تجربه برخی کشورها در موضوع شفافیت آرای نمایندگان

به گزارش ایلنا و به نقل از روابط عمومی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، دفتر مطالعات مطالعات اقتصاد بخش عمومی این مرکز در گزارشی با عنوان « شفافیت آرای نمایندگان پارلمان » آورده است؛ شفافیت عملکرد پارلمان چندی است که به‌ عنوان یکی از ابزارهای نظارت مردمی بر پارلمان و راهکارهای شفاف‌سازی فرایند تصمیم‌گیری و تخصیص منابع در کشورهای مختلف مطرح شده است و در مجلس شورای اسلامی نیز طرح شفاف‌سازی آرای نمایندگان در دستور کار کمیسیون‌های تخصصی قرار دارد. مفهوم شفافیت پارلمانی بر ارائه اطلاعات پارلمانی به ‌صورت دقیق و با فرمت‌های مختلف برای استفاده بهتر از این اطلاعات تأکید می‌کند. با ارائه اطلاعات پارلمانی (اعم از اطلاعات عملکردی نمایندگان و اطلاعات اداری پارلمان) مردم و نخبگان این فرصت را پیدا می‌کنند تا از فرایند‌های قانونگذاری در کشور آگاه شوند و علاوه ‌بر آن بتوانند در این فرایندها مشارکت کنند.

بر اساس این گزارش اگرچه شفافیت عملکرد پارلمان، طیف وسیعی از اطلاعات (از آرای نمایندگان گرفته تا حضور و غیاب و نظام مالی مجلس) را شامل می‌شود، اما یکی از مهم‌ترین موضوعاتی که تمامی پارلمان‌های جهان در خصوص انتشار و عدم انتشار اطلاعات آن سیاست‌هایی وضع کرده‌اند، انتشار اطلاعات رأی‌گیری در پارلمان است. رأی هر نماینده در حقیقت نتیجه تمامی فعالیت‌ها و اقدامات او در خصوص طرح‌ها و لوایح و به عنوان بارزترین وجه کارکرد نمایندگی ایشان مطرح شده است. لذا شفافیت آرا، علاوه ‌بر اطلاع مردم از عملکرد نمایندگان خود در مجلس شورای اسلامی، همچنین موجب خواهد شد تا نمایندگان نسبت به رأی خود پاسخگو باشند. از‌این‌رو، ضمن ارتقای بلوغ سیاسی اجتماعی مردم، موجبات تقویت ساختار انگیزشی عموم مردم برای مشارکت‌جویی در فرایند قانونگذاری کشور را نیز فراهم می‌آورد.

این گزارش می افزاید تجربیات کشورهای گوناگون نشان می‌دهد که هر کشور مطابق با شرایط و مقتضیات خاص خود برای انتشار اطلاعات آرای نمایندگان پارلمان، تصمیماتی اتخاذ کرده است. در واقع در غالب کشورهای بررسی‌شده، پیش‌فرض بر شفافیت و ارائه اطلاعات آرای نمایندگان در جلسات مختلف است مگر آنکه موارد استثنایی موجب شود تا اطلاعات آرای نمایندگان مخفی بماند. در این صورت موارد استثنا و عدم انتشار اطلاعات باید از پیش به‌ صورت دقیق مشخص ‌شده باشد و با این سازوکار عدم انتشار اطلاعات نیاز به توضیح، استدلال و تصمیم‌گیری خواهد داشت. در واقع حتی موارد غیرعلنی در رأی‌گیری نیز به صورت شفاف به اطلاع مردم رسیده و توضیحات کافی در باره آنها ارائه می‌شود.

گزارش مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی تصریح می‌کند که در این سند پس از بررسی مفهوم شفافیت پارلمانی و شفافیت آرای نمایندگان پارلمان، تجربه برخی کشورها نظیر کانادا، جمهوری چک، دانمارک، انگلستان، ایتالیا و همچنین پارلمان اروپا در خصوص سیاست‌های انتشار اطلاعات آرای نمایندگان بررسی‌ شده است. سپس تجربیات کشورهای بررسی شده در زمینه شفافیت پارلمان با امکانات و ظرفیت‌های مجلس شورای اسلامی تطبیق داده شده و در نهایت پیشنهادها و توصیه‌های سیاستی ناظر بر شفافیت پارلمانی و شفافیت آرای نمایندگان مبتنی ‌بر مقتضیات مجلس شورای اسلامی ارائه شده است که به قرار ذیل است: ایجاد و ترویج فرهنگ شفافیت پارلمانی، اصلاح رویکرد و مفاد قانون آیین‌نامه داخلی مجلس در خصوص شفافیت آرای نمایندگان، انتشار میزان مشارکت نمایندگان در رأی‌گیری‌های مجلس (انفرادی، تجمیعی و تفکیکی)، ایجاد پروفایل نمایندگی و ارائه اطلاعات عملکردی هر نماینده، انتشار داده‌های پارلمانی با استانداردهای داده ‌باز و تجمیع اطلاعات شفاف کنونی.

بر اساس این گزارش در خصوص توصیه سیاستی‌های اشاره شده، ذکر چند نکته، ضروری به نظر می‌رسد از جمله اینکه شفافیت آرای نمایندگان به مثابه یک گام عملیاتی از شفافیت عملکرد پارلمان است. شفافیت آرای نمایندگان مجلس شورای اسلامی می‌تواند به مشارکت حداکثری آحاد جامعه و نخبگان در عرصه سیاستگذاری و قانونگذاری بینجامد و همچنین موجبات تسهیل فرایند مدیریت تعارض منافع و کاهش فاصله دولت-ملت را فراهم آورد.

نتایج بررسی‌های این مطالعه نشان می‌دهد که با توجه به لوایح دو‌گانه شفافیت نظام اقتصادی و مدیریت تعارض منافع که در دستور کار دولت قرار دارد، شفافیت آرای پارلمان می‌تواند بسترساز تحول در عرصه قانونگذاری و همچنین فرصتی برای آغاز اصلاحات ساختاری در بخش‌های مختلف کشور از مجرای ارتقای کیفی قوانین باشد. در برهه کنونی، بسیاری از اطلاعات و عملکرد نمایندگان (همانند مشروح مذاکرات و تعداد حاضران و غایبان صحن مجلس شورای اسلامی و...) به صورت شفاف، اعلام عمومی و منتشر می‌گردد.

گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس بیان می‌کند که تجمیع داده‌ها و اطلاعات منتشر شده در یک مرجع و درگاه اینترنتی و اینکه اطلاعات باید قابل ارزیابی و تحت فرمت‌های مورد استفاده ماشین و نرم‌افزارها باشد و همچنین این موضوع که شاخص‌های شفافیت عملکرد پارلمان باید در یک فرایند تکاملی ارتقا یابند، این میان از از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

این گزارش می‌افزاید ساختار نظام تصمیم‌گیری و قوانین موضوعه جمهوری اسلامی ایران دارای وجوه افتراق و ترتیبات نهادی متفاوتی با کشورهای دیگر است که این تفاوت‌ها باید در فرایند بررسی و تطبیق تجربیات کشورها، و تصمیم‌گیری درباره شفافیت آرای نمایندگان در ایران مورد توجه قرار گیرد. ازاینرو به نظر می‌رسد در بستر کنونی نظام حقوقی کشور، شفافیت آرای نمایندگان باید با در نظر گرفتن این ملاحظات و اقتضائات مورد بررسی قرار گیرد تا هدف از شفافیت آرای نمایندگان در عمل محقق شده و آثار منفی و معکوسی بر جای نگذارد.در این گزارش تصریح شده است .