در گفتوگو با ایلنا مطرح شد؛
کشت جایگزین کفاف معاش برنجکاران را نمی‌دهد/ دولت برای آموزش کشت جایگزین اقدامی نکرده است/ احتمال خروج برنج از سفره اقشار ضعیف
کمبود آب و خشکسالی، تغییر کاربری زمین‌های شالیزاری، فرسودگی شالیکوبی‌ها، بالا بودن ضایعات کشت و کار سنتی باعث شده تا دومین محصول پرمصرف ایران یعنی برنج با چالش روبه‌رو شود. شاید این پرسش به ذهن برسد که با وجود بحران آب و مشکلات این‌چنینی، با کشت برنج چه باید کرد؟
چند سالی است که به علت بحران کم‌آبی با تصویب هیئت وزیران، کشت برنج فقط در استان‌های گیلان و مازندران و بر اساس الگوی کشت وزارت جهاد کشاورزی مجاز اعلام شده و شالی‌کاران سایر استان‌ها با شرایط خاص مجاز به این کار خواهند بود. به‌طوری که کشت برنج در نوبت اول و یا دوم در برخی استان‌ها با ممنوعیت‌ها و محدودیت‌هایی همراه بوده و باعث شده، سطح زیرکشت برخی از استان‌ها کاهش پیدا کند و کشاورزان به کشت جایگزین مانند:کشت آفتابگردان، پنبه، سویا و... رو بیاورند.
همچنین وزارت جهاد کشاورزی باید به منظور بهبود معیشت کشاورزان، افزایش بهره‌وری نهادها و تولید برنج، زیرساخت‌های مورد نیاز از جمله تجهیز و نوسازی اراضی شالیزاری، احداث و توسعه آب‌بندان‌ها، اجرای روش‌های نوین آبیاری و تکمیل شبکه‌های آبیاری و زهکشی و کمک‌های فنی و اعتباری برای ماشینی کردن، بذرهای اصلاح‌شده، تغذیه متعادل، مدیریت آفات، بیماری‌ها، علف‌های هرز و کشت نشایی در استان‌های گیلان و مازندران و مناطق مشروط مندرج در تبصره‌ها را اجرایی کند.
به جز برنج‌کاری با کشت دیگر آشنا نیستیم/ دولت اقدامی برای آموزش کشت جایگزین نکرده است
نبی شفیعی یکی از برنجکاران استان گلستان است، او از شرایط کشت جایگزین ناراضی بوده و معتقد است که کشت جایگزین کفاف معاش آنها را نمی‌دهد و آنها به جز برنج‌کاری با کشت دیگر آشنا نیستند و دولت هم اقدامی برای آموزش کشت جایگزین نکرده است. این در حالی است که هیئت وزیران، وزارت جهاد کشاورزی را مکلف کرده تا نسبت به معرفی کشت‌های جایگزین برنج در خارج از استان‌های گیلان و مازندران اقدام و با فعالیت‌های ترویجی و اعطای کمک‌های فنی و اعتباری، حمایت‌های لازم را به‌عمل آورد.
از سوی دیگر دولت برای کاهش مصرف میزان آب در برنج‌کاری، طرح کشت خشکه‌کاری و آبیاری نوین را مطرح کرده است. در خارج از استان‌های گیلان و مازندران، خشکه‌کاری برنج مشروط به آبیاری تحت فشار و نصب کنتور توسط متقاضی و یا تحویل حجمی و استفاده از حداکثر 7 هزار مترمکعب آب در هکتار طی یک دوره کشت که به تایید مشترک جهاد کشاورزی و شرکت آب منطقه‌ای استان برسد، مجاز اعلام شده است.
بر اساس آمارهای موجود میزان مصرف آب برای کشت برنج در یک هکتار زمین در استان‌های مختلف، متفاوت است. به طور مثال، میزان مصرف آب در استان مازندران نسبت به استان گلستان به دلیل تبخیر کم آب و سطح بالای آب‌های زیرزمینی کمتر است. بر این اساس، مصرف آب در هر هکتار ارقام محلی 7 هزار مترمعکب و ارقام پرمحصول 8 هزار مترمکعب است. این میزان در استان گلستان بین 12 تا 15 هزار مترمعکب تخمین زده شده است.
طبق گفته‌های معاون بهبود تولیدات گیاهی استان گلستان به ایلنا، میزان مصرف آب در خشکه‌کاری 35 درصد کاهش پیدا می‌کند. به‌طوری که اگر در این روش از سیستم آبیاری نوین استفاده شود میزان مصرف آب 7 هزار مترمکعب خواهد بود؛ در غیر این صورت میزان مصرف آب تا 10 هزار مترمکعب افزایش پیدا خواهد کرد.
نگاهی به بهای تمام شده کشت برنج
بحث بعدی در تولید برنج، میزان بهای تمام شده است. با توجه به نرخ ارز 3 هزار 200 تومان در سال 96، هزینه کشت، داشت و برداشت شامل: بهای کارگر، بیمه، ماشین‌الات، آب و... برای هر کیلو برنج 6 هزار و 800 تومان تخمین زده شده است که این میزان در سال 97 به دلیل افزایش نرخ ارز در کشت دوم، قطعا افزایش پیدا خواهد کرد که آمار آن در حال حاضر از سوی مسئولان منتشر نشده است.
در حال حاضر با احتساب تمامی فاکتورها در بهای تمام شده، به ازای هرهکتار کشت برنج مبلغ 23 میلیون تومان برای ارقام پر محصول و مبلغ 21 میلیون تومان برای ارقام محلی هزینه می‌شود.
