فراز و فرود توسعه میدان نفتی آزادگان/ از فراری دادن ژاپن تا خلع ید چینی‌ها

سعید ساویز در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادی ایلنا، در تشریح فراز و فرود توسعه میدان نفتی آزادگان اظهار داشت: این میدان جایی بین سوسنگرد و اهواز در مجاورت مرز عراق واقع شده است. مساحت این میدان حدوداً 900 کیلومتر مربع است و تاکنون چهار لایه سروک، کژدمی، گدوان و فهلیان با 4 نفت متفاوت در آن شناسایی شده است. ضریب بازیافت از مخازن این میدان خصوصاً سروک چندان بالا نیست و توسعه آن در آینده نیازمند استفاده از فرازآوری مصنوعی و روش های ازدیاد برداشت است. این میدان برای اولین بار در سال 1355 با یک چاه اکتشافی کشف شد و در سال 1378 با حفر دومین چاه به عنوان یک چاه توصیفی ابعاد مختلف سیالات در مخازن آن شناسایی شد.

وی افزود: در سال 1382 و در پی سفر رییس جمهور ایران به ژاپن، قراردادی با شرکت INPEX در بهمن ماه به امضا رسید که طی آن با سهم 75 درصد برای شریک ژاپنی و 25 درصد برای شرکت NICO طرح توسعه آزادگان کلید خورد. از ابتدای امضای این قرارداد و شروع به کار شرکت ژاپنی، فشارهای زیادی از سوی دولت آمریکا برای فراری دادن ژاپنی‌ها از توسعه این میدان آغاز شد. به دلیل همین فشارها در مرداد 84 شرکت Azadegan Petroleum Development یا همان APD در زیر مجموعه INPEX تاسیس شد و سهام ژاپنی‌ها یه این شرکت انتقال یافت. ژاپن در طول دو سال مطالعات پایه ای بسیار دقیقی در آزادگان انجام دادند که بعدها زیر ساخت مدل توسعه این میدان توسط دیگران شد.

این کارشناس حوزه انرژی تصریح کرد: در ادامه فشارهای خارجی به دولت ژاپن، در مهر 85 حدود 65 درصد سهام APD به شرکت NICO واگذار شد و به این ترتیب با افزایش سهم ایرانی به 90 درصد و سهم ژاپنی به 10 درصد، مقدمات خروج از این پروژه توسعه ای آغاز شد. در پی توقف فعالیت‌های بین‌المللی، فاز اول توسعه آزادگان جنوبی با حفر 21 حلقه چاه از سوی پترو ایران به مناطق نفت‌خیز جنوب واگذار شد و با توجه به کالاهای موجود در انبارهای مناطق، توسعه انجام شده و فاز اول با ظرفیت 45 هزار بشکه به تولید رسید.

وی ادامه داد: توسعه فاز دو با داشتن چالش‌هایی چون نیاز به سرمایه قابل توجه، نیاز به استفاده از تکنولوژی جدیدتر خصوصاً در واحد بهره برداری و سیستم‌های اندازه‌گیری، همچنین ضرورت استفاده از روش فرازآوری مصنوعی و ازدیاد برداشت در آینده، باعث شد تا پیشنهاد چینی‌ها در سال 88 مورد قبول قرار گیرد و 70 درصد سهام NICO به شرکت CNPCI چینی منتقل شد. CNPCI تا پیش از این درگیر قرار داد توسعه آزادگان شمالی شده بود که قرارداد آن با Capex و Non capex 2 میلیارد و 805 میلیون دلار در تاریخ 15 تیر 88 یا همان Jul 2009 ابلاغ و موثر شده بود .

ساویز خاطرنشان کرد: در آبان 1389 الحاقیه شماره 2 با CNPCI امضا شد که در طی آن چینی‌ها اقدام به جمع‌آوری اطلاعات کرده و در طرح توسعه جامع، بازنگری کردند و به اصطلاح RMDP را تهیه و تنظیم کردند؛ برخی معتقدند که ژاپنی‌ها به دلیل کمبود اطلاعات کافی انتظار تولید با نرخ بالا از چاه‌های این میدان را داشتند که بعدها ثابت شد این تصور با یک Over estimate همراه است و طرح توسعه بازنگری شده چینی‌ها بسیار کاربردی‌تر از نمونه ژاپنی آن بود.

