صادرات برنج اصیل ایرانی به آمریکا و کانادا/ خرده مالکی و تقطیع اراضی بلای جان توسعه کشاورزی

به گزارش خبرنگار اقتصادی ایلنا، قدمت کشت برنج در جهان به بیش از 4 هزار سال می‌رسد و این قدمت در ایران 2500 ساله است که عمدتا در نواحی خزری و حاشیه خلیج فارس و عمان کشت می‌شده است.

با بروز کم‌آبی‌ها در کشور و افزایش خطر خشکسالی، وزارت جهاد کشاورزی هرگونه کاشت برنج در استان‌های کشور به غیر از گیلان و مازندران را ممنوع اعلام کرد. حال این دو استان باید برنج مورد نیاز 80 میلیون ایرانی را در کشور تامین کنند اما با وجود کم‌آبی‌هایی که به این استان‌ها هم نفوذ کرده امکان برداشت بیش از توان آبی را ندارند و کشور نیازمند واردات این کالای استراتژیک از کشورهایی مانند هند، پاکستان و خاور دور است.

سهم 350 هزار تنی مازندران از تولید برنج کشور

رحمان عرفانی معاون موسسه تحقیقات برنج کشور در مازندران در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادی ایلنا، در خصوص تعداد دفعات کشت در استان مازندران اظهار کرد: در استان مازندران به طور متوسط در هر هکتار از زمین‌های کشاورزی دو بار کشت صورت می‌گیرد که با کشت رتون 190 هزار هکتار برآورد می‌شود و اراضی شالیزاری محسوب می‌شوند. این اراضی در شهرستان آمل، بابل و مقداری هم در شرق استان مازندران کشت می‌شود. بخش اعظم کشت ما به صورت رتون است و کشت مجدد برنج هم انجام می‌شود اما پس از برداشت اولیه به جز برنج؛ سبزی، صیفی و کلزا هم کشت می‌شود که حدود 80 هزار هکتار از اراضی را شامل می‌شود.

وی با اشاره به کل تولید برنج در استان مازندران گفت: کل تولید مازندران در برنج یک میلیون و 350 هزار تن شلتوک است که 40 هزار هکتار آن ارقام پر محصول کیفی مانند شیرودی، ندا، فجر و کشوری است که از سال آینده رقم تیسا هم به آن افزوده می‌شود، این رقم امسال تنها 40 هزار هکتار کشت شده بود که با توجه به میزان عملکرد آن 7.5 تا 8 تن می‌شود.  تاکنون 300 تا 350 هزار تن مربوط به ارقام پرمحصول بوده و ما بقی آن مربوط به ارقام محلی مانند طارم، هاشمی، طارم دیلمانی و ارقام مختلف هاشمی است.

هرکیلو برنج 7 هزار تومان هزینه دربر دارد

عرفانی در رابطه با هزینه تولید برنج در هر هکتار تصریح کرد: هزینه تولید برنج از زمان کاشت بسته به نوع رقم متفاوت است و در ارقام پرمحصول هزینه بیشتری صرف می‌شود که البته بیشتر هزینه‌ها مربوط به زمان کاشت و برداشت است. میزان هزینه هر کیلو برنج حدود 7 هزار تومان است. در هر هکتار و در هر بار کشت در ارقام بومی 4.5 تا 5 تن برداشت داریم و میانگین ارقام پرمحصول 7.5 تا 8 تن در هکتار است.

وی افزود: در کشت دوم میزان تولید رتون بسیار پایین است که بسته به میزان و زمان رتون‌گیری از 2 تا 2.5 هکتار متفاوت است و در کشت مجدد هم 2.5 تا 3 تن برداشت داریم که 30 درصد کاهش تولید را نشان می‌دهد. در رتون گیری هم 50 درصد کاهش تولید و افت عملکرد داریم که البته به مدیریت تولید بازمی‌گردد. لازم به ذکر است کیفیت پخت برنج کشت دوم به خاطر تغییر شرایط آب و هوایی بهتر از کشت اول است.

معاون موسسه تحقیقات برنج کشور در مازندران در رابطه با میزان دریافت برنج سفید از هر تن شلتوک اذعان داشت: میزان تبدیل شلتوک به برنج سفید بسته به نوع رقم 60 تا 65 درصد کل شلتوک است که برنج سالم 50 درصد، 10 تا 12 درصد برنج نیم‌دانه و مابقی سبوس و پوسته است. اما در برخی ارقام بومی تا 70 درصد برنج سفید دریافت می‌شود.

