستند. کمی پیش‌تر نیز اشاره شد که رئیس کمسیون امور بین‌المللی دومای روسیه ضمن تاجر خواندن ترامپ، تاکید کرده بود که با وی بهتر می شود کار کرد؛ چرا که یک تاجر همه چیز را قابل گفت‌وگو می‌داند. این نشان دهنده اشتراکی دیگر میان پوتین و ترامپ است: هر دوی آنها آماده اند برای دستیابی به هدف خود معامله کنند.

در دوران تبلیغات انتخاباتی، ترامپ نشان داد که دوست دارد حرف‌های تند و تیز بزند و اکنون پس از پیروزی نیز بر احیای آمریکا تاکید کرد و این که همه چیز را درست می‌کند و آمریکایی قدرتمند می‌سازد؛ دقیقاً همانند گفتمان پوتین که مدام بر احیای روسیه پس از شوروی تاکید می‌کند. اگر چه این اشتراکات و به ویژه روحیه معامله‌گری هر دو رئیس‌جمهور سبب پیشبرد اهداف می‌شود اما از سویی باید توجه داشت که ترامپ خلاف پوتین که یک «رئیس‌جمهور آفلاین» است، در شبکه‌های اجتماعی فعالیت گسترده‌ای دارد و به نظر می‌رسد افکار عمومی برایش بسیار مهم است. حال باید توجه داشت که افکار عمومی در روسیه متفاوت از فکار عمومی در آمریکا است. به عنوان مثال زمانی که پوتین تصمیم به الحاق کریمه یا حضور نظامی در سوریه می‌گیرد، به استناد سازمان‌های نظرسنجی داخل روسیه محبوبیتش بالا می‌رود، اما اگر ترامپ بخواهد گام به گام کنار مرد کرملین بردارد، بدون شک با امتیاز منفی دنبال‌کنندگان خود در شبکه‌های مجازی و افکار عمومی آمریکا رو‌به‌رو می شود و این موضوع سبب می‌شود همکاری میان کرملین و کاخ سفید در موضوع‌هایی که بیشتر مد نظر پوتین است، سخت شود.

حال باید منتظر بود و دید چقدر این جمله ترامپ که گفته بود خواستار گذار به سطح دیگر، نزدیک‌تر و عمیق‌تر روابط با روسیه هستیم که با استقبال فراوان پوتین مواجه شد، جامه عمل می پوشد.