وضعیت آب بحرانی‌تر از آن است که عنوان می‌شود/ آب؛چالش دهه آینده ایران
اینکه آب از خزر به سمنان یا دریاچه ارومیه برود و یا از خلیج فارس به مرکز کشور منتقل شود، مدیریت نیست فقط بار مالی زیادی به کشور تحمیل می‌کند بدون اینکه نتیجه مثبت بگیریم.
سید مختار هاشمی دکترای منابع آب از دانشگاه نیوکاسل انگلستان، پژوهشگر انستیتو پژوهش نیوکاسل انگلستان و استاد مدعو دانشگاه کردستان در گفتوگو با خبرنگار ایلنا ابتدا به تشریح دلایل بروز بحران آب در کشور پرداخت، به برنامه‌هایی که مسئولین در دست اجرا دارند اشاره کرد، انتقاداتی بر انتقال حوضه به حوضه وارد کرد و در خاتمه راهکارهایی برای برون رفت از این بحران ارائه کرد.
رشد جمعیت، رشد اقتصادی و فعالیت‌های بخش صنعت و کشاورزی آب را تحت فشار قرار داده است
وی گفت: ما نیروهای محرک و فشارهایی روی سیستم آب داریم که عبارتند از ازدیاد جمعیت، رشد اقتصادی و فعالیت‌های بخش صنعت و کشاورزی که منابع آب شیرین را تحت فشار خیلی بالایی قرار داده است.
رقابت و اختلافاتی که تنش‌های آبی را منجر شد
هاشمی تصریح کرد: رقابت و اختلاف بر سر منابع آب بسیار مهم است بطوری که در حال حاضر تنش‌های بین استانی، محلی و ملی را شاهدیم، بطوری که در استانهای اصفهان و چهار محال بختیاری، یزد و اصفهان، حوضه قزل اوزون، ایلام تا کردستان، حوضه دریاچه ارومیه، حوضه کرخه، مشکلات زیادی جهت تخصیص آب بین استان‌ها شاهدیم و یا مسائلی که در خوزستان پیش آمد و یا انتقال آب به زاینده رود و تظاهراتی که انجام شد همگی از جمله نمودهای اختلافات بر سر آب است.
آلودگی معضلی دیگر علاوه بر کمبود آب
وی ادامه داد: علاوه بر تنش و اختلافات بر سر آب؛ آلودگی آب معضل بزرگی است چون بعضا فاضلاب مستقیما وارد آبراهه‌ها و رودخانه‌ها می‌شود که باعث تخریب هرچه بیشتر منابع آبی می‌شود.
پژوهشگر انستیتو پژوهش نیوکاسل انگلستان خاطرنشان کرد: مشکلات کنونی به علت ضعف مدیریت بوده که آب را بحرانی‌تر کرده است.
نگرش‌های بخشی وضعیت آب را بحرانی‌تر کرد
وی اظهار داشت: هنوز نگرش‌های بخشی در ارتباط با مدیریت آب حاکم است و هنوز شیوه مدیریت ما پراکنده، ناقص و غیر متوازن است و مشکل اساسی این موضوع نظام تدبیر یا حکمرانی آب است.
هاشمی افزود: نامناسب بودن ساختار تشکیلاتی و نهادی و افزایش تقاضا توام با هم مشکلات عدیده‌ای درست کرده است.
وی تاکید کرد: نگرش این است که باید سمت مدیریت بهم پیوسته برویم باید به سمت مدیریتی که مقبولیت جهانی دارد برویم؛ مشکلات ما خیلی به مدیریت و سیستم حکمرانی برمی گردد.
این کار‌شناس مسائل آب گفت: از لحاظ فیزیکی در کمربند خشکی قرار گرفته‌ایم و این موضوع خشکسالی مسئله‌ای طبیعی برای کشور است ما باید سیستم مدیریت خشکسالی داشته باشیم تا ریسک را مدیریت کنیم، باید سیاست‌هایی اتخاذ کنیم که بتوانیم معضلات را حل کنیم.
مشکل آب بحرانی‌تر از آن است که عنوان می‌شود
وی اظهار داشت: مشکلات آب بحرانی‌تر از آن است که عنوان می‌شود و بنظر من چالش دهه آینده ایران آب خواهد بود.
انتقال حوضه به حوضه جنون هیدرولیکی است؛ فقط بودجه مملکت را هدر می‌دهد
وی در ادامه در خصوص انتقال حوضه به حوضه آب اظهار داشت: این پروژه‌ها ۶۰ سال است که در حال انجام است و هنوز سرانجامی نگرفته و فقط بودجه مملکت خرج می‌شود زیرا بدون اینکه فکر کنیم چگونه تقاضا را کم کنیم فقط درصدد انتقال آب برآمده‌ایم.
هاشمی ادامه داد: ایده انتقال آب بر این مبناست که آب محدود نیست و می‌تواند به هرجا منتقل شود اما آنچه مسلم است اینکه باید یک جهت گیری مجدد در بحث انتقال آب شود زیرا بعضی از طرح‌ها جنون هیدرولیکی است.