بی‌انگیزگی کشاورزان به کشت مجدد برنج در شالیزار

عرفانی دلیل عدم کشت دوم توسط برخی کشاورزان را بی‌انگیزگی برشمرده و خاطرنشان کرد: دلیل اینکه برخی کشاورزان تنها یک بار در اراضی شالیزاری کشت می‌کنند؛ در وهله اول به خاطر شرایط اقلیمی منطقه است، همچنین نوع رقم کشت اول و انگیزه کشاورز به کشت دوم هم موثر است. برخی کشاورزان ممکن است در شالیزار به کشت دوم غیر از برنج روی بیاورند که دلیل آن بحران آب در برخی مناطق و یا تغییر تاریخ کشت و زمان برداشت کشت اول است که اگر خیلی تاخیر زمان برداشت، اجازه کشت مجدد را نمی‌دهد.

وی افزود: برخی ارقام هم امکان رتون‌گیری در آنها فراهم نیست و نمی‌گذارد کشت انجام شود. برخی کشاورزانی هم که ارقام پر محصول کشت می‌کنند تناژ بیشتری می‌گیرند به همین دلیل به کشت دوم روی نمی‌آورند و به جای آن سبزیجات کشت می‌کنند تا سود بیشتری داشته باشند.

معاون موسسه تحقیقات برنج کشور در مازندران در توضیح رتون‌گیری افزود: برخی ارقام برنج قدرت این را دارند که پس از برداشت مجدد جوانه بزند و اگر آب مجدد و کود اولیه داشته باشند مجدداً از ساقه جوانه می‌زنند. به این جوانه زدن مجدد در گیاهان بومی رتون یا دنوج می‌گویند که بیشتر در ارقام بومی وجود دارد اما برخی ارقام پر محصول هم این قدرت را دارند و با آب‌دهی مجدد عملکرد متوسط رو به بالایی را در کشت دوم خواهند داشت.

سوئیس، کانادا، امریکا و قطر بازارهای صادراتی برند برنج ایرانی

طارم و هاشمی ارقام صادراتی برنج ایرانی

عرفانی با اشاره به صادرات برنج ایرانی تشریح کرد: با اقدامات انجام شده در وزارت جهاد کشاورزی صادرات برنج به سوئیس، کانادا و آمریکا صورت گرفته و بیشتر برنج بومی ایران بوده که جزو بهترین ارقام در جهان از نظر کیفیت پخت محسوب می‌شود. کشورهای حاشیه خلیج فارس مانند قطر هم صادرات برنج از ایران را دارند و برخی کشورهای حاشیه خزر هم خواهان ارقام بومی ما بوده‌اند. طارم و هاشمی برنج‌های صادراتی ما هستند اما تیسا، کشوری و فجر هم از ارقام پر محصولی هستند که می‌توانند صادرات داشته باشند.

وی در خصوص ارقام پرمصرف در کشور گفت:  بیشترین مصرف را در کشور ارقام بومی طارم و هاشمی دارند. ارقام پرمحصول هنوز بین مردم جا نیفتاده است اما فجر، کشوری و شیرودی پس از ارقام بومی میزان مصرف بالاتری دارند. رقم تیسا به خاطر ری بالا و کیفیت پخت، مناسب مجالس و اماکن مانند دانشگاه و پادگان‌ها است. تیسا رقم زودرس، کیفی و مقاوم است و مقاومت کاملی را در برابر بیماری بلاست دارد و به دلیل زودرسی امکان کشت مجدد در اراضی آن وجود دارد.

عرفانی افزود: رقم بی‌نام هم از ارقام بومی است که بین 90 تا 95 روز مانند طارم به ثمر می‌نشیند و سوددهی بالایی دارد.

خرده مالکی و تقطیع اراضی بلای جان کشاورزان شمالی

معاون موسسه تحقیقات برنج کشور در مازندران در واکنش به این سوال که کاشت برنج با وجود پرآب‌بر بودن به صرفه است یا خیر، اظهار کرد: برنج نسبت به باقی محصولات کشاورزی آب‌بری بالایی ندارد. در بین ارقام بومی 7 هزار مترمکعب آب برای تولید استفاده می‌شود و ارقام پر محصول هم 8.5 تا 9 هزار مترمکعب آب‌بری دارد اما هزینه تولید به خاطر این است که سیستم‌های کشت هنوز کاملاً مکانیزه نشده و در کاشت تنها 30 تا 35 درصد از مکانیزاسیون استفاده می‌شود اما در مقابل در برداشت 95 درصد مکانیزه شده‌ایم که باعث شده هزینه تولید تقلیل یابد.

