علی دینی ترکمانی:
دچار عقب‌ماندگی تاریخی و تمدنی شده‌ایم/ سرمایه خارجی اکسیر جبران عقب ماندگی تکنولوژیکی ما نیست
یک محقق و اقتصاددان معتقد است دچار عقب‌ماندگی تاریخی و تمدنی شده‌ایم.
به گزارش خبرنگار اقتصادی ایلنا، علی دینی ترکمانی در نشستی با موضوع «میز مطالعات پیچیدگی اقتصادی» اظهار داشت: پیچیدگی اقتصادی برخی شاخص‌هایی را که اغلب در اقتصاد وجود دارد تکمیل می‌کند؛ علاوه بر اینکه تنوع تولید و صادرات را اندازه‌گیری می‌کند بلکه به ما می‌گوید آنچه صادر می‌شود چه درجه‌ای از تمایز را دارد. هرقدر کالاهای که صادر می‌شود متمایز تر باشد درجه اهمیت بیشتری دارد.
وی افزود: در حال حاضر غیر از خاورمیانه در آمریکا و روسیه و آلاسکا و نیجریه و ونزوئلا نیز نفت تولید و صادر می‌شود بنابراین این کالا وجه تمایزی ندارد اما کشورهایی که بوئینگ و ایرباس تولید می‌کنند متمایز هستند. کشورهای دیگر هم ممکن است تولید هواپیما داشته باشند ولی این دو متمایز هستند و با هم رقابت می‌کنند بنابراین هرچه کالا متمایزتر باشد، دانش علمی و فنی نیز برای تولید آن بالاتر می‌رود. شاخص پیچیدگی تنوع در داخل با درجه تمایز در خارج ترکیب شده و محاسبه می‌شود و به این ترتیب کشورها و کالاها رتبه‌بندی می‌شوند.
این کارشناس ارشد اقتصادی اظهار داشت: اکنون ادبیات اقتصادی نتوانسته خود را از مساله ثروت و کار جدا کند و تلاش شده مساله کار به‌عنوان مساله محوری ثروت را کمرنگ کند مثلا هر قدر کشوری منابع طبیعی و ماشین‌آلات داشته باشد به این معنا نیست که از نظر پیچیدگی اقتصادی مناسب باشد مگر اینکه استفاده و بهره‌برداری از تکنولوژی، تعمیرات خوب و اصلاحات اساسی در تکنولوژی را بداند مثلا وقتی ما تحریم شدیم تولید اتومبیل‌های هایتک در کشور ما متوقف می‌شود و این به این دلیل است که نتوانستیم اصلاح در تکنولوژی را داشته باشیم.
وی با بیان اینکه برای ارتقاء در نردبان تحول تکنولوژی لازم است که موجودی دانش علمی و فناوری ما تقویت کرده و مغزها را در کشور ما حفظ کنیم، خاطرنشان کرد: اکنون از نظر پیچیدگی اقتصادی خوب نیست طوری‌که اگر ترکیب صادرات کالای غیر نفتی را در نظر بگیریم می‌بینیم در سال95، 44 میلیارد دلار صادرات نفتی داشته‌ایم که 7 میلیارد دلار آن مربوط به میعانات، حدود 16.5 میلیارد دلار محصولات پتروشیمی، 14.5 میلیارد دلار صنایع، حدود 3 میلیارد دلار فرش، 1.399 میلیارد دلار مواد معدنی، 3.922 میلیارد دلار محصولات کشاورزی بوده که حتی در قسمت صنعت نیز ما LOWTEC بودیم بنابراین وضع مناسبی از نظر پیچیدگی و تولید کالایی که نیاز به دانش فنی بالایی دارد نداریم .
دینی ترکمانی با بیان اینکه ما به نوعی دچار عقب‌ماندگی تاریخی و تمدنی شده‌ایم، گفت: اگر خودمان را با ترکیه مقایسه کنیم می‌بینیم آنها توانسته‌اند تنوع تولید و صادرات را در داخل افزایش داده و حتی بخشی از صنایع خود را به اتحادیه اروپا صادر کند اما این توانایی را نداریم به دلیل اینکه حتی هزینه‌های بالا، کیفیت محصول‌مان پایین بوده بنابراین توان رقابت نداریم.
وی افزود: ترکیب تولید و صادرات ما ضعیف است طبیعی است که درگیر بحران زیست‌محیطی هم می‌شویم. همچنین ما توان اینکه نفت را با ضریب استحصال بالا تولید کنیم نداریم و هنوز به کشورهای دیگری مثل چین وابسته‌ایم و یا در تبدیل نفت به بنزین دچار مشکل هستیم و به کشوری مثل ژاپن وابسته هستیم.
این کارشناس اقتصادی یادآور شد: ما زمانی با کره جنوبی قابل مقایسه بودیم اما اکنون خودمان را با ترکیه مقایسه می‌کنیم و در شاخص درآمد سرانه و همچنین تولید و صادرات عقب هستیم و این به این دلیل است که نظام حکمرانی ما ضعیف است.