طبق گفته مدیران بخش کشاورزی، خشکه‌کاری برنج علاوه بر کاهش دادن هزینه‌های برنجکاران می‌تواند در مواردی کیفیت برنج کشت شده و میزان محصول برنج تولیدی را نیز افزایش دهد. اما به دلیل آزمایشی بودن طرح در مساحت کم ( 50 هکتار در گلستان) میزان هزینه و تولید در دست نیست. این در حالی است که میزان درآمد برنج‌کاری بسته به قیمت بازار بیش از 30 میلیون تومان برای هرهکتار در ارقام پرمحصول است.
واردات برنج، خوب یا بد؟
برنج یکی از اقلام مهم در سبد غذایی کشور است؛ به‌طوری که سرانه مصرف هر ایرانی حدود 36.5 کیلوگرم در سال عنوان می‌شود.
با این اوصاف ایران نیازمند 3 میلیون و 200 هزار تن برنج در سال است. این در حالی است که طبق گفته مسئولان حوزه کشاورزی در سال 2 میلیون 300 هزار تن برنج در کشور تولید می‌شود. بنابراین برای جبران کسری برنج و ذخیره احتیاطی، کشور نیازمند واردات خواهد بود.
در حال حاضر واردات برنج با تعرفه 26 درصد و ارز دولتی در زمان‌های مشخص وارد کشور می‌شود. بیشترین کشورهای مبدا برای واردات برنج، کشورهای هندوستان و پاکستان هستند. در حال حاضر قیمت برنج وارداتی در مبادی ورودی ۷ هزار تومان و حداکثر قیمت فروش مصرف کننده با احتساب کلیه هزینه‌ها ۸ هزار تومان تعیین شده است.
طبق گفته برخی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی، سالیانه باید 800 تا یک میلیون تن برنج وارد کشور شود و واردات بی رویه برنج، آفت اراضی شالیزاری و خیانت در حق کشاورزان مازندرانی محسوب می شود.
همچنین سرپرست اداره برنج سازمان جهاد کشاورزی مازندران در گفتوگو با ایلنا، عنوان کرد که ملاک تخمین سرانه مصرف باید مشخص شود؛ در این صورت می‌توان به عدد واقعی نیاز کشور پی برد.
وی معتقد است که کشور نیازمند واردات یک میلیون تن برنج است. بیش از این مقدار باعث افزایش عرضه به تقاضا خواهد شد و این امر رفته رفته باعث کاهش قیمت برنج می‌شود.
این در حالی است که دبیر انجمن واردکنندگان برنج به شدت با این نظر مخالف بوده و در گفتوگو با ایلنا می‌گوید: میزان نیاز واقعی جامعه به واردات برنج، حدود یک میلیون و 200 تا یک میلیون و 500 هزار تن است. در سالیان گذشته به دلیل قاچاق عظیم برنج، نیاز واقعی جامعه مشخص نبوده است، اما سال جاری به دلیل افزایش نرخ ارز به هیچ عنوان قاچاق صورت نگرفته و تمامی برنج‌ها از مبادی دولتی وارد کشور شده است.
وی ادامه داد: کدام انبار در ایران ظرفیت ذخیره سازی 400 تا 500 هزار تن برنج را دارد؟ هر سال به هر میزان برنجی که وارد کشور شده، به مصرف رسیده است. اما به دلیل وجود قاچاق، آمار دقیقی از میزان نیاز کشور در دسترس نبوده است.
کشورهای واردکننده در سال 96
میزان واردات برنج در سال 94، حدود 745 هزار تن بوده که این عدد در سال 95 به میزان 839 هزار تن رسیده است. در سال 96 میزان واردات نسبت به چند سال گذشته افزایش یافته و حدود یک میلیون و 293 هزار تن برنج وارد کشور شده است. در حال حاضر با مقایسه واردات در 8 ماهه سال جاری با مدت مشابه در سال 96، متوجه کاهش 12 درصدی واردات خواهیم شد.
به گفته مسیح کشاورز، از این میزان، حدود 800 هزار تن از طریق بخش خصوصی و مابقی از طریق بخش دولتی وارد کشور شده است.
وی احتکار برنج را شایعه بی اساس خواند و افزود: تمامی انبارهای برنج ثبت شده است. واردکنندگان برنج نمی‌توانند مستقیما چندین هزار تن برنج را در بازار عرضه کنند، به همین دلیل باید در انبار نگهداری شود. متاسفانه برخی از کارشناسان دستگاه نظارتی، تعریف درستی از احتکار نداشته و هر ذخیره سازی را دلیل بر احتکار می‌دانند.
وی معتقد است: جو روانی که از سوی برخی از مدیران ایجاد شده، باعث شکل‌گیری پدیده احتکار خانگی شده است. این امر مصرف برنج خارجی را افزایش خواهد داد. همچنین برخی از تولیدکنندگان برنج ایرانی تصور می‌کنند با افزایش قیمت برنج سود بیشتری عایدشان خواهد شد، این در حالی است که به مرور زمان برنج از سفره قشر متوسط و ضعیف خارج می‌شود.
سوای کش و مکش واردکنندگان و تولیدکنندگان آنچه در این بین مهم به نظر می‌رسد، سفره کوچک مردم است. در حال حاضر افزایش قیمت برنج از یک سو و مشکلات کشاورزان در تامین معیشت خود از سوی دیگر جایی برای کش مکش سیاسی نمی‌گذارد.