وی افزود: عامل دیگر آن خرده مالکی در اراضی کشاورزی است که مالکیت‌ها 0.7 در هکتار است و باعث افزایش هزینه کشاورزان می‌شود. دستمزدهای کاشت و داشت بسیار بالا است و هزینه تولید را افزایش می‌دهد. قیمت بالای نهاده‌های کشاورزی مانند سم و کود هم باعث فشار اقتصادی به کشاورزان می‌شود و هزینه تولید را افزایش می‌دهد.

عرفانی تاکید کرد: تولید برنج از نظر استراتژیک اهمیت دارد و باید به فکر امنیت غذایی باشیم اگر سیاستگذاری درستی در بخش تولید داشته باشیم و سطح زیر کشت ارقام پر محصول را افزایش دهیم می‌توانیم تولید برنج را در استان‌های شمالی به قدری بالا ببریم که جایگزین استان‌هایی شود که پیش از این کشت برنج داشته‌اند.

کشور نیازمند الگوی درست مصرف است

وی با اشاره به نیاز کشور به واردات برنج عنوان کرد: کل تولید برنج در کشور 2میلیون و 200 هزار تن بوده در حالی که نیاز کشور 3 میلیون تن است. ما تنها 800 هزار تن نیاز به واردات داریم. اگر بتوانیم با حمایت از ارقام پرمحصول در پروسه تولید انگیزه کشاورزان را بالا ببریم می‌توانیم افزایش تولید داشته باشیم.

عرفانی در رابطه با ضایعات تولید و مصرف و لزوم فرهنگسازی در کشور تاکید کرد: اگر ضایعات پس از تولید را در کارخانجات، خانه‌ها و رستوران‌ها کاهش دهیم میزان مصرف کشور متعادل می‌شود. 15 تا 20 درصد ضایعات در رستوران‌ها، خانه‌ها و پادگان‌ها وجود دارد که در این زمینه نیاز به فرهنگ‌سازی داریم. با اصلاح سیستم‌های برداشت و اصلاح کارخانجات شالی‌کوبی می‌توانیم 5 تا 10 درصد ضایعات را کاهش دهیم. هر دانه برنج 2 تا 3 ریال برای کشور هزینه دارد که دورریز می‌شود و قابل استفاده نیست.

با توجه به نرخ ارز 3 هزار 200 تومان در سال 96، هزینه کشت، داشت و برداشت شامل: بهای کارگر، بیمه، ماشین‌الات،‌ آب و... برای هر کیلو برنج 6 هزار و 800 تومان تخمین زده شده است. که این میزان در سال 97 به دلیل افزایش نرخ ارز در کشت دوم، قطعا افزایش پیدا خواهد کرد البته طبق آمار وزارت جهاد کشاورزی از بهای تمام شده برنج در سال 97 هزینه تولید از مزرعه تا کارخانه شالیکوبی هر کیلوگرم برنج برای ارقام محلی حدود 7800 تومان و برای ارقام پرمحصول حدود 4800 تومان است.

در حال حاضر با احتساب تمامی فاکتورها در بهای تمام شده، به ازای هرهکتار کشت برنج مبلغ 23 میلیون تومان برای ارقام پر محصول و مبلغ 21 میلیون تومان برای ارقام محلی هزینه می‌شود.

عدم تطابق آمار و ارقام دولت و بخش خصوصی

یک میلیون و 700 هزار تن کل تولید برنج کشور است

در حالی که وزارت جهاد کشاورزی میزان تولید و صادرات برنج در کشور را مطلوب ارزیابی می‌کند، مرتضی شاه حسینی رئیس انجمن واردکنندگان برنج ایران بخشی از آمار وزارت‌خانه را صحیح نمی‌داند و در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادی ایلنا، در خصوص تولید برنج در شمال کشور اذعان داشت: در گیلان بیشتر کشت رتون داریم و کشت مجدد مربوط به مازندران است. طبق برآورد ما تولید برنج در کشور 2 میلیون و 200 هزار تن نیست. وزارت جهاد کشاورزی عقیده دارد شالی وزن سنگین‌تری به ما می‌دهد اما چهار سال است که برداشت به صورت صنعتی انجام می‌شود و درصد رطوب شالی بیش از 30 درصد است در حالی که زمانی که برداشت به صورت سنتی انجام می‌شد رطوبت 17 درصد بود اما در حال حاضر 25 درصد وزن شالی پس از خشک شدن کاهش می‌یابد.

