حال خزر خوب نیست/ دریاچه در انتظار دیپلماسی قدرتمند

محمد ابراهیم رئیسی در گفت و گو با خبرنگار اقتصادی ایلنا، درباره تقسیم حدود خزر و کاهش تراز دریاچه اظهار داشت: اکنون مسئله خزر صرفا کوچک شدن آن نیست، اگرچه این امر به لحاظ تاثیرات اکوسیستمی آن حائز اهمیت است اما من میخواهم از نگاهی دیگر به موضوع دریای خزر توجه کنیم. مسئله این است که کشورهای حاشیه خزر از این دریاچه چه بهره برداری هایی می کنند، ما بعنوان کشور ساحلی خزر باید در نظر داشته باشیم که خزر صرفا یک دریا نیست بلکه یک منبع مهم نفت و گاز است، دریای خزر دارای منابع هیدروکربنی قابل توجهی است. به جز ایران، تمامی کشورهای حاشیه دریای خزر یعنی روسیه، قزاقستان، ترکمنستان و جمهوری آذربایجان، میلیاردها دلار از تولید منابع هیدروکربنی دریای خزر درآمد کسب کرده‌اند. ایران در سال ۱۹۹۸، شرکت نفت خزر (KEPCO) - یکی از شرکت‌های تابعه شرکت ملی نفت (NIOC) را برای اکتشاف نفت و گاز در این منطقه تاسیس کرد. اما فعالیت‌های ایران در توسعه میادین دریای خزر تا به امروز نتیجه ای نداشته و دریای خزر هیچ درآمدی از نفت و گاز برای ایران نداشته است. ایران در حال حاضر تنها کشوری است که تولید نفت و گاز آن در این منطقه صفر است.

وی افزود: جمهوری آذربایجان، به عنوان نمونه، در سال ۲۰۲۰ روزانه ۷۱ میلیون متر مکعب گاز و ۷۱۶,۰۰۰ بشکه در روز نفت تولید کرده است. در واقع، باکو در ۲۰ سال گذشته تولید خود را افزایش داده است. در حال حاضر آذربایجان بیش از یک میلیون بشکه در روز نفت تولید می کند .این کشور تا ژوئن ۲۰۲۳، ۴۰۶ میلیارد متر مکعب گاز از میادین گازی خزر و مناطق ساحلی برداشت کرده است که ارزش آن به حدود ۱۰۰ میلیارد دلار می رسد. این در حلی است که ایران میدان گازی سردار جنگل را با حجم گاز ۱/۴ تریلیون متر مکعب ۱۰ سال پیش کشف کرد. همچنین یک میدان نفتی کم عمق تر با ۲ میلیارد بشکه نفت در همان مکان نیز وجود دارد. که تاکنون از آن هیچ بهره برداری نشده است. شرکت نفت خزر مشکل عدم تولید را به آب‌های عمیق، عدم دسترسی به فناوری و کمبود منابع مالی برای توسعه‌های گران آب‌های عمیق نسبت می‌دهد. در حالی که جمهوری آذربایجان با همکاری شرکت‌های بین‌المللی از میادین آب‌های عمیق استخراج می‌کند. اما ایران نتوانسته سرمایه‌گذاری خارجی و فناوری مدرن را برای توسعه منابع هیدروکربنی در آب‌های عمیق جذب کند.

این کارشناس حوزه آب گفت: عدم بهره برداری ایران از مواهب خزر در شرایطی است که اکنون جدا از آذربایجان، قزاقستان و ترکمنستان میادین هیدروکربوری خزر را توسعه داده و از ذخایر آن برداشت دارند و به نظر می رسد ما هیچ برنامه ریزی در این حوزه نداریم.

وی تصریح کرد: علاوه بر ذخایر نفتی و گازی نکنه دیگر مسئله شیلات و ماهیگیری است، اکنون مسئله خزر برای ایران این است که هم به دلیل جریان‌های آبی که از سمت آذربایجان به ایران می آید و لکه های نفتی را روانه ساحل ایران می کند و هم اینکه خودمان با گردشگری بی رویه باعث آلایندگی دریاچه و آسیب به گونه های جانوری این دریاچه شدیم در نتیجه حقیقت این است که ما از خزر استفاده ای نمی کنیم.

رئیسی در ادامه با اشاره به رژیم حقوقی خزر گفت: رژیم تقسیم خزر هنوز محل بحث است، دریاچه خزر در گذشته بین ابران و روسیه تقسیم شده بود و اکنون بین ۶ کشور تقسیم شده و سهم ما کاهش یافته است همه اینها مسائلی است که باید بررسی شود و بدانیم که این دریاچه چقدر برای ما ارزش دارد.

