دلایل سفر سعد الحریری به استانبول/ آرایش نفوذ سیاسی – اقتصادی آنکارا در بیروت/ نگرانی کشورهای عربی از نفوذ ترکیه در لبنان

«علی قائم‌مقامی» کارشناس مسائل ترکیه در تشریح دلایل سفر سعد الحریری به استانبول و دیدار او با رئیس‌جمهوری ترکیه در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا اظهار کرد: ترکیه و لبنان از سال‌ها قبل روابط تاریخی با یکدیگر داشته‌اند و آنکارا طی این مدت تلاش داشته تا تمام احزاب و گروه‌های لبنان را به سمت خود متمایل کنند یا حداقل روابطش با آنها را گسترش دهد. بر این اساس اگر نگاهی به آمارها داشته باشیم می‌بینیم که ترکیه صرفاً در بحث سیاسی تا حدودی توانسته با طیف‌های مختلف لبنان ارتباط برقرار کند اما روابط اقتصادی آنکارا و بیروت بیش از این مسائل مهم قلمداد می‌شود. گفته شده که دو کشور بیش از یک میلیارد دلار با هم روابط تجاری دارند. بر اساس آماری که منتشر شده، ترکیه در سال ۲۰۱۶ میلادی، ۷۳۴ میلیون دلار، در سال ۲۰۱۷ میلادی، ۸۸۹ میلیون دلار و در سال ۲۰۱۹ بیش از یک میلیارد دلار به لبنان صادرات داشته است. همچنین واردات از لبنان به ترکیه هم ارقامی حدود ۵۴ میلیون دلار تا ۱۷۰ میلیون دلار طی سال‌های ۲۰۱۶ و ۲۰۱۹ گزارش شده است.

وی ادامه داد: توجه داشته باشید که هر دو کشور کمیسیون مشترک همکاری اقتصادی با یکدیگر دارند که در سال ۲۰۰۹ تشکیل شد. از منظر دیگر، شرکت‌های ترکیه به صورت کاملاً مشهود لبنان را سکوی پرش خود به جهان عرب می‌دانند. در این میان برخی از اوقات شاهد تنش میان دو طرف بودیم؛ به عنوان مثال میشل عون رئیس‌جمهوری فعلی لبنان در سال ۲۰۱۹ اعلام کرده بود که در دوران عثمانی ظلم‌های زیادی به جوامع مختلف وارد شده و حتی بحث سربازگیری توسط عثمانی را مطرح کرده بود که ترکیه هم در اعتراض به آن، سفیر لبنان را فرا خوانده بود. ترکیه و لبنان به خصوص در دوران رفیق الحریری روابط خوبی با یکدیگر داشتند که این روابط پس از جنگ داخلی لبنان میان دو کشور گسترش پیدا کرد. رفیق الحریری در سال ۲۰۰۴ به ترکیه سفر کرد. پس از آن چندین سال بعد یعنی در آگوست ۲۰۱۹ مولود چاووش‌ اوغلو، وزیر خارجه ترکیه هم به لبنان سفر کرد و چندین قرارداد را به امضا رساند.

این تحلیلگر مسائل سیاسی تصریح کرد: اخیراً هم وزیر خارجه ترکیه به همراه فؤاد اوکتای، معاون رجب طیب اردوغان پس از انفجار بیروت به این کشور سفر کرد و علاوه بر دیدار با گروه‌ها و رهبران لبنانی، به آنها اعلام کردند که مایل به بازسازی لبنان پس از انفجار بندر بیروت هستند. این در حالی است که ترکیه در لبنان در قالب یونیفل چندین سرباز در خاک این کشور دارد که این به نوعی می‌تواند اهمیت جایگاه امنیتی ترکیه در لبنان را نشان دهد. از منظری دیگر آنکارا طی سال‌های گذشته به دنبال آن بود تا در شمال لبنان بتواند نفوذ خود را از طریق تقویت سنی‌های این منطقه افزایش دهد. در همین راستا آنکارا ارتباط‌های زیادی با سعد الحریری و همچنین ولید جنبلاط، رهبر حزب سوسیالیست ترقی‌خواه دارد. دلیل این ارتباط هم مخالفت این افراد با بشار اسد و سوریه است. بر این اساس احتمال دارد بخشی از سفر سعد الحریری به ترکیه مربوط به مسأله سوریه باشد.

قائم‌مقامی افزود: موضوع دیگری که به نظر می‌رسد در دیدار سعد الحریری و اردوغان و طی این سفر مورد اشاره قرار گرفته، بحث منابع نفت و گاز در مدیترانه شرقی است. به نظرم ترکیه به دنبال آن است تا لبنان را در این خصوص با خود هماهنگ کند اما واقعیت این است که در مدیترانه شرقی علاوه بر مصر و امارات، فرانسه هم رسماً مقابل ترکیه قرار دارد. به همین جهت آنکارا سعی می‌کند به صورت بینابینی حرکت کند و اخیراً هم شاهد آن بودیم که این کشور در مناطق تحت کنترل حزب‌الله لبنان، سرمایه‌گذاری‌های زیادی را در بخش بهداشت و درمان در منطقه «صیدا» انجام داده است و حتی اخیراً هم آژانس همکاری و توسعه ترکیه در آنجا مشغول به فعالیت شده است. علاوه بر آن، ترکیه در منطقه طرابلس لبنان با یک گروه ترک‌تبار سنی مذهب ارتباط دارد که به نوعی باید این جریان را بازوی عملیاتی ترکیه در لبنان دانست. این در حالی است که آنکارا همزمان با این اقدام‌ها، حزب‌الله را به دلیل حمایت از بشار اسد، هدف انتقاد قرار داده است.

وی در پایان خاطرنشان کرد: ترکمن‌های لبنان که حدود ۷۰ هزار نفر جمعیت دارند، از جمله توده‌هایی هستند که آنکارا روی آنها سرمایه‌گذاری کرده است. بر این اساس با نگاهی به این مؤلفه‌ها به خوبی می‌فهمیم که ترکیه هم در عرصه پنهان و هم در حوزه آشکار به دنبال آن است تا نفوذ خود را در لبنان افزایش دهد؛ چراکه این کشور نه تنها از حیث منابع نفت و گاز غنی است، بلکه تیم اردوغان حالا به دنبال سرمایه‌گذاری در بخش ساخت و سازِ پس از انفجار بندر بیروت هستند. این در حالی است که نزدیک شدن ترکیه به لبنان موجب شده تا امارات متحده عربی، عربستان و حتی مصر نسبت به این موضوع واکنش نشان بدهند. باید توجه کرد که ابوظبی در بحث مدیترانه شرقی با ترکیه در حال جنگ است و عربستان هم در قضیه قطر و لیبی با ترکیه تقابل‌های آشکار دارند. از منظری دیگر فرانسه هم در حال رویارویی با آنکارا در شرق مدیترانه و مسائل مربوط به لیبی و همچنین پناهجویان است و همین سه موضوع باعث می‌شود تا فشار بر بیروت برای عدم تعمیق ارتباطش با آنکارا بیشتر شود.