وی افزود: 25 درصد هم سبوس درشت دارد و 10 درصد هم نرمه و دونه مرغی و حدود 50 درصد از وزن آن کاهش می‌یابد. در حالی که ضریبی که از برنج می‌گیرند 65 درصد است. طبق نظر انجمن برنج یک میلیون و 500 هزار تن برنج در سال تولید می‌شود.

شاه حسینی با اشاره به میزان تولید انواع برنج در کشور گفت:  برنج کیفی یا بومی 2.5 تن در هکتار تولید می‌شود و در برنج پر محصول این رقم 4.5 تن در هکتار است و بیشتر آن از رقم شیرودی است. 100 هزار هکتار زیر کشت برنج پر محصول در استان‌های شمالی است که به نسبت برنج مرغوب 20 درصد محسوب می‌شود لذابرنج کیفی 80 درصد است که در سه استان شمالی 500 هزار هکتار زیر کشت برنج می‌رود.

وی افزود: در 400 هزار هکتار اراضی یک میلیون تن برنج کیفی برداشت می‌شود و 4.5 تن در هکتار برنج پر محصول داریم که با ارقام متفرقه بیشتر از یک میلیون و 700 هزار تن نمی‌شود. لذا رقم اعلام شده توسط وزارت جهاد بیش از تولید کشور است.

قیمت برنج ایرانی دو برابر برنج وارداتی است

هزینه تولید تمام محصولات در کشور سرسام‌آور است

این مقام مسئول در رابطه با هزینه تولید برنج خاطرنشان کرد: سطح زیر کشت تقریباً یکپارچه‌سازی شده و به صورت صنعتی کاشت، داشت و برداشت انجام می‌شود. اما با توجه به تورم و ماهیت کار در ایران هر محصولی در کشور هزینه تمام شده آن بالا است و قابل رقابت با کشورهای خارجی نیست. برنجی که وارد می‌شود با وجود تعرفه و هزینه حمل و نقل نسبت به برنج داخلی نصف قیمت است. هزینه تمام شده در زمین‌های ما بالا و راندمان تولید پایین است. قالب کارخانجات ما سنتی هستند و ضریب راندمان پایین‌تری دارند. به علاوه آن هزینه کود، سم، آب، برق، حمل و نقل و کارگر هم به کشاورز تحمیل می‌شود.

شاه حسینی در زمینه صادرات برنج بومی تاکید کرد: صادرات به صورت رسمی وجود ندارد، قیمت‌های ما با قیمت‌های جهانی همخوانی ندارد. قیمت برنج ما به نسبت دلار 1.5 دلار تمام می‌شود و برای صادرات مناسب نیست  و قیمت آن حدود 2 برابر قیمت‌های جهانی می‌شود. تاکنون دو محموله به کانادا ارسال شده که تنها برای تست بوده و صادرات چشمگیری وجود ندارد.

عزیزکریمی مدیر کل دفتر غلات و کالاهای اساسی وزارت جهاد کشاورزی هم میزان صادرات را بسیار ناچیز دانسته و عنوان کرد: به منظور تامین نیاز داخلی کشور و اهمیت آب مجازی، صادرات برنج به سایر کشورها در حد بسیار کم و بعضا جهت مصرف خانواده ایرانیان مقیم انجام می‌شود.

کشت مخفیانه برنج در گرگان

نیاز وارداتی کشور به برنج یک میلیون و 500 هزار تن است

وی با اشاره به این نکته که در برخی مناطق گرگان به صورت مخفیانه کشت برنج انجام می‌شود تشریح کرد: طارم در مازندران، جمشید و هاشمی در گیلان بیشترین کشت را دارند البته در برخی مناطق گرگان که آب‌ دارند کشت انجام می‌شود و در برخی نقاط هم به صورت مخفیانه برنج کشت می‌کنند. در شهرستان‌هایی مانند علی آباد کتول به خاطر شوری آب شالیزارها به باغات کیوی تغییر کاربری پیدا کرده و از شالیزار به باغ تبدیل شده است.