وی تاکید کرد: امروز خزر بعنوان یک‌ اکوسیستم و منبع اقتصادی آسیب دیده و در حال از بین رفتن است و ما نه تنها هیچ استفاده از از آن نکرده و نمی کنیم و کاری هم برای محافظت از اکوسیستم و حفظ ‌و بهره برداری از ذخایر آن نکرده ایم.

این کارشناس حوزه آب خاطرنشان کرد: اینکه آب ورودی به خزر مسدود شده مسئله مهمی است و باید حتما با گفتمان حل شود اما به نظر می رسد یک خزر خشک به جای یک‌ خزر پرآب و سالم که ما بتوانیم از کلیهمنافع آن ( اکوسیستمی و اقتصادی)استفاده کنیم؛ برای کسانی که در نظر دارند اراضی نزدیک دریا را بفروشند ارزش بیشتری دارد،  به نظر بنده توجه به خزر به اندازه منافعی است که بنا داریم از این دریاچه حاصل کنیم.

وی گفت: حتما باید تغیبر نگرش ایجاد شود و بدانیم که وجود خزر برای ما باارزش است در نتیجه در زمینه آب ولگا که خزر را قابل کشتیرانی کرده و باعث شده اکنون این دریاچه در معرض خطر قرار گیرد باید مذاکراتی صورت گیرد.

رییسی بیان داشت: به نظر می رسد ما در زمینه دیپلماسی آب قدرت لازم را نداریم، این مورد تا حدود به ضعف مطالعات کارشناسی  در این زمینه   به منظور انجام مذاکرات دقیق در ابعاد سیاسی مربوط میشود.حال آنکه باید تدابیری اتخاذ شود که به نتایج مطلوبی هم به نفع دریاچه هم به نفع کشور خودمان بیانجامد.

وی با بیان اینکه کنوانسیون رژیم حقوقی جدید دریای خزر همانند اغلب کنوانسیون‌های مقررات و حقوق دریاها وارد تقسیم محدودهای ملی در دریا نشده و فقط به اصول کلی اشاره دارد.

این کنوانسیون مشخص کرده که همه کشورهای ساحلی خزر از حق پانزده مایل دریایی آب‌های سرزمینی و ده مایل دریایی حق انحصاری ماهیگیری برخوردارند. این که این ۲۵ مایل در نهایت از چه فاصله‌ای از ساحل دریا و خشکی آغاز می‌شود و شکل جغرافیایی آن چگونه است باید در مذاکرات دو و سه جانبه کشورها معلوم شوددر هر حال  رژیم حقوقی خزر هنوز قابل مذاکره است ‌‌و ما با بکدیپلماسی آبی قوی می توانیم سهم بیشتری از خزر و همه منابعآن داشته باشیم به شرط آنکه کشورهای دیگر منابعی باقیبگذارند.

وی ادامه داد: اکنون اقتصاد کشورهای آذربایجان و ترکمنستان و تقریبا و اقتصاد قزاقستان تا حد زیادی به نفت خزر وابسته است، ضمن اینکه تمامی این‌کشورها آب شیرین کن هایی دارند که آب مصرفی خودشان را از خزر تامین می کنند و ما در این زمینه هم کوتاهی کردیم، بنابراین به نظر می رسد مسئله خزر باید بیشتر شکافته شود.

این کارشناس حوزه آب یادآور شد: در هر صورت خزر خشک به نفع هیچ کشوری نیست چراکه لزوما نیازی نیست که خشک شود تا بتوانند برداشت نفت و گاز داشته باشند خشک شدن خزر به نفع هیچ کشوری نیست و اینکه تصور شود شاید مسدود شدن ورودی آب از ولگا به این منظور باشد نمی تواند درست باشد زیرا بالا و پایین رفتن سطح آب خزر همیشه وجود داشته است. نکته آخر اینکه بی شک  تغییرات اقلیمی براثر گرمایش جهانی یکی از مهمترین مسائلی است که در سطح آب خزر تاثیر دارددر واقع بر اساس آخرین پیش‌بینی دانشمندان امریکایی و روسی که با مدل‌های محاسباتی بر روی تاثیر گرمایش زمین انجام دادند برآورد کردند که سطح تراز آب دریای خزر در پایان قرن حاضر بین ۹ تا ۱۸ متر کاهش خواهد یافت. در حالی که  اکثر کشورهای جهان برای مقابله به تغییرات اقلیمی و گرمایش جهانی و دوری جستن از چنین وقایعی به توافقنامه پاریس پیوسته اند. ایران در کنار لیبی و یمن تنها سه کشوری هستند که به سیی عدم عضویت در این توافقنامه قادر به استفاده از حمایت های مالی و تکنیکی جهانی برای مقابله با تاثیرات گرمایش جهانی در کشور های خود نیستند.