وی گفت: بر مبنای تعریف بانک‌جهانی یکی از دلایل ضعف ما این است که قواعد تصمیم‌سازی در نظام حکمرانی ما خلق‌الساعه است و تصمیمات در مرحله عمل ضرب‌الاجلی و شتاب‌زده بوده لذا کارایی پایین می‌آید.
وی با بیان اینکه در کشور ما سیاست صنعتی درستی شکل نگرفته، اظهار داشت: در حال حاضر ما نقشه راهی برای صنعتی‌شدن نداریم به نحوی‌که تعداد زیادی شهرک‌های صنعتی و منطقه آزاد تاسیس کرده‌ایم و 650 کارخانه سلولزی و تولید دستمال کاغذی داریم در حالیکه اگر نقشه‌راه صنعتی داشتیم این تعداد باید 40 کارخانه در مقیاس بزرگ بود اما اکنون با این رقم 650 کارخانه منابع ممکن است به عده‌ای برسد و عده‌ای از آن محروم بماند ضمن اینکه مطالبات معوقه بانکی شکل می‌گیرد این کارخانجات عملکرد مالی خوبی نداشته و سودده نیستند و تحول نوآورانه نیز نخواهند داشت و در نتیجه باعث درجازدگی تکنولوژی می‌شود.
وی ادامه داد: ما اکنون پروژه‌های ناتمام بسیاری از دولت به دولت دیگر می‌رسد که یک نمونه از آن مصلای تهران است که پروژه 20 سال پیش شروع شده و هنوز تمام نشده و هزینه استهلاک سرمایه بالا می‌رود. هرچند فرآیند انباشت سرمایه ضعیف‌تر باشد هزینه بیشتر می‌شود.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه باید مغزها را در کشور حفظ کنیم، گفت: برخی مغزها توانایی کار در مرزهای پیشروی جهانی دارد و برخی مغزها دانش تولیدی آنها را کاربردی می‌کند. نیروی انسانی سواره‌نظام و پیاده‌نظام دارد که باید کنار هم کار کند اما ما کاری کنیم مغزها را از دست بدهیم چون نظام انگیزشی ما به تخصص‌گرایی و شایسته‌سالاری بی‌توجه است. حکمرانی ضعیف باعث شده سیستم تو در تو نهادی در جامعه شکل بگیرد و اجازه ندهد نظام پیچیدگی اقتصادی ایجاد شود.
وی ادامه داد: ما اکنون چند نهاد مهم متولی پیشبرد تکنولوژی در کشور داریم که با هم هماهنگ نیستند چراکه نظام حکمرانی ضعیف اجازه نداده نظام نوآوری قوی به وجود آید و منجر به ارتقای درجه پیچیدگی اقتصادی کشور شود.
وی با بیان اینکه تعامل دولت ، دانشگاه‌ها و بنگاه‌ها می‌تواند فناوری را در کشور پیش ببرد، اظهار داشت: بازی خوب از دولت قوی شکل می‌گیرد در غیر این صورت رابطه بین دانشگاه و صنعت شکل نمی‌گیرد.
ترکمانی ادامه داد: طبق آمار وزارت علوم تعداد دانشگاه‌های ایران نزدیک به چین بزرگترین کشور به لحاظ جمعیتی است و این نشان می‌دهد ما سیاست علمی که نقش تعیین‌کننده‌ای برای تامین سرمایه انسانی است نداریم. نظام حکمرانی باید قوی شود بنابراین باید سیستم اقتصاد سیاسی به‌صورت جدی اصلاح شود تا افرادی مثل مریم میرزاخانی از کشور خارج نشوند و اگر هم می‌روند برگردند.
وی با بیان اینکه ما باید در زمینه بازگشت مغزها به اجماع برسیم و اگر این روند روند فرار مغزها وارونه شود میزان پیچیدگی اقتصادی رو به افزایش خواهد بود، گفت: اگر این اتفاق نیفتد و این روند تغییر نکند ما رفته رفته دچار حاشیه‌زدگی و حاشیه‌شدگی در اقتصاد منطقه و جهان می‌شویم.
ترکمانی افزود: زمانی برنامه داشتیم اقتصاد اول دنیا باشیم اما با این روند اقتصاد دوم و سوم هستیم و ترکیه و عربستان به شدت از ما پیشی گرفتند.
وی یادآور شد: ما بدون اینکه به دانش علمی و فنی دست یابیم نمی‌توانیم بحرانی‌هایی که داریم رد کنیم یک یاز این راهکار مساله جذب سرمایه خارجی است اما سرمایه خارجی نیز بدون اینکه شرایط داخلی رفع شود نمی تواند مشکلات را حل کند چرا که اکسیری نیست که بتواند عقب ماندگی‌های تکنولوژی ما را درمان کند وجه سرمایه خارجی انتقال دانش علمی و فنی است اما سرمایه خارجی این مهم را در اختیار بنگاه‌های ما قرار نمی‌دهد نیروی انسانی که برای بنگاه‌های خارجی کار می‌کنند باید توانایی جذب دانش را داشته باشند و اگر فرار مغزها جبران نشود به تنهایی دردی درمان نمی‌کند.