میزان واردات برنج در سال 94، حدود 745 هزار تن بوده که این عدد در سال 95 به میزان 839 هزار تن رسیده است. در سال 96 میزان واردات نسبت به چند سال گذشته افزایش یافته و حدود یک میلون 293 هزار تن برنج وارد کشور شده است. در حال حاضر با مقایسه واردات در 8 ماهه سال جاری با مدت مشابه در سال 96، متوجه کاهش 12 درصدی واردات خواهیم شد.

شاه حسینی در خصوص نیاز کشور به واردات برنج گفت: نیاز واردات ما به برنج یک میلیون و 300 تا یک میلیون و 500 هزار تن است که به صورت رسمی و قاچاق وارد کشور می‌شد اما امسال به خاطر گرانی دلار تنها واردات رسمی داریم و قاچاق به صرفه نیست. بیشترین واردات ما از هند و پاکستان است اما اقداماتی انجام شده تا بتوانیم از تایلند هم برنج وارد کنیم.

البته فرامک عزیزکریمی مدیرکل دفتر غلات و محصولات اساسی وزارت جهاد کشاورزی هم در زمینه واردات و نیاز کشور به برنج در گفت‌وگو با خبرنگاراقتصادی ایلنا، گفت: با توجه به مصرف سرانه برنج (35 کیلوگرم در سال) و آمار جمعیت کشور در سال جاری (82 میلیون نفر) و تولید برنج سفید (حدود 2.1 میلیون تن) کشور به حدود 1-0.9 میلیون تن برنج سفید نیاز دارد که عمدتا از کشورهای هند، پاکستان و به مقدار کم از کشورهای اروگوئه، ویتنام و تایلند وارد می‌شود.

هزینه بیش از حد تولید بر دوش کشاورزان

5 میلیون تومان هزینه برای 1.5 هکتار زمین زیر کشت برنج

در خصوص هزینه‌های تولید برنج در استان گیلان یک کشاورز گیلانی در گفت‌وگو با ایلنا تصریح کرد: از هر هکتار 5 گونی 50 تا 70 کیلویی برداشت می‌شود و قیمت آن با کمباین بیش از برداشت سنتی است. در قبال برداشت 1.5 تن برنج، هزینه کود، سم، علف کش، شخم، کاشت، برداشت و کارگر و حمل و نقل بیش از 5 میلیون تومان برای تولید کننده هزینه خواهد داشت. کود و سمی که 20 سال پیش با قیمت تعاونی محاسبه می‌شد در حال حاضر با نرخ آزاد توزیع می‌شود.

مظاهر پورباقری افزود: بابت تبدیل هر هزار کیلو شلتوک به برنج سفید، کارخانه یک میلیون تومان از کشاورز دریافت می‌کند و هزینه حمل برنج به تهران بابت هر کیلو هزار تومان است و برای 1.5 تن برنج یک میلیون و 500 هزار تومان دریافت می‌کند.

این کشاورز در رابطه با نحوه سم‌پاشی برنج اذعان داشت: آفت اصلی برنج کرم ساقه‌خوار است که سم آن را دو مرحله در آب شالیزار می‌ریزیم. مرحله اول زمانی است که خوشه برنج باردار شده و مرحله دوم زمانی است که برنج بارداده و از خوشه خارج شده است. در این دو زمان شالیزار را پر آب می‌کنیم و سم را در آب می‌پاشیم.

وی تصریح کرد: سم علف‌کش را در زمان نشا کاری و پس از آن زمانی که برنج مقداری رشد کرد می‌ریزیم و باقی مانده علف‌ها را تا زمان برداشت محصول در شالیزار وجین می‌کنیم. کود شیمیایی را هم پیش از نشاکاری بر روی زمین می‌پاشیم در صورتی که رشد برنج خوب نبود مجددا در آب آن را حل می‌کنیم.

واردات برنج که قوت غالب 82 میلیون ایرانی محسوب می‌شود. واردات برنج از کشورهای هند و پاکستان که با قیمت ارزانتری در بازار توزیع می‌شود، به یقین نیاز بازار را مرتفع خواهد کرد اما با افزایش واردات، بیش از نیاز داخل، می‌تواند با اشباع بازار، برنج مرغوب ایرانی را از رونق انداخته و به تولید ملی؛ آن هم در سال حمایت از تولید ملی لطمه وارد کند.