/یادداشت/
چرا قیمت منابع در بانکها بالاتر و بالاتر می رود؟
سوالی که برای عموم مردم مطرح می باشد این است که چرا بر خلاف اعلام صریح مراجع قانونی از جمله بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، بانکها به طرق مختلف اقدام به توثیق سپرده متقاضیان تسهیلاتی و معادل بخشی از تسهیلات مورد درخواست می‌کنند؟
در اقتصاد رکودی کشور، جمع آوری منابع مالی برای بانکها سخت گردیده که همین امر موجبات بالا رفتن قیمت تمام‌شده منابع جذب شده را فراهم ساخته است در حالیکه این قیمت باید متناسب با نرخ‌های واقعی تسهیلات که در بازار کسب و کار قابل تحصیل است باشد، تا برگشت اصل و سود تسهیلات با مخاطره روبه‌رو نشود. حال آنکه متاسفانه در سال‌های بحرانی بانکها در مواردی از موضع اجبار، تسهیلات‌گیرندگانی را که دین آنها سررسید یا معوق شده بود، تسهیلات‌شان را مکرر با محاسبه سود دوران رونق تمدید و تجدید کردند و با گذشت زمان، دین آنها افزایش پیدا کرد.
طبق اظهار نظر کارشناسان، هزینه تمام‌شده پول در بانکها حدود ۲۳ تا 25 درصد است و بر این اساس بانکها برای تسهیلات‌دهی با مشکل روبه‌رو هستند. در این خصوص باید ابتدا کارکردهای مهم بانکی را تشریح کرد و سپس دلیل بالا ماندن هزینه تمام‌شده پول در ایران را بررسی کرد. به‌طور کلی بانک نهادی اقتصادی است که وظیفه‌هایی چون تجهیز و توزیع اعتبارات، عملیات اعتباری، عملیات مالی و انجام وکالت خرید یا فروش را بر عهده دارند.
با توجه به اینکه سودآوری یکی از کارکردهای مهم بانک به عنوان واسطه مالی است و از آنجا که یکی از راه‌های سودآوری افزایش منابع و کاهش هزینه‌های مربوطه است، بنابراین بانکها باید منابع مالی را به صورتی احصا کنند که هزینه‌های آن به حداقل ممکن برسد و در نتیجه بهای تمام‌شده پول کاهش یابد. چون محصول تمام فعالیت‌های بانک پولی است که به دست مشتریان می‌دهد اگر بانک برای این پول هزینه‌های زیادی متحمل شود و بهای تمام‌شده پول بیشتر از سودی باشد که از مشتریان دریافت می‌کند، منجر به ورشکستگی می‌شود.
بنابراین بانکها باید طوری برنامه‌ریزی کنند که بتوانند در سطح معقولانه‌ای بابت وام‌های پرداختنی به مردم سود بگیرند و نیز بتوانند به‌رغم رقابت‌های شدید سایر بانکها و موسسات مالی به فعالیت خود ادامه دهند. یک بانک در صورتی می‌تواند موفق باشد که با داشتن ترکیب مناسبی از انواع سپرده‌ها، مشتریان خود را حفظ کرده و فعالیت خود را با حداقل هزینه‌ها و حداکثر سودآوری ادامه دهد.
باید توجه کرد یکی از راهکارهای جلب اعتماد مشتریان، ایجاد انگیزه برای سپرده‌گذاری مجدد و رویگردانی آنان از بازارهای کاذب از طریق افزایش نرخ‌های سود متناسب با رشد نرخ تورم است که این امر افزایش قیمت تمام‌شده پول را به دنبال خواهد داشت. رشد هزینه‌های پرسنلی و اداری ناشی از تورم و افزایش هزینه‌های مربوط به مطالبات مشکوک‌الوصول نیز جزو مواردی هستند که هزینه‌های غیرعملیاتی و متعاقباً قیمت تمام‌شده پول را افزایش خواهند داد. در این خصوص به مدیران بانک پیشنهاد می‌شود که توجه خود را به جذب سپرده‌های کم‌هزینه و تسهیلات سودده معطوف دارند و از سوی دیگر هزینه‌های اضافی و غیرضروری را از دوش بانکها بردارند.
