آیا زنان باردار می‌توانند از ویتامین آ استفاده کنند؟
ویتامین آ یک ویتامین محلول در چربی است که در جگر، قلوه، تخم‌مرغ و محصولات لبنی یافت می‌شود. عفونت‌های روده‌ای یا مصرف غذاهای بدون چربی ممکن است در جذب ویتامین آ اختلال ایجاد کنند. ویتامین آ برای بسیاری از فرآیندهای بدن ازجمله بینایی، عملکرد سیستم ایمنی، ساخت استخوان و تولید خون موردنیاز است. دوره بارداری یکی از دوره‌های مهم در زندگی افراد است و میزان ویتامین آ در زنان باردار دائماً تغییر می‌کند. به همین دلیل ممکن است زنان باردار به ویتامین آ بیشتری نیاز داشته باشند. در حال حاضر، سازمان بهداشت جهانی (WHO) و سایر آژانس‌های بین‌المللی مصرف مکمل ویتامین آ را در دوران بارداری یا در طول شیردهی به‌خصوص در مناطقی که کمبود ویتامین آ دارند توصیه می‌کنند.
چرا ویتامین آ در دوره بارداری مهم است؟
ویتامین آ یک ویتامین محلول در چربی است که در کبد ذخیره می‌شود. این ویتامین برای رشد قسمت‌های مختلف بدن جنین ازجمله قلب، ریه‌ها، کلیه‌ها، چشم‌ها، استخوان‌ها و همچنین سیستم گردش خون، سیستم تنفسی و سیستم عصبی مرکزی موردنیاز است. ویتامین آ به ایجاد میلیون‌ها کیسه‌های هوایی کوچک به نام آلوئول در ریه‌های کودک کمک می‌کند. این کیسه‌ها به اکسیژن اجازه می‌دهند تا به خون منتقل شود و دی‌اکسید کربن را به بیرون منتقل می‌کنند. زنانی که زایمان آن‌ها نزدیک است باید ویتامین آ مصرف کنند، زیرا این ویتامین به ترمیم بافت بدن پس از زایمان کمک می‌کند. ویتامین آ همچنین به حفظ بینایی طبیعی کمک می‌کند، با عفونت‌ها مبارزه می‌کند، از سیستم ایمنی بدن حمایت می‌کند و باعث سوخت‌وساز چربی در بدن می‌شود.
دو شکل ویتامین آ وجود دارد: ویتامین آ از پیش ساخته‌شده و کاروتنوئیدهای پرو ویتامین آ. ویتامین آ از پیش ساخته‌شده که رتینول نیز نامیده می‌شود مستقیماً به بدن می‌رسد و در محصولات حیوانی مانند تخم‌مرغ، شیر و جگر یافت می‌شود. پرو ویتامین آ کاروتنوئیدهایی مانند بتاکاروتن هستند که ویتامین از پیش ساخته‌شده نیستند و بدن باید آن‌ها را به ویتامین آ تبدیل کند. این مواد در میوه‌ها و سبزیجات به‌وفور یافت می‌شوند. بتاکاروتن در بدن به رتینول تبدیل می‌شود.
کمبود ویتامین آ در زنان باردار می‌تواند با عوارضی در بارداری مانند مرگ مادر یا نوزاد، افزایش عفونت برای مادر یا نوزاد، سطح آهن پایین برای مادر یا نوزاد یا تولد نوزاد با یکی از مشکلات زیر مرتبط باشد:
- زایمان زودرس؛
- وزن کم نوزاد هنگام تولد؛
- ناهنجاری‌های مادرزادی.
شواهد و مطالعات نشان می‌دهند که مصرف مکمل‌های ویتامین آ قبل از زایمان کم‌خونی مادر را در زنانی که در مناطقی با کمبود ویتامین آ زندگی می‌کنند یا به ویروس HIV (ایدز) مبتلا هستند کاهش می‌دهد. همچنین مصرف این مکمل‌ها عفونت و شب‌کوری را در مادران باردار کاهش می‌دهد.
زنان باردار به چه مقدار ویتامین آ نیاز دارند؟
دریافت مقدار مناسبی از ویتامین آ در دوران بارداری یک امر مهم است. مقدار زیاد ویتامین آ می‌تواند به کودک در حال رشد آسیب برساند و منجر به نقایص مادرزادی شود، درحالی‌که مقدار کم این ویتامین خطرات خاصی را برای مادر و کودک به همراه خواهد داشت. اگر یک رژیم غذایی متعادل سالم داشته باشید، تمام ویتامین آ موردنیاز خود را دریافت می‌کنید و دیگر نیازی به مصرف مکمل‌های اضافی نخواهید داشت. مادران باردار باید ویتامین آ کافی دریافت کنند، اما این موضوع به این معنی نیست که ویتامین آ بیشتر برای آن‌ها مفید است. هر چیزی باید به اندازه کافی مصرف شود و ویتامین آ هم از این قضیه مستثنا نیست، به‌خصوص اگر در دوره بارداری باشید. میزان مصرف ویتامین آ در زنان باردار به شرح زیر است:
- زنان باردار 18 ساله و کمتر: روزانه 750 میکروگرم ویتامین آ؛
- زنان باردار 19 ساله و بالاتر: روزانه 770 میکروگرم ویتامین آ؛
- زنان شیرده 18 ساله و کمتر: روزانه 1200 میکروگرم ویتامین آ؛
- زنان شیرده 19 ساله و بالاتر: روزانه 1300 میکروگرم ویتامین آ؛
- زنان غیر باردار 14 سال و بالاتر: روزانه 700 میکروگرم ویتامین آ.