وی افزود: در شهریور 91 قرارداد توسعه CNPCI تنفیذ شد؛ شرکت چینی از همان ابتدا در قبولاندن برخی از شروط فنی به کارفرمای پروژه یعنی مهندسی و توسعه نفت دچار مشکل شد، اوج این داستان اختلاف بر سر روش فرازآوری مصنوعی بود. با توجه به وجود لوپ کمپرسور و برنامه برای استفاده از Gas lift در آزادگان شمالی مدیریت مهندسی نفت در متن معتقد بود که باید از همین روش برای ازادگان جنوبی استفاده شود و با توجه به تعداد بالای چاه‌ها هزینه این روش بسیار پایین آمده و به صرفه خواهد بود، اما گویا چینی‌ها بدون داشتن دلیل فنی کافی بر استفاده از پمپ الکتریکی درون چاهی اصرار داشتند که سرانجام نتوانستند مهندسی نفت متن را مجاب به موافقت کنند و مشکل خود را از بالا به پایین حل کرده و با Over rule کردن متن، دستوری استفاده از پمپ را در دستور کار توسعه گنجاندند.

این کارشناس نفتی یادآور شد: مدتی بعد یعنی در مهر 1391 الحاقیه شماره 3 موثر شد که در طی آن چینی‌ها مجاز بودند برای 100 حلقه چاه به صورت Fast track یعنی ترک مناقصه با استفاده از دکل‌های چینی و ابزار و کالا به انتخاب خودشان اقدام کنند. هر چقدر توسعه آزادگان شمالی منظم و کم‌حاشیه بود، CNPCI در توسعه آزادگان‌جنوبی به دنبال امتیازگیری بود. شایعاتی شنیده می‌شود مبنی بر اینکه پیمانکار چینی پس از آنکه توانست میخ الحاقیه شماره3 و پمپ‌های درون چاهی را بکوبد، به دنبال افزایش Capex پروژه از 6 میلیارد دلار به حدود 10 میلیارد دلار به بهانه تحریم‌ها رفت و از این رو حداقل عملیات حفاری با استفاده از دو دکل ملی حفاری و سه دکل چینی در دستور کار قرار گرفت.

وی گفت: دست دست کردن چینی‌ها باعث شد تا دوبار از سوی شرکت ملی نفت اخطار کم کاری دریافت کند و درست پس از اخطار دوم به نظر می‌رسد که پیمانکار خطر اخراج را احساس کرد؛ عده‌ای معتقدند از این پس کارها تسریع شد، مناقصات سطح الارض برگزار شد و 7 دکل چینی دیگر آماده حرکت شد، همچنین به گوش می‌رسد که گویا کالاهای پروژه نیز آماده ارسال به ایران شده بود. البته برای توضیحاتی که پس از اخطار دوم ارائه شد مدرک چندانی وجود ندارد اما عیناً از کارشناسان مطلع نقل شده است. گویا در این دوران رفتار کارفرما در جلسات کاملاً با پیمانکار تغییر کرده بود و پیمانکار پیمانفرما به کلی در موضع ضعف قرار گرفته بود.

ساویز تصریح کرد: سرانجام 9 اردیبهشت93 شرکت CNPC خلع ید شد و کار توسعه آزادگان به متخصصان داخلی سپرده شد، چینی‌ها در این دوران 12 چاه بدون تکمیل حفاری کردند و کار حفاری 4 حلقه چاه نیمه کاره ماند، هیچ چاه جدیدی در زمان CNPC به تولید اضافه نشد.

وی تاکید کرد: در هر حال شرکت ملی نفت ایران دست به کار شد و خود مستقیماً وارد عمل شد و با کمک صندوق توسعه ملی کار توسعه آزادگان را به پیش برد؛ این مدل توسعه اگر چه چندان منظم نبود و نقدهای فنی بسیاری به آن وارد است، اما تلاش شبانه روزی مجریان و تیم توسعه طرح را به عنوان یک دیپلم افتخار و مجاهدت بیاد ماندنی در دل خود نهفته دارد. آزادگان جنوبی تا سال 97 به حداکثر تولید خود یعنی 140 هزار بشکه رسید. به این ترتیب قصه توسعه آزادگان جنوبی، از تیره روزی به بهروزی در آینده ادامه یافت.