بنابراین یکی از اقلام مهم قیمت تمام‌شده تجهیز منابع در بانکها، سود سپرده‌هایی است که بانکها به سپرده‌گذاران پرداخت می‌کنند، در صورتی که بانکها باید ضمن رعایت و تبعیت از سیاست‌های بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران و با توجه به وضعیت اقتصادی موجود، پرتفوی منابع خود را به شکلی مدیریت و تجهیز نمایند تا قیمت تمام‌شده آنها به حداقل رسیده و به موازات آن بتوانند به متقاضیان، با توجه به سودهای واقعی کسب و کار تولید، تسهیلات با نرخ‌های متعادل اعطا کنند.
معذالک، نقدینگی برخی از بانکها و موسسات اعتباری با مشکل روبه‌رو شده و برای رفع آن با توجه به اینکه تجهیز منابع با نرخ‌های بالا مقرون به صرفه نبوده، ولی برای رفع مشکل کوتاه مدت و فرار از پرداخت جریمه 34% بانک مرکزی جمهوری اسلامی از نرخ‌های بالا استقبال کرده که برخی از آنها با صورت‌های مالی زیان‌ده روبه‌رو شده‌اند و امیدوارند با رونق اقتصاد ارزش دارایی‌ها که چند سالی است افزایش نداشته و برای آنها ذخیره هم محاسبه کردند، افزایش یافته و جبران شود، لذا از جمیع جهات بررسی و استراتژی کلان را بر مبنای آن تدوین و موسسات پولی و اعتباری و بانکها از آنها تبعیت و عملیات خود را تنظیم کرده اند.
بانکها برای برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت و همچنین جذب منابع مالی بیشتر از سپرده‌های بلندمدت استفاده می‌کنند و از طرفی عدم ثبات و سودآوری اقتصادی سرمایه داران و سپرده‌گذاران علی‌الخصوص افراد مسن که توانایی و تخصص خاصی برای کسب و کار ندارند، ترجیح می‌دهند وجوه خود را به بانکها که از جمیع جهات قابل اطمینان هستند، سپرده و هزینه زندگی خود را از محل درآمد سود سپرده‌ها و پس‌اندازها عملیاتی کنند، بنابراین بانکها با توجه به ترکیب جدول مصرف‌کنندگان و متقاضیان تسهیلات ترجیح می‌دهند از قبول سپرده بلندمدت که نرخ آنها به دلیل پایداری بیشتر از سایر سپرده‌های کوتاه‌مدت و میان‌مدت است، استقبال کنند در صورتی که حساب‌های جاری به دلیل ماهیت حساب و نیاز مشتری از پایداری پایین برخوردار بوده، ولی به دلیل آنکه دفعات چرخش آنها بالاست، سهم بیشتری از هزینه‌های اداری و... را به خود تخصیص می‌دهد، لذا بانک‌هایی که نسبت سپرده‌های جاری آنها بیشتر از بانک‌های رقیب است، دارای قیمت تمام‌شده تجهیز منابع کمتری خواهند بود. بنابراین حرکت منابع از سپرده جاری به سمت سپرده های کوتاه مدت و بویژه بلند مدت یکی از دلایل مهم بالا رفتن قیمت منابع برای بانکها محسوب می شود.
در وضعیت کنونی بانکها، بنظر می رسد نقش نظارتی بانک مرکزی جمهوری اسلامی باید پر رنگ تر از قبل شود و در راستای شفاف سازی نرخ های قانونی و مشکلات ناشی از عدم رعایت این نرخ ها در بانکها و موسسات اعتباری می بایست توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران و سایر نهادهای ذیربط فرهنگ سازی و اطلاع رسانی شود.
نویسنده: کرم سلیمانی، کارشناس مدیریت امور اعتبارات بانک ایران زمین