وی تصریح کرد: اینکه آب از خزر به سمنان یا دریاچه ارومیه برود و یا از خلیج فارس به مرکز کشور منتقل شود، مدیریت نیست فقط بار مالی زیادی به کشور تحمیل می‌کند بدون اینکه نتیجه مثبت بگیریم.
این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: برنامه‌های انتقال آب خوب برنامه ریزی و مطالعه نشده وبهم پیوسته نیست و در صورت اجرایی شدن باید شاهد فاجعه زیست محیطی نیز باشیم.
وی تاکید کرد: انتقال بین حوضه‌ای چالش‌ها و حقآبه‌هایی را ایجاد کرده به طوریکه کسانی که قبلا به فکر آب نبودند حقآبه می‌خواهند لذا با این رویه به جای اینکه مشکل را کم کنیم مشکلات را بیشترمی کنیم زیرا با تغییری که در اکوسیستم آبی ایجاد می‌کنیم ریزگردهایی که الان از آن رنج می‌بریم را بوجود آورده‌ایم.
هاشمی با بیان اینکه انتقال بین حوضه‌ای گزینه خوبی نیست، ادامه داد: مسئولین با توجیه اینکه شغل و گردش مالی را در بخش آب ایجاد کرده و پیمانکاران و مهندسان را وارد کار می‌کنند انتقال حوضه به حوضه آب را طرح کرده‌اند.
هاشمی در ادامه به برنامه‌هایی که وزارت نیرو در شرایط برحرانی آب در پی گرفته اشاره و اظهار داشت: در حال حاضر سازوکارهایی شروع شده اما هنوز اجرایی و در سطح عملیاتی وارد نشده است.
وی گفت: دولت واقف است و وزارت نیرو برنامه راهبردی را تبیین کرده که چشم انداز تعیین شده بتواند در سطح کشور مدیریت عرضه و تقاضا را داشته و مردم بتوانند به شیوه عادلانه آب سالم و کافی متناسب با ظرفیت ملی و خدمات بهداشتی داشته باشند ولی اینکه به مرحله اجرا درآید مسئله دیگر است.
باید مکانیسم مشارکت بدست آوریم
وی در ادامه راهکار‌ها و توصیه‌هایی برای خروج از بحران ارائه کرد و گفت: اگر بخواهیم تغییری ایجاد کنیم، باید ویژگی‌های بهم پیوستگی و معیارهای پایداری و ایجاد مکانیسم‌هایی برای مشارکت بدست آوریم.
باید متغیرهای اجتماعی- اکولوژیک درکنار متغیرهای سیاسی قرار گیرد
این کار‌شناس مسائل آب افزود: باید به متغیرهای اجتماعی و اکولوژیک توجه کنیم یعنی سیستم حکمرانی آب تنها تحت تاثیر متغیرهای اجتماعی سیاسی نیست بلکه تحت تاثیر متغیرهای اجتماعی اکولوژیک هم هست و باید مورد توجه قرار گیرد.
باید شفاف تصمیم بگیریم تا مشروعیت بهتری داشته باشیم
وی خاطرنشان کرد: باید ظرفیت سازمانی را براساس مدیریت یکپارچه حکمرانی خوب و برای بهبود در پاسخگویی و شفافیت در تصمیم گیری‌ها داشته باشیم که این مسئله باعث می‌شود مشروعیت هم حل شود یعنی اگر تصمیمات را شفاف بگیریم مشروعیت بهتری خواهیم داشت.
باید روی مولفه‌های اخلاقی زوم کنیم
وی همچنین باید روی مؤلفه اخلاقی زوم کنیم تا بهره برداری بی‌رویه متوقف شود، اظهار داشت: اکنون در هر حوضه آبریز نمی‌توانیم بیشتر از ۴۰ درصد آب را استحصال کنیم در حالی که در برخی حوضه‌ها میزان برداشت به ۸۰ تا ۹۰ درصد هم رسیده یعنی توان و ظرفیت و حوضه را درنظر نمی‌گیریم لذا جهت کنترل استفاده بی‌رویه باید روی مسائل اخلاقی زوم شود تا بتوانیم با این معضل کنار بیاییم.
باید طراحی سازمانی صورت گیرد
پژوهشگر انستیتو پژوهش نیوکاسل انگلستان تصریح کرد: باید طراحی سازمانی صورت گیرد، باید سازمانهای بلندمدت و بادوام آنهایی که قابلیت دارند در برابر آشفتگی‌ها و اختلال‌های اقتصادی اجتماعی و اکولوژیکی مقاوم و محکم بمانند؛ داشته باشیم.
باید نظام حکمرانی انطباقی داشته باشیم
وی تاکید کرد: باید نظام حکمرانی انطباقی داشته باشیم؛ یعنی با در نظر گرفتن علم هیدرولوژی بتوانیم اساسی برای تخصیص منابع آب داشته باشیم یعنی در سالهایی که آب کم داریم باید کمتر تخصیص داده شود و کمتر مصرف شود و در سالهایی که آب داریم به حد معمول داده شود.