البته بازهم در دوران بارداری ممکن است این میزان با توجه به شرایط فرد، سن او و شرایط جنین تغییر کند. به همین دلیل بهتر است در مورد مصرف مکمل‌ها در دوران بارداری با پزشک مشورت کنید.
مصرف بیش‌ازحد ویتامین آ در دوران بارداری
اگر یک رژیم غذایی معمولی داشته باشید ویتامین آ به میزان کافی در آن وجود خواهد داشت. ویتامین آ در گوشت، لبنیات، ماهی، تخم‌مرغ و غلات غنی‌شده با ویتامین آ موجود است. همچنین این ویتامین در اکثر میوه‌ها و سبزیجات به شکل کاروتنوئیدها وجود دارد. این مواد در بدن به ویتامین آ تبدیل می‌شوند، به همین دلیل زنان بارداری که گیاهخوار هستند ممکن است با مشکل کمبود ویتامین آ مواجه شوند. در این شرایط پزشک استفاده از مکمل‌ها را توصیه می‌کند.
در دوران بارداری نباید از میزان زیادی ویتامین آ از پیش ساخته‌شده استفاده کنید، زیرا می‌تواند باعث نقص مادرزادی و سمی شدن کبد شود. البته خوردن مقدار زیادی میوه و سبزیجات سرشار از کاروتنوئید در دوران بارداری بی‌خطر است و برای جنین و مادر فواید زیادی هم دارد.
مادران باردار و شیرده که بیشتر از 19 سال سن دارند نباید بیش از 3000 میکروگرم ویتامین آ از مکمل‌ها، منابع حیوانی و غذاهای غنی‌شده در روز دریافت کنند. برای زنان 14 تا 18 ساله حداکثر میزان مصرف ویتامین آ 2800 میکروگرم در روز است.
شما نباید مصرف ویتامین آ را در دوران بارداری بدون تجویز پزشک زیاد کنید. اگر از میوه‌ها و سبزیجات حاوی ویتامین آ استفاده می‌کنید مشکلی ندارد، زیرا این مواد حاوی ویتامین آ از پیش ساخته‌شده نیستند و به همین دلیل مقدار ویتامین آ را خیلی افزایش نمی‌دهند، اما مصرف مکمل‌های ویتامین آ و یا منابع حیوانی ویتامین آ می‌توانند این ویتامین را به‌شدت در بدن شما افزایش دهند. به همین دلیل بهتر است میزان ویتامین آ را در دوران بارداری هر چند وقت یک‌بار چک کنید.
افزایش ویتامین آ در دوران بارداری خطراتی مانند نقایص مادرزادی را به دنبال دارد؛ بنابراین زنان باردار باید از مصرف داروی ضد آکنه ایزوترتینوئین (با نام تجاری Accutane) و ترتینوئین موضعی (Retin-A) خودداری کنند.
کدام غذاها حاوی ویتامین آ هستند؟
ویتامین آ در لبنیات، ماهی‌های چرب و برخی میوه‌ها و سبزیجات یافت می‌شود. جگر (مثلاً جگر گاو، گوساله یا مرغ) حاوی بالاترین میزان ویتامین آ از پیش ساخته‌شده است. به همین دلیل باید میزان مصرف این ماده غذایی را در دوران بارداری محدود کنید تا میزان ویتامین آ در بدن شما خیلی زیاد نشود.
منابع خوب ویتامین آ در دوران بارداری عبارت‌اند از:
- پنیر؛
- ماست؛
- تخم‌مرغ.
برخی از میوه‌ها و سبزیجاتی که به رنگ نارنجی هستند بتاکاروتن دارند که در بدن به ویتامین آ 1 تبدیل می‌شود. منابع خوب بتاکاروتن عبارت‌اند از:
- هویج؛
- پرتقال؛
- سیب‌زمینی شیرین؛
- فلفل دلمه‌ای زرد، قرمز و نارنجی؛
- انبه؛
- زردآلو.
برای اینکه پروویتامین آ در بدن راحت‌تر جذب و به ویتامین آ تبدیل شود می‌توانید منابع گیاهی را به‌صورت پخته، رنده شده یا آب‌میوه مصرف کنید. چون ویتامین آ یک ویتامین محلول در چربی است بهتر است سبزیجات و سالادها را با مقداری روغن مانند روغن‌زیتون مصرف کنید.
کلام آخر
ویتامین آ یکی از مهم‌ترین ویتامین‌ها برای بدن است که به‌خصوص برای تقویت بینایی فایده دارد. کمبود ویتامین آ خیلی شایع نیست، اما برخی بیماری‌ها منجر به کمبود ویتامین آ در بدن می‌شوند. علائم کمبود ویتامین آ شامل ضعف سیستم ایمنی و اختلال بینایی در شب است. شب‌کوری یا ناتوانی بینایی در نور کم شایع‌ترین علامت کمبود ویتامین آ در زنان باردار است.
